ب / ئيسلامەتى هەمى جوانيە و كارێت كرێت تێدا نينن، و ژ هەر لايەكێ تو بەرێ خۆ بدەيێ ژ جوانيێ زێدەتر تو نابينى، و ئەو جوانيا عەقل و شەرع هەردوو دبينن جوان، نەيا عەقل ب تنآ دبينيت بێى شەرع.
گەلەك زانا ب بەرفرەهى ل سەر حوكمێ پێشڤەرابوونێ يێت ئاخفتين، ژ وان: ئبن حەجەرێ عەسقەلانى و نەوەوى و خەتتابى و ئبن موفلحآ مەقدسى و ئبن قەيم و غەزالى و ژبلى وان.. و دبيت هندەك ژبەر كريارا هندەكان هزرەكا خەلەت ژ ئيسلامێ بكەن و ببينن رێزگرتن و حورمەتدارى تێدا نينە ژبەر جهئينان و نموونەكرنا هندەكێت چو ژ روح و كاكلكا ئيسلامآ نەزانن، و زانين و رەوشەنبيريا وان ل دۆر ئيسلامێ ژ تيڤلكان پێڤە نەبۆريت ژبەر هندێ فەرە پيچەكێ ب درێژى ل سەر باخڤين، ب رەنگەكآ گشتى زانا ل سەر حوكمێ پێشڤەرابوونێ نەلێكن و د ژێك جودانە ل دويف رەنگ و ئنيەت و ئارمانجا پێشڤەرابوونێ:
رەنگآ ئێكێ: پێشڤەرابوونا نەدورست، ئەو ژى ئەوە يا نە بۆ باشى و قەدرگرتنێ دهێتەكرن، بەلكى بۆ مەزنكرنا ستەمكار و گونەهكار و كاربدەستا ژ ڤى رەنگيە، پێشڤەرابوون بۆ وى يێ ژبەر مەزناتيا ل دەف حەز دكەت خەلك پێشڤە رابيت، ديسا ئەوێ هەكە پێشڤەرابوون ترس هەبيت مەزناتى بگريت و خۆ مەزنكەت، ئەڤ پێشڤەرابوونە هندەك دبێژن حەرامە، وەكى: ئبن قەيم (خودێ ژێ رازی بیت) و هندەك دبێژن مەكروهە، وەكى غەزالى (خودێ ژێ رازی بیت)، و ئەڤ پێشڤەرابوونە يا حەرامە يان يا مەكروهە هەكە نەكێشيتە زيان و خرابيەكا مەزنتر، وەكى: ڤێكراچۆن و سلبوونێ، هەكە كێشا هندێ پێشڤەرابوون دورستە، زانا عز بن عەبدولسەلام ڤێ دبێژيت. و بەلگە ل سەر نەدورستيا ڤێ پێشڤەرابوونێ ئيمامێ موسلم (خودێ ژێ رازی بیت) ژ جابرێ كورێ عەبدوللاى (خودێ ژێ رازی بیت) ڤەدگێريت، دبێژيت: پێغەمبەرێ خودێ (سلاڤێت خودێ لێ بن) نەساخ بوو روينشتى نڤێژ كر و ئەبو بەكرى پشت وى دەنگ دگەهاندە خەلكى ئەم شپياڤە ديتين ئيشارەت كرە مە.. ئەم روينشتين و مە نڤێژا خۆ روينشتى پشت وى كر، پشتى سلاڤا ملان ڤەداى (سلاڤێت خودێ لێ بن) گۆتە مە: نێزيك بوو هوين وەكى رۆم و فورسان بكەن شپانڤە ل دەف ميرێت خۆ راوەستن، وەنەكەن. ديسا ئيمامێ ترمزى ژ ئوبو ميجلەزى (خودێ ژێ رازی بیت) ڤەدگێريت دبێژيت: موعاويە (خودێ ژێ رازی بیت) دەركەفتە دەف ئبن زوبەيرى و ئبن عامرى، ئبن زوبەير ما روينشتى و ئبن عامر پێشڤە رابوو، ئينا موعاويەى (خودێ ژێ رازی بیت) گۆتە ئبن عامرى روينە خوارى، ب راستى من يا گول پێغەمبەرێ خودێ بووى (سلاڤێت خودێ لێ بن) دبێژيت: (من سَرَّهُ أَنْ يتَمَثلَ له الرجَالُ قِيامًا فَلْيتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ من النَّار) هەركەسێ پێخۆش بيت زەلام پێشڤە راببن بلا جهێ خۆ ژ جەهنەمێ بگريت.
رەنگێ دووێ: پێشڤەرابوون يا دورستە هەكە ئنيەت و ئارمانج ژێ پيرۆزكرن و بهادانكرن و چۆنا دەستى بيت يان پێشوازيكرن بيت يان بۆ جه فرەهكرنێ بيت يان بۆ هاريكاريا ئێكێ بێچارە يان يآ نەساخ بيت دا روينيتە خوارێ و وەكى ڤان، ئەڤ رەنگێ پێشڤەرابوونێ دورستە بەلكى هندە زانا دبێژن: باشە و موستەحەببە. ئبن موفلح دبێژيت: پێشڤەرابوونا هەوجەيى و خێرەك و مفايەك تێدا موستەحەببە و باشە، وەكى مەعقەلێ كورێ يەسارى رابوو چەقەك ژ دارێ ل هنداڤ سەرێ پێغەمبەرى (سلاڤێت خودێ لێ بن) راكر ل جهێ بەيعەتولريزوان، و وەكى رابوونا ئەبو بەكرى هنداڤ پێغەمبەرى (سلاڤێت خودێ لێ بن) دا سيبەرێ بۆ چێكەت.
و زانايان بەلگە ژ كۆمەكا حەديسان وەرگرتيە ل سەر دورستى يان موستەحەبيا پێشڤەرابوونێ ژ وان:
ئێك: د سەحيحەينێدا هاتيە دەمێ سەعدێ كورێ مەعازى (خودێ ژێ رازی بیت) حوكم ل سەر قورەيزيان داناى پێغەمبەرى (سلاڤێت خودێ لێ بن) هنارتە دويفرا، هات يێ ل كەرەكى سويارە و يێ بريندار بوو، ئينا پێغەمبەرى (سلاڤێت خودێ لێ بن) گۆتە ئەوسيان (قوموا الى سيدكم) پێش مەزنێ خۆڤە رابن.
دوو: ديسا د سەحيحەينێدا هاتيە دەمێ خودێ تۆبە دايە سەر كەعبێ كورێ مالكى (خودێ ژێ رازی بیت) و پێغەمبەرى (سلاڤێت خودێ لێ بن) مزگينى دايە خەلكى ب تۆبا كەعبى دبێژيت: (فَبينَا أَنَا جَالسٌ عَلَى الْحال التي ذكَر اللَّهُ تعالَى مِنَّا، قَدْ ضاقَتْ عَلَێ نَفْسِى وَضاقَتْ عَلێ الأَرض بمَا رَحُبَتْ، سَمعْتُ صَوْتَ صَارخٍ أوفي عَلَى سَلْعٍ يقُولُ بأَعْلَى صَوْتِهِ: يا كَعْبُ بْنَ مَالِكٍ أَبْشِرْ، فخرَرْتُ سَاجِداً، وَعَرَفْتُ أَنَّهُ قَدْ جَاءَ فَرَجٌ فَآذنَ رسول الله صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم النَّاس بِتؤبە الله عَزَّ وَجَلَّ عَلَيْنَا حِين صَلَّى صَلاة الْفجْر فذهَبَ النَّاسُ يُبَشِّرُوننا، فذهَبَ قِبَلَ صَاحِبَێ مُبَشِّرُونَ، وركض رَجُلٌ إِلى فرَساً وَسَعَى ساعٍ مِنْ أَسْلَمَ قِبَلِي وَأَوْفَى عَلَى الْجَبلِ، وكَان الصَّوْتُ أَسْرَعَ مِنَ الْفَرَسِ، فلمَّا جَاءَنِي الَّذي سمِعْتُ صوْتَهُ يُبَشِّرُنِي نَزَعْتُ لَهُ ثوْبَي فَكَسَوْتُهُمَا إِياهُ ببشارَته واللَّه ما أَمْلِكُ غَيْرَهُمَا يوْمَئژ، وَاسْتَعَرْتُ ثوْبَيْنِ فَلَبسْتُهُمَا وانْطلَقتُ أَتَأَمَّمُ رسول الله صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم يتَلَقَّانِي النَّاسُ فَوْجاً فَوْجاً يُهَنِّئُونني بِالتؤبة وَيقُولُون لِي: لِتَهْنِكَ تؤبة الله عَلَيْكَ، حتَّى دَخَلْتُ الْمَسْجِدَ فَإِذا رسول الله صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم جَالِسٌ حَوْلَهُ النَّاسُ، فَقَامَ طلْحَة بْنُ عُبَيْد الله رضي الله عنه يُهَرْوِل حَتَّى صَافَحَنِي وهَنَّأَنِي، واللَّه مَا قَامَ رَجُلٌ مِنَ الْمُهاجِرينَ غَيْرُهُ، فَكَان كَعْبٌ لا ينْساهَا لِطلحَة) د وەختەكيدا ئەز يێ ل سەر وى حالێ خودێ ژ مە ڤيايى، و ب راستى بێنا من يا چك بووى و ئەرد ب بەرفرەهيا خۆڤە يێ ل من تەنگ بووى. من دەنگێ گازيكەرەكى گولێ بوو، ب سەر چيايێ سلەع سەركەفت ب هەمى دەنگێ خۆ يێ بلند يێ دبێژيت: يا كەعبێ كورێ مالكى مزگينى بۆ تە بيت، ئێكسەر ئەز چۆمە سوجدێ، و من زانى فەرەج و خلاسبوون هات. پێغەمبەرى (سلاڤێت خودێ لێ بن) وەختێ نڤێژا سپێدى كرى موسلمان ب تۆبا خودێ مەزن دايە سەر مە ئاگەهداركرن. خەلك هاتن مزگينيێ بدەنە مە، مزگينڤان بەرەف هەڤالێت منڤە چۆن، و زەلامكى هەسپەك راكرە غار و ب راستا منڤە هات، ئێكى ژ عێلا ئەسلم كرە غار و سەركەفتە چياى، و دەنگ ژ هەسپى لەزتر بوو، و دەمێ ئەوێ من گول دەنگێ وى بووى مزگينى دايە من، هاتيە دەف من، هەردوو كراسێت خۆ من مزگينى بۆ ئێخستن، ئەز ب خودێ كەمە وێ رۆژێ ژبلى وان من نەبوون، و من دوو كراس قەركرن و كرنە بەر خۆ، و ئەز دەركەفتم من بەرێ خۆ دا پێغەمبەرى (سلاڤێت خودێ لێ بن)، كۆم كۆم خەلك دگەهنە من تۆبا من ل من پيرۆز دكەن، و دبێژن: تۆبا خودێ دايە سەر تە، تە پيرۆز بيت، هەتا ئەز چۆيمە د مزگەفتێڤە، پێغەمبەر (سلاڤێت خودێ لێ بن) يێ روينشتى بوو، و خەلك دۆرماندۆرێت وى بوون، تەلحەيێ كورێ عوبەيدوللاى رابوو و ب غار پێش منڤە هات، و هاتە دەستێ من، و ل من پيرۆزكر، ئەز ب خودێ كەمە كەسێ دى ژبلى وى ژ مشەختيا نەرابوو، و كەعبى ئەڤە بۆ تەلحەى ژبيرنەدكر.
بەرێ خۆ بدێ كا چاوا ب غار پێشڤە رابوو و د ئامادەبوونا پێغەمبەرآ خودێدا (سلاڤێت خودێ لێ بن) ب ئارامانجا پيرۆزكرنێ و كەعبى ئەڤ هەلويستە بەردەوام ل بيرا وى بوو، و بۆ تەلحەى (خودێ ژێ رازی بیت) ژبيرنەدكر، ئەڤە بەلگەيە هەكە پێشڤەرابوون بۆ كارەكێ خێرێ بيت دورستە بەلكى دبيت موستەحەب و باش بيت هەروەكى هندە زانا دبێژن.
سآ: ترمزى ژ دەيكا مە موسلمانان (خودێ ژێ رازی بیت) ڤەدگێريت، دبێژيت: من كەس وەكى فاتمايێ نەديتيە ب خولك و ئاخفتن و رەفتارا خۆ وەكى پێغەمبەرى بيت (سلاڤێت خودێ لێ بن)، هەكە ئەو هاتبا دەف پێغەمبەرى (سلاڤێت خودێ لێ بن) پێشڤە رادبوو دا دەستێ وێ گريت و پێڤە ماچيكەت و دانيتە جهێ خۆ، و هەكە پێغەمبەر (سلاڤێت خودێ لێ بن) چۆبا دەف دا پێشڤە رابيت دەستێ وى گريت و ماچيكەت و دا دانيتە جهێ خۆ.
چار: ديسا ترمزى ژ عائيشايآ دەيكا مە موسلمانان (خودێ ژێ رازی بیت) ڤەدگێريت دبێژيت: زەيدێ كورێ حاريسەى هاتە مەدينێ و پێغەمبەرآ خودێ (سلاڤێت خودێ لێ بن) ل مالا من بوو هاتە دەف و دەرگەه قوتا، پێغەمبەرى (سلاڤێت خودێ لێ بن) زانى زەيدە، رويس (جلكێ سەرى نەجهێ عەورەتێ ل بەر نەبوو) پێشڤە رابوو و كراسآ خۆ دويف خۆرا دكێشا، ئەز ب خودێكەمە نە بەرى هنگى و نە پشتى هنگى من پێغەمبەر (سلاڤێت خودێ لێ بن) وەسا نەديتيە دەستێت خۆ تێوەركرن و ماچيكر.
