ب : ئهگهر دناڤبهرا ژن ومێران تێك چو، و نهخوش بوو، و دلێ وان ژێك مان، و ڤێكراچوون وپێك نهكرن، و بێ گومان دبیت هنده جاران ئالوزی و گرفتاری دناڤبهرا واندا چێ ببن و رویبدهن، و دبیت ههمی دهمان ل بهرسنگێ وان دهشت نهبیت، دبیت ببنه ژههلی و ژورداهی و كهند و كور، هنگی ئهو دێ چ كهن و چاوا دێ ژ ڤێ رهوشێ دهركهڤن؟ و ب چ رێك دێ ڤان ئالوزیان چارهسهركهن؟.
و دبیت هنده جاران خهلهتی ژ لایێ ژنێیه، و هندهجاران خهلهتی ژ لایێ زهلامییه، هنده جاران خهلهتی ژ سهركێ تنێ نینه، و خهلهتی ژ ههردوو لایانه، و ههر دوو د بهرپسیارن، سهرهدریا ڤی (زهلامی) نه یا دورسته، بهلێ بهرامبهر سهرهدهریا ڤێ ژێ (ژنێ) نه یا دورسته، هنده جاران زهلام یێ دورسته، و مافێت ژنێ ددهتێ و ب ئهركێت خۆ ژی دراستا ژنێدا رادبیت، وكێامسیێ نه دئهركێت خۆدا دكهت نه دمافێت ژنێدا، و نه دسهرهدهریا خۆدا، و خهلهتی ژ ژنێیه، باشیێ نادانیته شوینا باشیێ، و هنده جاران ژن یا دورسته و مافێت زهلامی ددهتێ و ب ئهركێت خۆ ژی دراستا زهلامیدا رادبیت، وكێماسیێ نه دئهركێت خۆدا دكهت نه دمافێت زهلامیدا و نه دسهرهدهریا خۆدا، و خهلهتی ژ زهلامییه، باشیێ نادانیته شوینا باشیێ، و ئهڤ چهنده دبیته ئهگهرێ هندێ ژیانا وان نهخوش بیت، و ب نهخوشیان ب نالن و تێك بچیت و عهورێت رهش خۆ بهردهنه سهر ژیانا وان یا رۆژانه، ههكه ئهڤ رویدا هنگی دڤێت بزانن نهخوشی و نهساخیهكا خێزانی و كومهلایهتی و جڤاكی یا هاتیه دژیانا واندا، و دڤێت چارهسهربكهن، و نه هێلن ڤهگریت و مهزن ببیت و ب دهته بن خۆ، و دڤێت زوی بێته چارهسهركرن؛ چونكی ههكه گێرو بوو دێ ڤهگریت، و مهزن و ئاسێ بیت، و فهره ههر نهخوشیهكا ل مالێ رویبدهت ئهم بزڤرینه دهرمانخانا ئیسلامێ و شهریعهتی، كا چ دهرمان بۆ ڤێ نهخوشیا كومهلاییتی ههیه، و نهخوشی نینه ههكه دهرمان دڤێ دهرمانخانێدا نهبیت و یێ ئێك و ئێك نهبیت، ههكه نهخوشی دورستی هاته نیشانكرن، پاشی دهرمان دورست هاته وهرگرتن، و پاشی ب دورستی بێته ب كارئینان.
پێنگاڤێ ئێكێ: یا دڤێت ل سهر نههێته بازدان ههكه ههردوو دژیر و تێگههشتی بن(فَلاَ وَرَبِّكَ لاَ يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لاَ ێجِدُواْ فِى أَنفُسِهِمْ حَرَجاً مِّمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُواْ تَسْلِيماً) ب خودايێ ته سويند دخۆم ئهو نابنه خودان باوهر [باوهرييێ نائينن] ههتا ههر تشتهكێ ئهو ههڤڕكييێ ل سهر دكهن، ته ل سهر نهكهنه حهكهم، پاشى بهرانبهر بڕيارا ته چو دلتهنگييێ د دلێ خۆدا نهبينن، پاشى ب دورستى خۆ هلپهسێرنه ته ئانكو ب دورستى گوهدارييا ته بكهن و فهرمان و بڕيارێت ته ب جھـ بينن.
