ڤەکولینێن عەرەبی

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ئێزدياتى ب رێكا ده‌قێن وێ يێن پيرۆز د.ازاد سعيد سمو زانكويا دهوك ـ كوليجا زانستين مروڤايه‌تى پێشگۆتن: إن الحمد لله نحمده ونستعينه ونستغفره، ونعوذ بالله من شرور أنفسنا ومن سيئات أعمالنا، من يهده الله فلا مضل له ومن يضلل فلا هادي له، وأشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له وأشهد أن محمداً عبده ورسوله. تايفه‌يا ئێزديان ژ تايفه‌يێن به‌ربه‌لاڤه‌ ل گه‌له‌ك ده‌ڤه‌رێن كوردستانا عيراقێ، و توركيا و ئيرانێ، و هنده‌ك كۆمارێن ئێكه‌تيا سۆڤياتى يا به‌رێ وه‌كى: ئه‌رمينيا، و جۆرجيا، و ل ده‌ستپێكێ ئه‌ڤ تايفه‌ رێكه‌كا سۆفياتيێ بوو دهاته‌ نياسين ب رێكا عه‌ده‌وى، و گه‌له‌ك دويكه‌تى هه‌بوون، چ ژ كوردان بن، يان ژ عه‌ره‌بان، يان ژبلى وان، و رێكه‌كا دورست بوو ل سه‌ر ده‌مێ دامه‌زرێنه‌رێ وێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى يێ ئه‌مه‌وى. به‌لێ پشتى مرنا شێخ عه‌دى ب ده‌مه‌كى كاروبارێن شێخاتيا رێكێ كه‌فته‌ ده‌ستێ نه‌ڤيێ برايێ وى شێخ حه‌سه‌ن، و ل ده‌ف ئێزديان ب (تاج ئه‌لعارفين) دئێته‌ نياسين، و ل سه‌ر ده‌مێ ئه‌ڤێ دويماهيێ پيچ پيچه‌ ئه‌ڤ رێكه‌ ژ ئيسلامێ دوير كه‌فت حه‌تا بوويه‌ دينه‌كێ سه‌ربخۆ و دويفدا ئه‌ڤ رێكه‌ بوو حزبه‌كا سياسى يا به‌رهنگار بۆ ده‌ستهه‌لاتا عه‌باسيان، شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى وه‌كى يا ديار ژ ئه‌مه‌ويان بوو، به‌لكى ژ رهێڤه‌ دگه‌هيته‌ ئێك ژ خه‌ليفه‌يێن ئه‌مه‌ويان ئه‌و ژى مه‌روانێ كورِێ حه‌كه‌ميه‌، شێخ حه‌سه‌نێ كورِێ عه‌دى يێ دووێ رازى نه‌بوو خۆ بۆ عه‌باسيان بشكێنيت و ئه‌و ژ رها خه‌ليفه‌يێن ئه‌مه‌ويان بوو، به‌لێ چو د ده‌ستدا نه‌بوو دا بشێت ژ بن زالگه‌ه و ده‌ستهه‌لاتا نه‌يارێن خۆ ده‌ركه‌ڤيت، و سه‌روه‌ريێن ئه‌مه‌ويان بزڤرِينيت، و ده‌مێ شێخاتيا رێكا عه‌ده‌وى كه‌فتيه‌ د ده‌ستێن ويدا، و ديت گه‌له‌ك مريد و دويكه‌تى ل دۆر كۆمبوون، ئه‌ڤێن ل هيڤيا فه‌رمانێن وى، ديت ئه‌ڤه‌ ده‌ليڤه‌كا زێرِينه‌ ئه‌و ب كۆده‌تايه‌كێ رابيت سه‌ر نه‌يارێن خۆ يێن عه‌باسى، ڤێجا بۆ جارا ئێكێ ده‌ست ب هێزكرنا رێزا نافخۆيى كر، ئه‌و ژى ب رێكا پيرۆز راگرتنا خۆ، و شه‌ش سالان خۆ ڤه‌ده‌ر كر و گۆت ئه‌و دێ تشته‌كێ نوى بۆ خه‌لكى ئينيت، ئينا كتێبا (الجلوه‌ لأهل الخلوه‌) بۆ وان ئينا، و ئه‌و وه‌سا تێگه‌هاندن كو ئه‌و نه‌وه‌كى مرۆڤێن دى هه‌ميانن ئه‌و ژ ئاده‌مى ب تنێ چێبووينه‌، به‌لێ تايفه‌يێن دى ژ موسلمان، و جوهى، و فه‌له‌يان، و يێن دى ژ ئاده‌مى و حه‌وايێ چێبووينه‌، و ئه‌و ئێك ژ وان هه‌ر حه‌فت خودايانه‌ ئه‌وێن پشكدارى