به‌رسڤێت شه‌رعى ل دۆر هه‌ڤكارى و بازرگانيێ

1265 پسیارا ژمارە

پ / ئه‌رێ شاره‌زايى د فقه و ئه‌حكامێت ئيسلامێدا چه‌ندا فه‌ره‌ بۆ وى يێ بازرگانيێ دكه‌ت؟.

ب / هه‌ركه‌سێ ب كاره‌كى رابيت، دڤێت د وى كاريدا يێ شاره‌زابيت، هه‌كه‌ دێ زيانێ ل خۆ كه‌ت. مخابن گه‌له‌ك بازرگان و خودان كار ئه‌ڤرۆ ته‌خسيريێ د پێزانينێت ياساييدا ناكه‌ت؛ دا بزانن چ تشت دويف ياسايێيه‌ و چ تشت نه‌دگه‌له‌، و دبيت مووچه‌يه‌كێ هه‌يڤانه‌ بده‌ته‌ شيره‌تكاره‌كێ ياسايى دا كاروبارێت وى د پاراستى بن ژ لايێ ياسايێڤه‌، و دبيت پارێزه‌ره‌كى ژى بگريت و مووچه‌يه‌كێ هه‌يڤانه‌ بده‌تێ دا كاروبارێت وى يێت بازرگانى د ياسايى بن، و مخابن دگه‌ل خه‌مخوارنا وى بۆ لايێ ياسايى سستى و بێخه‌ميآ دكه‌ت د لايێ شه‌رعيدا، و خه‌ما ڤى لايى ناخۆت و ل ده‌ف وى نه‌ فه‌ره‌، و دبيت ب ده‌هان كارێت نه‌يێت شه‌رعى دێ كه‌ت، و كه‌ڤيته‌ د حه‌راميدا، و وى ئاگه‌ه ژ خۆ نه‌، ئه‌ڤه‌ هه‌مى ژبه‌ر چ؟! چونكى چو خه‌مێ ژ لايێ شه‌رعى و فقهێ بازرگانيێڤه‌ ناخۆن. و زانايێت مه‌ دبێژن: ل سه‌ر بازرگانى و يێ بازرگانيێ دكه‌ت واجبه‌ ئه‌و ئه‌حكامێت شه‌رعى يێت گرێدايى ب كارێ ويڤه‌ بزانيت دا نه‌كه‌ڤيته‌ د كارێ خه‌له‌ت و نه‌دورستدا، ئه‌رێ ما دورسته‌ ئێك ب كارێ فه‌توايێ رابيت و چو ژ زانينا شه‌رعى نه‌زانيت، و ما دورسته‌ ئێك ب نوژداريێ رابيت و چو ژ نوژداريێ نه‌زانيت.. هۆسا يێ بازرگانيێ بكه‌ت دڤێت فقه و تێگه‌هشتنا شه‌رعى د وى بواريدا هه‌بيت. ئيمام ترمزى ژ عومه‌رێ كورێ خه‌تابى (خودێ ژێ رازى بيت) ڤه‌گێرايه‌ ل سويكێ دهات و دچۆ و قامچيا خۆ ل سه‌رێ هنده‌كان ددا و دگۆت: (لا يبِعْ في سُوقِنَا إلا من قد تَفَقَّهَ في الدِّينِ) كه‌س فرۆتنێ د سويكا مه‌دا نه‌كه‌ت ئه‌و نه‌بيت يێ شاره‌زايى د دينيدا هه‌بيت. بۆچى؟! چونكى يێ شاره‌زايى د كرِين و فرۆتنێدا نه‌بيت دێ كه‌ڤيته‌ د سه‌له‌ف و ريبايێدا و دێ ريبايێ خۆت بڤێت يان نه‌ڤێت و دێ تێكه‌لى حه‌رامى بيت و ئه‌و ب خۆ دڤێت ئه‌م نێزيكى حه‌رامى ژى نه‌بين. ئيمام بوخارى و موسلم ژ نوعمانێ كورێ به‌شيرى (خودێ ژێ رازى بيت) ڤه‌دگێرن دبێژيت: پێغه‌مبه‌رى (سلاڤێت خودێ لێ بن) گۆت: (إِنَّ الحَلاَلَ بَيِّنٌ، وإِنَّ الحَرامَ بَيِّنٌ، وَبَيْنَهما مُشْتَبِهاتٌ لاَ يعْلَمُهُنَّ كَثيرٌ مِنَ النَّاسِ، فَمَن اتَّقى الشُّبُهاتِ، اسْتَبْرَأَ لِدِينِهِ وعِرْضهِ، وَمَنْ وَقَعَ في الشبُهاتِ، وقَعَ في الحَرامِ، كالرَّاعي يرْعى حَوْلَ الحِمى يُوشِكُ أَنْ يرْتَع فِيهِ، أَلاَ وإِنَّ لِكُلِّ مَلِكٍ حِمًى، أَلاَ وَإِنَّ حِمَى اللَّهِ مَحَارِمهُ، أَلاَ وإِنَّ في الجسَدِ مُضغَه‌ إذا صلَحَت صَلَحَ الجسَدُ كُلُّهُ، وَإِذا فَسَدَتْ فَسدَ الجَسَدُ كُلُّهُ: أَلاَ وَهِي القَلْبُ) ب راستى حه‌لالێ ئاشكرايه‌ و حرامێ ئاشكرايه‌، و هنده‌ كارێت حه‌لال و حه‌رام ژێ نه‌ديار د مابه‌ينا واندا يێت هه‌ين، گه‌له‌ك خه‌لك چو ژێ نوزانن، ڤێجا هه‌ركه‌سێ خۆ ژ كارێت حه‌لال و حه‌رام ژێ نه‌ديار پاراست، وى ساخله‌مى بۆ دينێ خۆ و نامويسا خۆ خواست يان ب ده‌ست خۆڤه‌ ئينا (ئانكو ساخله‌م بوو ژ خه‌له‌تيا د دينيدا و ساخله‌م بوو ژ نه‌كاميا خه‌لكى ژى) و يێ كه‌فته‌ د كارێت حه‌لال و حه‌رام ژێ نه‌دياردا، ئه‌و كه‌فته‌ د حه‌راميدا، وه‌كى شڤانى دۆرماندۆر په‌وانى بچه‌رينيت، زوى دێ كه‌ڤيت د په‌وانيدا. بزانن ب راستى هه‌ر مه‌لكه‌كى په‌وانه‌كێ هه‌ى، بزانن ب راستى په‌وانێ خودێ حه‌رامكريێت وينه‌، و بزانن ب راستى پارچه‌كا د له‌شيدا هه‌ى هه‌كه‌ باش بوو، ئه‌ڤه‌ له‌ش هه‌مى باش بوو، و هه‌كه‌ خراب بوو ئه‌ڤه‌ له‌ش هه‌مى خراب بوو، بزانن ئه‌و پارچه‌ دله‌. و بازرگانێ موسلمان تشتێ حه‌لال خۆ ژێ دده‌ته‌ پاش قازانجا وى چه‌ند بيت هه‌كه‌ بترسيت گۆمانه‌كا تێدا، د ڤێ رامانێدا پێغه‌مبه‌ر (سلاڤێت خودێ لێ بن) هه‌روه‌كى ئيمام ترمزى ژ حه‌سه‌نێ كورێ عه‌لى، خودێ ژ هه‌ردوويان رازى بيت، ڤه‌دگێريت، دبێژيت: من ژ پێغه‌مبه‌رێ خودێ (سلاڤێت خودێ لێ بن) ژبه‌ركر: (دَعْ ما يرِيبُكَ إِلَى مَا لا يريبُكَ، فَإِنَّ الصِّدْقَ طمأنينَه‌، وَالْكَذبَ رِيبه‌) تشتێ تو د دورستى و حه‌لاليا ويدا يێ ب شك و گۆمان بهێله‌، وه‌ره‌ تشتێ تو د دورستى و حه‌لاليا ويدا نه‌يێ ب شك، و ب راستى راستگۆيى دلته‌ناييه‌ (جهێ دل ره‌حه‌تى و ته‌ناهيێيه‌) و دره‌و دوودليه‌ (جهێ دل نه‌ره‌حه‌تيێيه‌). و ديسا د حه‌ديسه‌كا ديدا ل دۆر ڤێ رامانێ پێغه‌مبه‌ر (سلاڤێت خودێ لێ بن) دبێژيت: (لايبلغ العبدُ أَنْ يكون من المتقين حتى يدَعَ مالا بَأْس بِهِ حَذراً مما بِهِ بَأْسٌ) به‌نده‌ ناگه‌هيته‌ هندێ ژ خودێ ترسابيت هه‌تا ئه‌و تشتێ چو تێدا نه‌، نه‌هێليت ژ ترسا هندێ تشته‌ك تێدا بيت. و بازرگانێ بڤێت دوعايێت وى قه‌بويل ببن دڤێت باش يێ هشيار بيت، و ب چو ره‌نگان تێكه‌لى حه‌رامى نه‌بيت، و چو هێجه‌تا بۆ خۆ نه‌گريت بێژيت: سويكا ئه‌ڤرۆ و شۆلێ ئه‌ڤرۆ يێ وه‌لێهاتى، هه‌كه‌ مرۆڤ ده‌رگه‌هێت حه‌رامى نه‌قوتيت مرۆڤ ناژيت. ب راستى ئه‌ڤه‌ ژ بانگ و ئاوازێت شه‌يتانينه‌، خوارنا حه‌رامى