ب : ب راستی دوكه‌سان سته‌ما ل ڤی دینی و فقهێ بیدعێ كری یێ بازنا بیدعێ به‌رفره‌هكری و هه‌می تشت بیدعه زانین وه‌كی ته گۆتی هه‌ر تشته‌كێ هه‌بیت مورا وی یا حازره ئێكسه‌ر دێ لێده‌ت و بیدعه هه‌ژمێریت ئه‌ڤه یا خه‌له‌ته و سته‌مه‌كا مه‌زن ل دینی دهێته‌كرن و ئه‌ز دبینم ئه‌ڤه ئه‌گه‌رێ سه‌ره‌كییه دوبه‌ره‌كی و ژێكڤه‌بون و پرت و به‌لاڤی و هه‌ڤركی و هه‌ڤدژی و نه‌ڤیان و ركباری ب كه‌ڤیته ناڤ موسلماناندا و كه‌سێ دوویێ یێ سته‌مێ ل دینێ و فقهێ بیدعێ دكه‌ت یێ بازنێ بیدعێ بێ به‌لگه زێده زێده ته‌نگدكه‌ت و چ تشتان بیدعه نه‌زانیت ئه‌ڤ هه‌ردوو دیتنه یێت خه‌له‌ت و نه دورستن و ئه‌گه‌رێ نه‌خوشی و گرانی و هه‌ڤركێنه دناڤ موسلماناندا و نەدورستە ئەم گەلەك بازنێ وێ فرەكەين ب رەنگەكێ وەسا هەمى تشت و پرسێت جهێ جودابوونێ د ناڤبەرا زاناياندا بكەينە بيدعە، و نابيت ئەم گەلەك بەرتەنگ بكەين ژى ب رەنگەكێ وەسا چو تشتان بيدعە نەزانين و نەبينين، ئەڤ هەردوو بۆچۆن و ديتنە خەلەتن و نەدورستن. و ب راستى خودانێت ڤان هەردوو بۆچۆنان ستەم و نەهەقيەكا مەزن ل فقه و تێگەهشتنا بيدعێ دكەن، و مخابن باراپتر ژ خەلكى ل سەر ڤان هەردوو ديتنان د بەلاڤن ئەوێت بازنێ بيدعێ بەرفرەه دكەن و هەر تشتەكێ هەبيت د ئێخنە تێدا و د توندن بەرامبەر هەر تشتەكێ نوى و جوداهيێ د ناڤبەرا فەرمان (حوكم) و رێكاندا و ئالاڤاندا ناكەن و هەردووكان تێكەلى ئێك دكەن، ژبەر هندێ پەيڤا ژ هەميان نێزيكتر بۆ ئەزمانێ وان بيدعەيە، چونكى چو دەقێت ئاشكەرا و سۆر و سۆر ل سەر وى تشتێ بەرچاڤكرى نابينن، ئەڤە خواندنگەهەكە. و يا دى بازنێ بيدعێ زێدە بەرتەگ دكەن و چو تشتان بيدعە نابينن و فەرموودێت د ڤى واريدا گران ل سەر گوهێت خۆ دبينن، دڤێت ئه‌م بزانین پێغه‌مبه‌ری سلاڤێت خودێ ل سه‌ربن ب سێ حه‌دیسان سنور و توخیب و نیشانێت بیدعێ یێت ئاشكراكرین
حه‌دیسا ئێكێ: ڤەگێرا بوخارى و موسلمییه پێغه‌مبه‌ر سلاڤێت خودێ ل سه‌ربن دبێژیت:(منْ أَحْدث في أَمْرنَا هَذا مَا لَيْسَ مِنْهُ فهُو رَدٌّ) هەركەسێ تشتەكێ نوى د ڤى دينێ مەدا بكەت و نە ژێ بيت ئەو يێ پويچە، ئانكو نەيێ قەبويلە.
دوو: د ڤەگێرا موسلميدا پێغه‌مبه‌ر سلاڤێت خودێ ل سه‌ربن دبێژیت: (مَنْ عَمِلَ عمَلاً لَيْسَ عَلَيْهِ أَمْرُنَا فَهُو ردٌّ) هەركەسێ كارەكى بكەت نە دگەل دينێ مە بيت، ئەو يێ پويچە، ئانكو نەيێ قەبويلە.
سێ: د ڤەگێرا دى يا موسلمیدا پێغه‌مبه‌ر سلاڤێت خودێ ل سه‌ربن دبێژیت: (فَإِنَّ خَيرَ الْحَديث كِتَابُ اللَّه، وخَيْرَ الْهَدْى هدْيُ مُحمِّد صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم، وَشَرَّ الأُمُور مُحْدثاتُهَا وكُلَّ بِدْعَة ضلالَة) ب راستى چێترين ئاخفتن ئاخفتنا خودێيە، و باشترين رێك رێكا موحەممەديە(سلاڤێت خودێ لێ بن)، و خرابترين كاروبار ئەون ئەوێت نوى د دينيدا دئێنەكرن، و ب راستى هەر بيدعەكا هەبيت (بيدعە ئەو تشتە يێ نوى د شەريعەتيدا و چو بنيات و بەلگەيێ شەرعى بۆ نەبيت) يێ پويچە.