خودایێ مهزن دڤێ ئایهتا پیرۆزدا ب مهزاتیا خۆ سویندخوت ئهم ههمی نابینه خودان ئیمان، ههتا ئهم نهزڤرینه حوكم و بریارا پێغهمبهری سلاڤێت خودێ ل سهربن، پاشی بۆ فهرمانا وی دلتهنگ نهبین، پاشی دورستی گوهداریا وی نهكهین، و حوكمێ وی ب جهـ نهئینین، ڤێجا دڤێت ژن و مێر دهمێ ههڤركدچن و ژێكجودابوون دناڤبهرا وان دروستدبیت و ئالوزی دبنه سهروهرێ ههلویستی، هنگی دڤێت ئهو ب زڤرنه ڤێ ئایهتێ و فهرمانێت تێدا هاتین ب جھـ بینن ئهو ژی ئهڤهنه:
1 ـ دڤێت وێ ههڤركیێ بۆ شهریعهتی بینن و بداننه بهرامبهر شهریعهتی كا چ فهرمان و چارهسهری بۆ ههیه؛ دا بزانن كا كی مافداره و كی نه مافداره و ئهڤه ئهركه.
2 ـ دڤێت ئهو فهرمانا ژ شهریعهتی دزانن دلتهنگی و دلنهخۆشی بۆ نهبیت؛ چونكی دڤێت فهرمانا شهریعهتی ب دلهكێ رازی و بهرفرهھ بێته وهرگرتن.
3 ـ قوناغا جهـبهجهكرنێ وپێگریكرنێ و تهنڤیزێ، یشتی ژن و مێران ئالوزیا خۆ ئینایه بهرامبهر شهریعهتی، و حوكم و فهرمانا شهریعهتی زانی، و دلهكێ بهرفرهھ وهرگرتی، پشتی هنگی دڤێت وێ فهرمانی ب جھبینن و پێگریێ پێ بكهن.
پێنگاڤا دوویێ:
نابیت ههرئێك ژوان د جهێ خۆدا و دئێك دهمدا ههڤرك و دادوهر بیت، و فهرمانا خۆ بێ دوودلی بدهت، بێژیت ئهز یێ مافدارم و ههڤالێ من یێ خهلهته، و خهلهتی ههمی ژ وییه، و ئهز ملیاكهتم، بهلێ ههڤالێ من شهیتانه، یان گوهێ خۆ ددهته شهیتانی، دڤێت نه ژن نه مێر یێت هوسا نهبن ههر دئێك دهمدا ههڤرك و دادوهر ژی بن، هنگی دێ ئاخفتنا مهزنان ل سهر وان هێت، ئهز چیا تو چیا گۆلك ما بێ گیا، و ههكه ئهڤه رویدا ئهڤ ژ چارهسهریێ دویر بوون، و چارهسهری ژی ژوان دویر بوو، و ئهڤه مهزنترین ئارمانجا ئبلیسیه، پێغهمبهر سلاڤێت خودێ د ڤهگێرا موسلمیدا دبێژیت: (إِنَّ إِبْلِيسَ يَضَعُ عَرْشَهُ على الْمَاءِ ثُمَّ يَبْعَثُ سَرَايَاهُ فَأَدْنَاهُمْ منه مَنْزِلَةً أَعْظَمُهُمْ فِتْنَةً يَجِيءُ أَحَدُهُمْ فيقول فَعَلْتُ كَذَا وَكَذَا فيقول ما صَنَعْتَ شيئا قال ثُمَّ يَجِيءُ أَحَدُهُمْ فيقول ما تَرَكْتُهُ حتى فَرَّقْتُ بَيْنَهُ وَبَيْنَ امْرَأَتِهِ قال فَيُدْنِيهِ منه وَيَقُولُ نِعْمَ أنت) ب راستی شهیتان تهختێ خۆ ددانیته سهرئاڤێ، و هنارتی یێت خۆ دهنێریت، یێـت ژ ههمیان نێزیكتر بۆ وی یێ فیتنه وبهلایا وی مهزنتربیت، ئێك ژوان دێ هێت دێ بێژیت من ئهڤه كر و ئهڤه كر، دێ بێژتێ ته چ نه كریه، پاشی ئێك دێ هێت بێژیت ئهز ژێڤه نهبوم ههتا من ئهو و ژنا وی ژێكڤهكرین، گۆت: دێ وی نێزیكی خۆ كهت، و دێ بێژیت تو یێ باشی. ڤێجا دڤێت ریكێ نه دهنه شهیتانی گهلهك دناڤبهرا واندا ستویركهت و نهخوش بكهت، و ههردووكان ئامادهیی و بهرههڤی ههبیت، بزڤرنه زانایهكێ حهكهمهكێ شارهزا دناڤبهرا واندا ب روینیت، و گوهداریا ههردوكان بكهت؛ دا بزانیت كا كی یێ مافدار و كی نه، و كا كی یێ خهلهته و كی یێ دورسته، و دڤێت ههردووك یێت ئامادهبن گوهێ خۆ بدهنه وی سهیدایی، و ههر ئێك ژ وان پشتی خهلهتیا خۆ زانی بێ دوودلی بهێلیت و نهزڤریتهڤه وێ خهلهتیێ، و گهلهك جاران پهیوهندی ب منڤه دهێته كرن ژ لایێ ژنان و مێران ل سهر ئالوزیێت خێزانی، ئهز دبێژمی ئهز نهشێم ته مافدار بدانم و ههڤالێ ته ستهمكار، چونكی ئیسلامێ نیشا مهدایه مافێ دوسهر تێدابیت نابیت ئهم حوكمی تێدا بكهین، ههتا گوهداریا ههردوو سهران نهكهین؛ چونكی ههكه یێ ئێكێ چاڤهكێ وی هاتبیتهدهر دبیت وی ههردوو چاڤێت ههڤالێ خۆ ئینابنه دهر، و ئهز وان داخوازدكهمه رونشتنهكا حهكهمداریێ هندهك دهێن و یێت هێت مفا دگههیتێ و هندهك ژی مخابن نه یێت ئامادهنه رونشتنهكێ ل سهر بنگهھ و بنیاتێ شهریعهتی روینن و ئهڤه یێت خهلهتن و نه دورستن.
پێنگاڤا سیێیێ:
ههكه پێنگاڤێت بهری نوكه هاتنه هاڤێتن، و ههر ئالوزی مان نه هاتنه چارهسهركرن، هنگی دڤێت باش بێته دیارهكرن كا كا ئهگهرێ سهرهكی یێ وێ ئالوزیێ كیه؟ و ئهگهرێت ئالوزیێ سێنه یان ژنه، یان زهلامه، یان ههردووكن ههرئێك ب رێژهیهكێ.
ئێك: ههكه ئهگهر ژن بیت و ژن مژیلا خۆ بیت و خهمێ ژمالێ نه خۆت و ئهگهرێ ژێك دلمانێیه و یا خهلهته و یا خرابه و یا نهگوهداره، مافێت زهلامی نا دهتێ، و ب ئهركان نارابیت، و ئاگهھ ژ خۆ بتنێ ههیه؛ هنگی دڤێت زهلام ڤان رێكا بگریت ههروهكێ خودایێ مهزن بهرێ وی دایێ.