عيباده‌تێ مرۆڤى پويچ دكه‌ت و دوعايێت مرۆڤى ژى. پشتى سه‌عدێ كورێ ئه‌بى وه‌قاسى گۆتيه‌ پێغه‌مبه‌رى (سلاڤێت خودێ لێ بن) بۆ من دوعا بكه‌ ئه‌ز ژ وان بم يێت خودێ دوعايێت وان قه‌بويل دكه‌ت، ئينا پێغه‌مبه‌رى (سلاڤێت خودێ لێ بن) گۆت: ((سه‌عد.. خوارنا خۆ حه‌لال بكه‌ دێ ژ وان بى يێت دوعايێت وان قه‌بويل دبن، ئه‌ز ب وى كه‌مه‌ يێ جانێ موحه‌ممه‌دى د ده‌ستێ ويدا زه‌لامێ هه‌ى پاريه‌كى ب تنێ ژ حه‌رامى دهاڤێژيته‌ د زكێ خۆدا چل رۆژان ژێ ناهێته‌ قه‌بويلكرن، و هه‌ر به‌نده‌يه‌كێ گۆشتێ وى ب حه‌رامى و ب سه‌له‌فێ (ريبايێ) راببيت ئاگر هه‌ژى ويه‌)). ئيمام ئبن مرده‌وه‌يهى ڤه‌گێرايه‌. باش به‌رێ خۆ بدێ هه‌ى خودان باوه‌ر كا حنێرا پاريه‌كي ب تنێ ژ حه‌رامى چه‌نده‌؟! ناهێليت عيباده‌ت و دوعايێت مرۆڤى د چل رۆژاندا بلند ببن و بێنه‌ قه‌بويلكرن، پا تو چ دبێژى بۆ وى يێ د ناف حه‌راميدا خه‌ندقى؟! و ل سه‌ر ڤێ پێغه‌مبه‌رێ خۆشتڤى ئه‌مر دكه‌ت: ((زه‌لامێ هه‌ى يێ وه‌غه‌ردرێژه‌ و سه‌ر قژه‌ڤژه‌ و تۆزكيه‌، ده‌ستێت خۆ بلند دكه‌ته‌ عه‌سمانى خودێ وۆ.. خودێ وۆ.. و خوارنا وى يا حه‌رامه‌ و ڤه‌خوارنا وى يا حه‌رامه‌ و جلكێ وى يێ حه‌رامه‌، و ب حه‌رامى يێ رابووى، ڤێجا ما چاوا دێ ژێ هێته‌ قه‌بويلكرن)). ئيمام موسلم و ئيمام ئه‌حمه‌د ڤه‌گێرايه‌. ڤێجا هيڤيا من ئه‌وه‌ فرۆشكار و بازرگان خه‌مێ ژ ئه‌حكامێت شه‌رعى بخۆن و خۆ تێدا شاره‌زاكه‌ن دا قيامه‌تا خۆ بپارێزن، چونكى ئه‌و پارێ ئه‌و كۆم دكه‌ن دێ كۆمه‌كا پسياران ل سه‌ر وى مالى ژ وان هێته‌كرن، هه‌روه‌كى ترمزى ژ نه‌زلێ كورێ عوبه‌يدێ ئه‌سله‌مى ڤه‌دگێريت دبێژيت: پێغه‌مبه‌رى (سلاڤێت خودێ لێ بن) گۆت: (لا تَزُولُ قَدمَا عبْدٍ يوم القيامة‌ حَتَّى يُسْأَلَ عَنْ عُمْرِهِ فِيمَ أَفْنَاهُ، وَعَنْ عِلْمِهِ فِيم فَعَلَ فِيهِ، وعَنْ مالِهِ منْ أَيْنَ اكْتَسبهُ، وَفِيمَ أَنْفَقَهُ، وَعَن جِسْمِهِ فِيمَ أَبْلاهُ) ((پێت چو به‌نده‌يان ناهێن و بچن (ئانكو مرۆڤ هه‌مى نه‌ بۆ به‌حه‌شتێ نه‌ بۆ جه‌هنه‌مێ دچن هه‌تا ئه‌ڤ پسياره‌ ژێ نه‌هێنه‌كرن) هه‌تا پسيار ژ وى نه‌ئێته‌ كرن: ژ ژيێ وى كا د چدا بۆرانديه‌، و ژ زانينا وى كا چ كار پێ كريه‌، و ژ مالێ وى كا ژ كيرێ ئينايه‌ و د چدا مه‌زاختيه‌، و ژ له‌شێ وى كا د چدا كه‌ڤنار كريه‌ (هه‌روه‌كى وه‌ختێ ئه‌و يێ جه‌حێل يێ ب هێز و نوى بوو، به‌لێ ئه‌ڤ نوياتيه‌ كه‌ڤن دبيت هه‌روه‌كى جلكێ نوى كه‌ڤن دبيت))، و خودێ چێتر دزانيت.

Copyright © 2023 Kurdislamic - All Rights Reserved