ئه‌ڤ هه‌رسێ حه‌دیسه پێكڤه چه‌ند شه‌نگستان بو نیاسینا بیدعێ ددانن:
شەنگستێ ئێكێ: بیدعه رێكەكە د دينيدا و رامانا وێ ئەڤەيە: كارێ نە د دينيدا وەكى كاروبارێت دنيايێ و عەدەت و رێز و سەر و بەران و پيشەكاران پەيوەندى ب بيدعێڤە نينە و نابيت ب بيدعە بێنە دانانان.
شەنگستێ دووێ: بیدعه يا چێكريە، ئانكو يا بێ بنەما و بنياتە و چو بەلگە بۆ نينن نە ژ قورئانێ و نە ژ حەديسێ و نە ژ بەلگەيێت دى يێت شەريعەتى وەكى قياسێ و ئيجماعێ و بەلگەيێت دى يێت شەريعەتى و نەدكەڤيتە بن چو شەنگست و بنەما و قەواعدێت فقهيڤە، هەكە بەلگەيەك ژ بەلگەيێت شەرعي هەبيت يان بكەڤيتە بن شەنگستەكێ شەريعەتيڤە بيدعە ناهێتە دانان، بەلكى دهێتە هەژمارتن ژ پرسێت جهێ نەلێكى و ئختيلافێ، بۆ نموونە وەكى: خواندنا دوعا وەسيلێ پشتى قامەتێ و خواندنا قنوتێ د نڤێژا سپێدێدا و دەنگ بلندكرنا ئيمامى ب بەسمەلێ د نڤێژاندا و خواندنا قنوتێ ل سەر گۆران و خواندنا فاتحێ يان قورئانێ ل سەر گۆران) ئەڤە هەمى پرسێت نەلێكن د ناڤبەرا فقهزاناندا، و ب رێككەكا زانستى و ب دان و ستاندن دڤێت گەنگەشە ل سەر بێتەكرن دا ژ بۆچۆنا لاواز دەركەڤن بۆ يا ب هێزتر و ژ يا دورست بۆ يا دورستتر.
شەنگستێ سيێ: مەخسەد پێ دانا فەرمانان بيت وەكى فەرمانێت شەريعەتى، كا مەبەست ب دانانا فەرمانێت شەريعەتى چيە هەر ئەو مەبەستە خودانێ وێ پرسا چێكرى.
شەنگستێ چارێ: مەبەست و مەخسەد ژ كرن و دانا وى تشتى زێدەكرنا عيبادەتيە و نە چو تشتێت دى، هەكە مەبەست ئەڤە نەبيت ناكەڤيتە بن بيدعێڤە، وەكى ئێك ل سەر نڤێژێ بزاڤەكێ نە ژ مەخسەدا عيبادەتى بكەت ئەڤە نابيتە بيدعە. پشتى ڤێ رۆنكرنێ.. ژبه‌ر ئه‌ڤا مه گۆتی ئبن رەجەبێ حەنبەلى زانایێ ناڤدار (خودێ ژێ رازی بیت) دبێژيت: (والمراد بالبدعة: ما أحدِث مما لا أصل له في الشريعة يدلّ عليه، وأما ما كان له أصل من الشرع يدلّ عليه فليس ببدعة شرعًا وإن كان بدعة لغة) و ئبن تەيميە (خودێ ژێ رازی بیت) دبێژيت: (البدعة في الدين هي ما لم يشرعه الله ورسوله، وهو ما لم يأمر به أمر إيجاب ولا استحباب، فأما ما أمر به أمر إيجاب أو استحباب وعلم الأمر به بالأدلە الشرعيە فهو من الدين الذي شرعه الله، وإن تنازع أولو الأمر في بعض ذلك، وسواء كان هذا مفعولاً على عهد النبي صلى الله عليه وسلم أو لم يكن). و ل دويف پێناسا ڤان زانايێت تويژاندنكار و ب پشتەڤانيا بەلگەيان ئەم دشێين ڤێ پێناسێ بدەينە بيدعێ.. بيدعە: ئەو رێك و كارە يێت د دينيدا رويداي و چو بەلگەيێت شەرعى بۆ نە و نەكەڤيتە بن چو شەنگستێت شەرعى، و هەكە بەلگەيەك بۆ هەبيت يان بكەڤيتە بن شەنگستەكى ژ شەنگستێت شەرعى نابيت بيدعە بێتە زانين، و ئەڤە پيڤەرێ ئێكانە و سەرەكى و راست و دورستە بۆ نياسينا بيدعێ. و يێ بڤێت پتر زانينا د ڤى بواريدا وەرگريت بلا بزڤريتە كتێبا مه (اعمال العبادات بین البدعة والاختلاف الفقهی).