خودایێ مهزن بۆ ڤێ رهوشێ دبێژیت: (وَاللاتِى تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ) و ئهو ژنێت ھوین ژێ دترسن کو گوھدارییا ھهوه نهکهن، خۆ ل سهر زهلامێ خۆ مهزن بکهن، و مافێت وان نهدهنێ، و ئهمرێت خودێ و پێغهمبهری سلاڤێت خودێ ل سهربن سستیێ تێدا بکهت، ھنگی ڤان رێكان ب رێزبهندی بگرن:
1 ـ (فَعِظُوهُنَّ) شیرهتان ل وان بکهن، و ژ خودێ و ئیزایا ڕۆژا قیامهتێ بترسینن، و خودێ بیننه بیرا وێ، و جهنهمێ و رۆژا قیامهتێ و رۆژا بهرامبهر خودێ دراوهستت و رۆژا بهر دهستێت سهرشوی دهێته درێژكرن و رۆژا دادهێلنه دگۆریدا و دمینیته ب تنێ بیننه بیرا وێ، ئهڤه ههمی ب ئاخفتنهكا نهرم و دویر ژ زڤرییێ و دهنگ بلندیێ، و دڤێت زهلام فهرق و جوداهیێ دناڤبهرا (َفعِظُوهُنَّ) شیرتكرنا وان و فهرمانكرنا واندا بكهت، باراپتر و هندی من دیتین د ڤێ قوناغێدا یێت مهقهصهرن و كێماسیێ تێدا دكهن، و هزردكهن شیرهتكرن و وهعز یهكسانه ل گهل فهرمانێ، ژ بهرهندێ دێ بێژیت: ئهڤه دهھ جاران یان پێنجی جاران یان سهد جاران من گۆته ته ڤی كاری نهكه، بهلێ ههر دكهت، ما وێ تشتهك ل سهر من ما؟! ئهز دبێژمه ڤی زهلامی: برا تۆ دناڤبهرا شیرهتكرن و فهرمان كرنێدا تێكهل دكهی، و ههكه تۆ نه سهد جاران تنێ بیژیی و فهرمانا وێ بكهی، بهلكی بێ ههژمار فهرمانا وێ بكهی و رێكا شیرهتكرن و وعزكرنێ نهگری، ته ماف سهر خۆ نه راكر، و ته ئهمرێ خودێ ب جھـ نهئینا، ڤێجا ب زانه شیرهت و وهعز چیه؟ و چاوا دهێتهكرن؟ و ب دورستی پێ راببه پاشی ژ نوی بۆ ته ههیه بچیه قوناغا دی هندی دورستی تۆ بڤی ئهركی و ب ڤێ قوناغێ نه رابی بۆ ته نینه تۆ بۆ یا دوویێ بێیه ڤهگوهازتن.
2 ـ ھهلبهت ههكه رێكا ئێکێ یا تۆرئێخستنێ بۆری، ئهو ژی وهعز و شیرهتکرنه، و ھهکه ب دورستاهی ب ڤێ رێكێ رابوو، و ههر فایده نهکر، بۆ ھهیه بچیته قویناغا دوویێ ئهو ژی ئهڤهیه: (وَاهْجُرُوهُنَّ فِى الْمَضَاجِعِ) خۆ ژ نڤینا ژنێ ڤهگریت، تهختێ وێ بهێلیت و ژورهكا دیڤه ب نڤیت، یان ههر ل سهر جهێ خۆ بیت، بهلێ پشتا خۆ بدهته ژنێ و ترانان ل گهل نهكهت، بهلێ ھهتا چ دهم؟! ھنده زانا دبێژن: ھهکه ژن نهڤهگهریا.. بۆ ھهیه ھهتا ھهیڤهکێ خۆ ژ نڤینێ بدهته پاش، بهلێ ب راستی چو بهلگه بۆ مه نهھاتینه کا دهمێ ڤێ قویناغێ چهنده، و بۆچۆنا ژ ھهمیان دورستتر ئهڤ دهمه دویف رهوشا ژنێ دمینیت ھهکه دهمهکی کێشا تێدا دێ زیان گهھیته ژنێ، و بێھنا خۆ فرهناکهت، و دبیت ئهڤ خۆڤهگرتنه وێ بکێشیته خهلهتیهکا مهزن دهرڤهی چارچۆڤ و بازنێ حهلال و ژن و مێرینیێ، ھنگی نابیت درێژببیت، و د ھهمی رهوشاندا نابیت چار ھهیڤان ببۆریت، ھهکه چار ھهیڤان خۆ ڤهگرت بۆ ژنێ ھهیه بچیته دهف دادوهری و شکیاتێ لێ بکهت، و حاکم دێ ل سهردانیت یان مافێ وێ یێ نڤینێ بدهتێ یان ژی بهردهت.