پێنج: ئيمام مالك و عەبدولرەزاق د موسەنەفا خۆدا ڤەدگێرن: دەمێ پشتى فەتحا مەكەهێ عەكريمێ كورێ ئەبى جەهلى موسلمان بووى و هاتيە دەف ب لەز رابوو و پارچا پاتێ د ملا وەردكەن ل بەر نەبوو هەتا بەيعە دايێ.
شەش: حاكم د موستەدرەكا خۆدا ژ جابرێ كورێ عەبدوللاي (خودێ ژێ رازی بیت) ڤەدگێريت دبێژيت: (لما قدم رسول الله من خيبر قدم جعفر رضي الله عنه من الحبشة تلقاه رسول الله (سلاڤێت خودێ لێ بن) فقبل جبهته ثم قال والله ما أدري بأيهما أنا أفرح بفتح خيبر أم بقدوم جعفر) دەمى پێغەمبەر (سلاڤێت خودێ لێ بن) ژ خەيبەرێ زڤرى جەعفەرێ كورێ ئەبى تالبى (خودێ ژێ رازی بیت) ژ حەبەشێ ڤەگەريا، پێغەمبەرێ خودێ (سلاڤێت خودێ لێ بن) ديت و پێڤە ماچيكر و گۆت: نوزام كەيفا من ب هاتنا جەعفەرى بهێت يان ب ڤەكرنا خەيبەرێ.
ئەڤە هەمى بەلگەنە هەكە ئنيەت و ئارمانج يا خێرێ بيت و بۆ مفايەكى بيت پێشڤە رابوون دورستە و چو تێدا نينە، و چۆنا دەستى ژى ژ ڤى رەنگيە دورستە بۆ چۆنا دەستى پێشڤەرابوون هەبيت.
رەنگآ سيێ: پێشڤەرابوون بەر ب دەيباب و زانا و سەروەرێ دادپەروەر و ماقويل و رويسپى و ديندار و رێزدارڤە ئەڤ رەنگە پێشڤەرابوونە جهێ نەلێكيێيە د ناڤبەرا زاناياندا، هندەك دبێژن: پێشڤەرابوون چ بۆ هاتنا وان يان چۆنا وان دورستە، و هندەكێت دى دبێژن: مەكروهە، و هندەكێت دى دبێژن: موستەحەببە و باشە، و ئەوێت دورست دكەن يان موستەحب ددانن: ئيمامآ نەوەوى و ئەبو داوود و ئبن قوتەيبە و بەيهەقى و خەتتابى و موسلم و ئەبو زەرعە و ئەبو بەكر بن ئەبى عاسم و خەتيبێ بەغدادى و ئيمامآ بەغەوى و ئبن عەبدولبر و تەبەرى و بوخارى و ئيمام ئەحمەد د ڤەگێرەكێدا، و يێت نەدورستكرين: ئيمام مالك و ئبن حەجەر و ئبن حاج ء بن جوزى و ئبن قەيم و ئيمام ئەحمەد د ڤەگێرەكێدا، و هەكە ئەڤێ بەرامبەر تێگەهشت نەرابوون بۆ شكاندنێيە هنگى دورستە و ل دەف باراپتر ژ زانايان رابوون پێشڤە بێتەكرن، و هەژيە بزانين و مەخسەد ژ ڤێ پێشڤەرابوونێ بۆ قەدرگرتنێيە نە بۆ چۆنا دەستيە، هەكە بۆ چۆنا دەستى بيت هەمى دورست دكەن.
و ب راستى ئەز ب خۆ بۆچۆنا ئيمامێ نەوەوى باشتر ددانم هەكە ئنيەت پێ قەدرگرتن بيت و ئەڤە هەژى قەدرگرتنێنە دورستە پێشڤەرابوون هەبيت، چونكى پێغەمبەرێ خۆشتڤى (سلاڤێت خودێ لێ بن) هەروەكى ئەبو داوود و ترمزى ڤەدگێرن، دبێژيت: (لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ يرْحَمْ صَغِيرَنَا، وَيعْرفْ شَرفَ كَبِيرنَا) نە ژ مەيە ـ ئانكو: نە ل سەر رێكا مەيە ـ، يێ دلۆڤانيێ ب بچويكێ مە نەبەت، و هێژاتيا مەزنێ مە (ژ قەدر و رێزگرتنێ) نەزانيت، و خودێ چێتر دزانيت.
