ب / ب راستى حوكمێ موسيقێ كا حه‌رامه يان حه‌لاله، نه‌يێ گۆمانبر و ڤه‌بڕيه، و جهێ جودابوون و ئختيلافێيه، و دێ وه‌سا مينيت هه‌تا رۆژا قيامه‌تێ، هنده زانا حه‌رام دبينن، و چو بۆچۆنێت دى ل سه‌ر قه‌بويلناكه‌ن، و به‌رامبه‌ر ڤان، هنده زانايێت دى حه‌لال دبينن به‌لێ ب مه‌رج، مه‌خسه‌د پێ خرابى نه‌بيت و خرابيێ نه‌ئارينيت. ڤێجا فه‌ره ئه‌م ڤێ راستيێ بزانين و ل سه‌ر بنياتێ فقهێ ئختيلاف و جودابوونێ به‌رێ خۆ بده‌ينێ، و سه‌ره‌ده‌ريێ دگه‌ل بكه‌ين، و دڤێت رێز و حورمه‌تێ ل هه‌ردوو بۆچۆن و خودانێت وان و تاگر و دويفچۆيێت وان بگرين، و كه‌س كه‌سێ كونه‌هبار نه‌كه‌ت، و ب دان و ستاندن و شيره‌تان سه‌ره‌ده‌ريێ دگه‌لێك بكه‌ين، نه ب هێرش و ئاخفتنێت زڤر، و نه د جهدا، و یا خودێ پێ نه‌خۆش ببه‌ينه سه‌ر ئێك و دوو، ئه‌ڤه يا خه‌له‌ته، و نه‌يا دورسته. ئيمامێ شه‌وكانى خودێ ژێ رازی بیت دبێژيت: خه‌لكێ مه‌دينێ و زانايێت زاهريان دورست دكه‌ن سترانێ ئامويرێت موسيقێ دگه‌ل بن، و ئه‌ڤه نه د كێمن، و ئه‌بو مه‌نسورێ شافعي د كتێبا خۆ سه‌ماعێدا دبێژيت: سه‌حابى عه‌بدوللايێ كورێ جه‌عفه‌رى ئامويره‌كێ موسيقێ هه‌بوو، و موسيقا حه‌لال و دورست دديت، و ژ تابعينان يێت موسيقا دورست دديتن: (قازى شوره‌يح و سه‌عيد بن موسه‌يه‌ب و عه‌تائێ كورێ ره‌باحى و ئيمامێ زوهرى و ئيمامێ شه‌عبى) و ئبن حه‌زم د كتێبا خۆدا (رساله في السماع) ڤه‌گێره‌كێ دگه‌هينيته ئبن سيرين وى ژى موسيقه دورستكريه، و ئه‌و ژى تابعيه، و ڤه‌گێره‌كا دى دگه‌هينيته عومه‌رێ كورێ عه‌بدولعه‌زيزى، وى ژى دورستكريه ستران دگه‌ل ئامويرێت موسيقێ بێته گۆتن، و ئه‌و ژى تابعيه، ديسا ژ ئيمام تاووس ژى هاتيه ڤه‌گوهاستن موسيقا دورسته، و ئه‌و ژى تابعيه. ڤێجا به‌رێ خۆ بدێ كا چه‌ند هه‌ڤالێت سه‌حابيان و ئه‌وێت ب ناڤ و ده‌نگ و ناڤدار و سه‌نگا خۆ هه‌ين ئه‌م دشێين بێژين مه‌زنێت تابعيانن، و ژبلى ڤان ل ده‌ف ئيمام مالك و مه‌زهبێ وى موسيقا و گۆتنا سترانان دگه‌ل ئامويرێت موسيقێ دورسته، ديسا ئه‌بو تالبێ مه‌كى د كتێبا خۆدا (قوت القلوب) دا ڤه‌دگوهێزيت ژ ئيمام شوعبه‌ى وى يا گوهـ ل ته‌نبوورێ بووى ل مالا حه‌ديسزانێ ناڤدار مينهالێ كورێ عه‌مرى، و ئه‌دفه‌وى دبێژيت: ڤه‌گێر د ڤه‌گوهاستنێدا