3 ـ ئهڤه رێكا نهچاریێیه، نه یا ههلبژارتییه، ئهڤ رێكه وهكی ئێكی ئێشهكا گران گرتبیت، و بڤێت نهڤێت دڤێت ئهندامهكێ خۆ دهستبدهت ههكه دێ ئێش لهشی ڤهگریت و پاشی ههمی ئهندام دێ كهڤن بن گهف و مهترسییدا، هنگی نهچاره دهستدانا ئهندامێ خۆ ب ههلبژێریت، ئهڤ رێكه ژی ب ڤی رهنگییه ئهو ژی ئهڤهیه ههلبهت ھهکه ژن ب رێكا ئێكێ شیرهت و وهعهزكرنێ و ب رێكا دوویێ خۆ ڤهگرتن ژ نڤینا وێ نهھاته ڕێ (وَاضْرِبُوهُنَّ) لێبدهن لێدانهكا بێ ئێش و سڤك و نهدژوار.
چهند تێبینهكێت ههژی ل سهر ڤێ رێكێ پێدڤیه بهرچاڤ بێنه وهرگرتن و پێگری پێ بێنهكرن:
1 ـ پهنا نا هێته برن بۆ ڤێ رێكێ وهك ههلبژاتن، بهلكی وهكی نهچاری، و نابیت بێتهگرتن، ههكه بهری هنگی ب رهنگهكێ دورست پێگری ب رێكا ئێكێ و دوویێ نه هاتبیته كرن، و ههكه پێگری ب رێكا ئێكێ و دوویێ نههاتهكرن ب رهنگهكێ دورست دبنیرا نا بیت ئهم ب چینه ڤێ رێكێ كو قوتانه.
2 ـ دڤێت ئهم مهبهستا دورستایی ژ (وَاضْرِبُوهُنَّ) بزانین و بزڤرینه بوچونێت زانایێت ناڤدار و جهێت پشت بهستنێ و باوهرپێكریان؛ دا بزانین كا مهبهست ژ(وَاضْرِبُوهُنَّ) چیه؟ هندهك دبێژن: مهخسهد پێ پالدانه و ههر هند، و هندهكێت دی دبێژن ب سیواكێ پێڤهتر نا هێته قوتان، ئهو ژی سیواكهكێ بچویك دێرژیا وی بهوستهك و ستویریا وێ تلهك، و نابیت دهھ جاران ب بوریت ئانكو ب دهھ جاران تنێ سیواكی ب دانیتێ.
3 ـ دیسا نابیت زهلام ڤێ رێكێ بگریت ههكه بزانیت قوتان مفا نادهت، و زانی قوتان و نهقوتان وهكی ئێكه، هنگی نابیت بێته قوتان؛ چونكی قوتان بۆ ئارمانجهكێیه، ههكه نه هاته دیتن، پهنابرن بۆ قوتانێ نهدورسته، ههروهكی ئیمامێ شافعی ڤێ دبێژیت.
4 ـ دڤێت ئهو قوتان یا ب ئێش و دژوار نهبیت، و دڤێت خهبهر و ئاخفتنێت زڤر ل گهل نهبن، و دڤێت سهروچاڤ نههێنه قوتان، و دڤێت ههستی یێ ب سلامهت بیت، و دڤێت خوین ژێ نههێته ئینان، ئهڤا هندهك دكهن قوتانهكا دژوار و ل كیرێ بكهڤیت بلا ڤێ بكهڤیت خوین ل كیرێ بهێت بلا بهێت و ههمی لهش جهێ دربا وی بن و خهبهر سهر ئهزمانی وهكی بارانێ بێنه خار نه ژئیسلامێیه، و كهسێ ماف نهدایێ و زورداری و ستهمه دكهت، و خودێ وێ بۆ نا هێلیت؛ چونكی بهروڤاژی شیرهتا پێغهمبهرس سلاڤێت خودێ ل سهربن دكهت، گوهێ خۆ بده شیرهتا پێغهمبهرێ خۆ سلاڤێت خودێ ل سهربن : ھشیار بن ھهوه ئهمانهت ژن و ئهمر و وهسیهتا من د راستا ژناندا وهرگرن، و خێر و شیرهتان و باشیێ ژ خۆ بۆ ژنان بخوازن ـ ئانکو نهفسا خۆ ل سهر ھندێ راکهن باشیێ و خێرێ بگهھیننه ژنێ ـ ب راستی ئهو ئێخسیرن دهف ھهوه، و ھهوه ژبلی ڤێ کو خێرخواز و باشیخواز بن بۆ ژنا چێ دی ل سهر وان نینه پاشی خودایێ مهزن دبیژیت: (فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلاَ تَبْغُواْ عَلَيْهِنَّ سَبِيلاً إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيّاً كَبِيراً) ههر رێكا ههوهگرتی ههكه ژنێ گوهداریا ههوه كر و زڤرینه گوهداریێ، ھوین چو ھێجهتان ھلنهئێخن کو ھوین خورتی و ستهمێ لێ بکهن، ب ڕاستی خودێ یێ بلند و مهزنه ئانکو پشتی گوھدارییا ھهوه کرین، ئهگهر ستهمێ لێ بکهن، بزانن خودێ ژ ھهمییان مهزنتره، و ل سهر ھهوه دهستھهلاتداره ھهروهکی ھوین ل سهر وان دهستھهلاتدار، و بۆ ھهوه ناھێلیت.
دوو: ههكه خهلهتی ژ زهلامی بیت، ئهو نه یێ دورسته و خۆ مهزندكهت، و نا هێته مالا خۆ، و خهمێ ژ مالا خۆ نا خۆت، بۆ ڤی كراسی خودایێ مهزن دبێژیت: (وَإِنِ امْرَأَةٌ خَافَتْ مِن بَعْلِهَا نُشُوزاً أَوْ إِعْرَاضاً فَلاَ جُنَاْحَ عَلَيْهِمَآ أَن يُصْلِحَا بَيْنَهُمَا صُلْحاً وَالصُّلْحُ خَيْرٌ) و ئهگهر ژن ترسیا زهلامێ وێ ژێ دویرکهڤیت، و ڕوییێ خۆ ژێ وهرگێڕیت یان دهست ژێ بهردهت، گونهھ ل سهر وان نینه ھهردو د گهل ئێک پێکبێن تفاقهکێ د گهل ئێک بکهن، و پێکھاتن و ئاشتبوون چێتره و بۆ ڤێ پێكهاتنێ ژن دشێت پهنا بۆ زانایهكێ ببهت ب چیته دناڤبهرا واندا و وان ل سهر بنگهههكێ پێك بینیت.
سێ: بهلێ ههكه ههردوو یێت خهلهت بن، بهلێ ههرئێك مهیدانا خۆ پاقژ ددانیت و خهلهتیێ بال ههڤالێ خۆ لێ ددهت، و ژیانا وان ههردووكان نهخوش بوو، هنگێ خودایێ مهزن دبێژیت: (وَإِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَيْنِهِمَا فَابْعَثُواْ حَكَماً مِّنْ أَهْلِهِ وَحَكَماً مِّنْ أَهْلِهَآ إِن يُرِيدَآ إِصْلَاحاً يُوَفِّقِ اللَّهُ بَيْنَهُمَآ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيماً خَبِيراً) و ئهگهر ھوین ترسیان ناڤبهرا وان نهخۆش بیت و ژێک نهگرن، دادوهرهکی ژ مرۆڤێت زهلامی و دادوهرهکێ دی ژ مرۆڤێت ژنێ ھهلبژێرن و فڕێکهنه دهڤ ئێک، دا پێکڤه بهرێ خۆ بدهنه ئارێشهیێ و چارهسهر بکهن، ڤێجا ھهکه ب ڕاستی وان ھهردو دادوهران بڤێن وان پێک بینن و ناڤبهرا وان خۆش بکهن، خودێ دێ وان ئێخیته بهرێک، ب ڕاستی خودێ زانا و شارهزایه.