ژ ئيبراهيمێ كورێ سه‌عدى جودا نه‌چۆينه وى ته‌مبوور لێددا، و ئه‌و ئێك ژ وان ڤه‌گێرێت حه‌ديسێ بوو، يێت بوخارى و موسلمى باوه‌ري پێ كرى و حه‌ديس ژێ ڤه‌دگێرا. و ژ شافعيان يێت ژێ هاتيه ڤه‌گوهاستن موسيقه يا دورسته ئه‌بو ئيسحاقێ شيرازى و رويانى و ماوه‌ردى و ئه‌بو مه‌نسور و ئبن تاهر و عزالدين بن عبدالسلام. پشتى ڤێ پێشگۆتنێ دا بهێينه سه‌ر به‌لگه‌يێت وان يێت موسقيێ كورت و كرمانج و ب هه‌مى ره‌نگانڤه حه‌رام دانن كا ده‌ليل و نيشان و به‌لگه‌يێت وان چنه، به‌لگه و نيشانێت وان دوو ره‌نگن:
ئێك: دورستن، به‌لێ ئاشكرايى تێدا نينه ل سه‌ر حه‌رميا موسيقێ و چو نيشانا حه‌راميێ تێدا نينه.
دوو: د لاوازن و كێر ناهێن ببنه به‌لگه ل سه‌ر حه‌رامكرنێ، چونكى حه‌رامكرن نه تشته‌كێ ئاسايى و ساناهيه هه‌تا بێ به‌لگه يان ب به‌لگه‌كآ لاواز و نه‌بنه‌جه تشت پێ حه‌رام ببيت، نه‌خاسمه شه‌نگستێ گشتى د ئيسلامێدا هه‌مى تشت د دنيايێدا د بنياتێ خۆدا دحه‌لالن، ئه‌و نه‌بن يێت شه‌ريعه‌تى حه‌رامكرين، يان ژى بنياتێ تشتى حه‌لاليه نه‌حه‌راميه، ژبه‌ر هندێ نابيت ئه‌م چو تشتان حه‌رام دانين ئه‌و تشت نه‌بيت يێ به‌لگه‌يێ خۆ هه‌بيت، و ئه‌و به‌لگه يێ دورست بيت، و يێ ئاشكرابيت د رامانا خۆدا، ڤێجا ژبه‌ر هندێ پێدڤى ناكه‌ت ئه‌م به‌لگه‌يێت لاواز بينين و شرۆڤه و گفتوگۆ بكه‌ين به‌رناكه‌ڤيت، ئه‌م به‌س دێ وان به‌لگه‌يان ئينين ئه‌وێت دورست به‌لێ رامانا حه‌رامكرنێ نه‌ده‌ن:
ئێك: چه‌ند ئايه‌ته‌ك به‌لگه ئيناينه وه‌كى گۆتنا خودێ: (وَمِنَ النَّاسِ مَن يَشْتَرِى لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَن سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّخِذَهَا هُزُواً أُوْلَائِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِينٌ) و گۆتنا خودێ: (وَإِذَا سَمِعُواْ اللَّغْوَ أَعْرَضُواْ عَنْهُ وَقَالُواْ لَنَا أَعْمَالُنَا وَلَكُمْ أَعْمَالُكُمْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ لاَ نَبْتَغِي الْجَاهِلِينَ) و ب راستى ئه‌ڤ هه‌ردوو ئايه‌ته نابنه به‌لگه ل سه‌ر حه‌راميا موسيقێ و رامانا حه‌راميآ د هه‌ردووكاندا نينه. ئايه‌تا ئێكێ: هنده سه‌حابان وه‌كى ئبن مه‌سعود و ئبن عه‌باس و هنده تابعينان ل سه‌ر سترانێ يا ئينايى، به‌لێ گه‌له‌كێت دى ژ سه‌حابان و تابعينان هه‌روه‌كى ئبن حه‌زم دبێژيت موخاله‌فه‌يا وان يا كري، و پاشى دبێژيت دويماهيا ئايه‌تێ: (لِيُضِلَّ عَن سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّخِذَهَا هُزُواً) ديار دكه‌ت به‌حسێ موسيقێ نينه، چونكى يێ وه‌بكه‌ت گاور بوو و ژ ئيسلامآ ده‌ركه‌فت، و هه‌ركه‌سێ قورئانه‌كێ ژي په‌يداكه‌ت دا خه‌لكى پێ سه‌ردا ببه‌ت، و ژ رێكا خودێ بده‌ته پاش، و تڕانه‌يان بۆ خۆ ب ئايه‌تێت خودێ بكه‌ت، هنگى ئه‌و كافره، هه‌كه ئه‌ڤ ئنيه‌ته هه‌بيت نه‌به‌س موسيقه يان ستران ب تنێ، و باراپتر ژ ته‌فسيرزانان دبێژن: ئايه‌ت به‌حسێ نه‌زرێ كورێ حارسى دكه‌ت و يا د درهه‌قێ ويدا هاتيه خوارآ، و رامانا ئايه‌تێ ئه‌ڤه‌يه: و هنده‌ك مرۆڤ يێت هه‌ين ـ مه‌خسه‌د پێ (نه‌زرێ كوڕێ حارسى)يه ـ ئاخفتنێت پويچ و بێ تام دكڕن، دا ژ نه‌زانى رێكا خودێ ل به‌ر خه‌لكى به‌رزه‌كه‌ن و وان ژ ئيسلامێ بده‌نه پاش، و دا بۆ خۆ تڕانه‌يان ب ئايه‌تێت خودێ بكه‌ن، و بۆ ئه‌ڤێتهه ئيزايه‌كا هه‌تكبه‌ر يا هه‌ى.
و ئايه‌تا دووێ ژى نابيته به‌لگه ل سه‌ر حه‌راميا موسيقێ؛ چونكى مه‌خسه‌د ژ له‌غوێ د ئايه‌تێدا ئاخفتنا شكه‌ستى و بێ وه‌ج و مفايه، و دويماهيا ئايه‌تێ به‌لگه‌يه ل سه‌ر ڤێ رامانێ، و رامانا ئايه‌تێ ئه‌ڤه‌يه: و ده‌مێ وان گول قه‌سه و گۆتنێت سه‌قه‌ت و شكه‌ستى دبيت ژ گاوران، پشتا خۆ دده‌نێ و دبێژن: ئه‌م ل سه‌ر رێكا خۆ، و هوين ل سه‌ر رێكا خۆ، پشت راست بن ئه‌م به‌رسڤا هه‌وه ناده‌ين، و مه نه‌ڤێت تێكه‌ليا نه‌زانان بكه‌ين. و به‌لگه‌يێ وان يێ دووێ كۆمه‌كا حه‌ديسێت پێغه‌مبه‌رينه سلاڤێت خودێ ل سه‌ربن هه‌مي د لاوازن ناهێنه ئاستێ هندێ ببنه به‌لگه ل سه‌ر حه‌راميا موسيقێ، و خۆ هه‌كه د دورست بن ژى رامانا حه‌راميێ ناده‌ن، و حه‌ديسا ئێكانه يا كێر بهێت ببيته به‌لگه.. حه‌ديسا بوخارى خودێ ژێ رازی بیت موعه‌له‌ق د سه‌حيحا خۆدا ئيناى، ئه‌و ژى ئه‌ڤيه: (لَيَكُونَنَّ من أُمَّتِي أَقْوَامٌ يَسْتَحِلُّونَ الْحِرَ وَالْحَرِيرَ وَالْخَمْرَ وَالْمَعَازِفَ) و ئاخفتنا ل سه‌ر ڤێ حه‌ديسێ هه‌ى:
ئێك: ئه‌ڤ حه‌ديسه نه ژ وانه يێت بوخارى زنجيرا وێ پێكڤه گرێداى ئيناي و موعه‌له‌ق يا ئيناي.
دوو: گه‌له‌ك زانا يا ره‌دكرى و نه‌وه‌رگرتيه، ژ وان ئبن حه‌زم.
سێ: هيشامێ كورێ عه‌مرى يێ د زنجيرا وێدا و گه‌له‌كان لاواز يێ داناى.
چار: ژبلى ئه‌ڤا بۆرى ئه‌م دێ بێژين حه‌ديس يا دورسته و گۆمان د دورستيا وێدا نينه، به‌لێ دگه‌ل هندآ ژى رامانا حه‌راميا موسيقآ ب تنێ ناده‌ت، چونكى پێغه‌مبه‌رى سلاڤێت خودێ ل سه‌ربن به‌حسێ چار تشتان كر گۆت: ((دێ حه‌لالكه‌ن)) ئه‌و ژى ئه‌ڤه‌نه: (زنا و ئارمويش و مه‌ى و ئامويرێت موسيقێ)، ئه‌رێ چاوا پێغه‌مبه‌ر سلاڤێت خودێ ل سه‌ربن دێ تشته‌كێ حه‌لال يێ وى حه‌لالكرى دێ بێژيت ئومه‌تا من دێ حه‌لالكه‌ت، ما ئارمويش كه‌نگى يێ حه‌رامه! هه‌كه حه‌رام بيت زه‌لام بكه‌ته به‌ر خۆ؛ ما حه‌رامه ژن بكه‌نه به‌ر خۆ! پاشى ما حه‌رامه زه‌لام بازرگانيآ پێ بكه‌ت! ڤێجا دڤێت ئه‌م ل رامانه‌كا دى بگه‌رين ئه‌و ژى ئه‌وه وه‌كى زانا دبێژن: دێ ده‌مه‌ك ب سه‌ر موسلماناندا هێته خوار دێ هند د گونه‌هێدا چنه خوار ڤان هه‌رچار تشتان د گونه‌هێدا كۆمكه‌ن خرابيێ بكه‌ن و مه‌يێ ڤه‌خۆن و ل سه‌ر ئارمويشى و گوهدانا ئامويرَت موسيقێ ژى بكه‌ن، و كه‌س نابێژيت موسيقا ب ڤى ره‌نگى يا حه‌لاله، و هۆسا ئه‌ڤ حه‌ديسه نابيته به‌لگه ل سه‌ر حه‌راميا موسيقێ، فه‌ره دويماهيێ ئه‌م بێژين نه‌هه‌مى ره‌نگێت موسيقێ حه‌لالن.. هه‌روه‌كى نه‌هه‌مى ئاخفتن يا حه‌لاله، ئه‌و موسيقا بۆ خرابيێ و به‌لاڤه‌كرنا خرابيێ دهێته لێدان حوكمێ وێ حوكمێ وێ خرابيێيه، و ئه‌و موسيقا ئاريانا گونه‌هآ دكه‌ت، نابيت و نه‌دورسته، و دبيت ره‌نگه‌كێ موسيقێ د راستا هنده‌كاندا يا دورست بيت و د راستا هنده‌كێت ديدا نه‌يا دورست بيت، هه‌رئێك دشێت ببيته مفتيێ خۆ، هه‌كه ديت موسيقا گونه‌هێ د دلێ ويدا دئارينيت بلا گوهدانێ نه‌كه‌ت بۆ وى نه‌دورسته، و خودێ چێتر دزانيت.