دگه‌ل خودايێ مه‌زن كرى د ئافراندنا گه‌ردوونيدا، و گۆتى ئه‌ز هۆسامه‌ و هۆسامه‌. و پشتى هينگێ رابوو ئه‌و هزروبير ڤه‌شارتن و ب ره‌نگه‌كێ نهێنى هێلان، و فه‌رمانا دويكه‌تيێن خۆ كر كو ئه‌و وان رێنمايێن خۆ ژ تايفه‌يێن دى ڤه‌شێرن، و بۆ وان ئاشكرا نه‌كه‌ن، هه‌روه‌سا فه‌رمان ل وان كر خۆ ژ فێربوون، و نڤيسين، و خواندنێ دويربێخن، ئه‌ڤه‌ هه‌مى دا ئه‌و بشێت ب ساناهى سه‌ركێشيا وان بكه‌ت، و وه‌كى وى دڤێت برِيارا چاره‌نڤيسێ وان بده‌ت. پشتى شێخ حه‌سه‌ن پشت راست بووى كو هزرێن وى باش د ناف دويكه‌تيێن ويدا به‌لاڤ بوون، و ئه‌و گه‌هشتنه‌ وێ باوه‌ريێ كو ئه‌و تشتێ ئه‌و د ناف واندا به‌لاڤ دكه‌ت يێ دورسته‌، پێكۆل كر بۆ ب جهئينانا نه‌خشه‌يێ خۆ بۆ زڤراندنا سه‌روه‌ريێن ئه‌مه‌ويان، به‌لێ وه‌سا دياربوو كو ئه‌و سياسيه‌كێ ل ئاستێ پێدڤى نه‌بوو، هه‌رچه‌نده‌ ئه‌و سه‌ركرده‌كێ زيره‌ك، و خودان ئاقل و شاره‌زايى بوو، و كاريگه‌ريه‌كا مه‌زن هه‌بوو ل سه‌ر دويكه‌تيێن خۆ، له‌وا نه‌يارێ وى شيا ب ساناهى بزاڤا وى ژناڤ ببه‌ت، و شێخ حه‌سه‌ن هاته‌ كوشتن كوشتنه‌كا كرێت، و ب دويف دويكه‌تيێن وى كه‌فت حه‌تا ته‌رِا به‌رِا كرين. فه‌ره‌ بێژين هه‌ڤرِكى د ناڤبه‌را ئه‌مه‌وى و عه‌باسياندا (هاشميان) هه‌ڤرِكيه‌كا كه‌ڤنه‌، به‌رى ئيسلامێ ژى د هه‌ڤرِكيه‌كا مه‌زندا بوون بۆ سه‌ركرداتيا مه‌كه‌هێ، و ئه‌ڤ هه‌ڤرِكيه‌ يا به‌رده‌وام بوو حه‌تا پشتى موسلمان ژى بووين. ڤێجا ئێزدياتى ل ده‌ستپێكێ رێكه‌كا سۆفياتيێ بوو، دويفدا بوو بزاڤه‌كا سياسى، و دويماهيێ بوو دينه‌كێ سه‌ربه‌خۆ ژ ئيسلامێ. گه‌له‌ك نڤيسه‌ران ل سه‌ر ئێزدياتيێ نڤيسايه‌، چ نڤيسه‌رێن كورد بن يان عه‌ره‌ب يان تورك، يان رۆژهه‌لاتناس، به‌لێ دگه‌ل ڤێ چه‌ندێ سه‌روبه‌رێ ڤێ تايفێ ل به‌ر گه‌له‌ك مرۆڤان به‌رزه‌بوويه‌، چ ره‌وشه‌نبير بن چ ژى نه‌، ئێك دێ بێژيت: ئه‌و په‌رستنا شه‌يتانى دكه‌ن، و ئێكێ دى دێ بێژيت: ئه‌و په‌رستنا شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى دكه‌ن، و يێ سيێ دبێژيت: ئه‌و هێزێن خرابيێ پيرۆز رادگرن، و يێ چارێ دبێژيت: وان باوه‌رى ب هه‌بوونا دوو خوداوه‌ندان هه‌يه‌، خوداوه‌ندێ باشيێ و خوداوه‌ندێ خرابيێ، حه‌تا دويماهيێ ژ ڤان گۆتنێن نه‌وه‌كى ئێك ل دۆر ڤێ تايفێ، له‌وا من ب فه‌ر ديت ب ڤه‌كۆلينه‌كا مه‌يدانى رابم ل دۆر ڤێ تايفێ، و گه‌له‌ك نهێنيێن وێ ئاشكرا بكه‌م. ئه‌ڤه‌ و ئه‌و تشتێ ل سه‌ر ڤێ تايفێ هاتيه‌ نڤيسين من گه‌له‌ك ديت و خواند، به‌لێ پتريا وان نڤيسينان ل ئاستێ پێدڤى نه‌بوون، گه‌له‌كا ژ وان پشتا خۆ ب گۆتن و بۆچۆنێن هنده‌ك رۆژهه‌لاتناسان، يان هنده‌ك مێژوونڤيسان چ كه‌ڤن بن چ نوى گه‌رمكريه‌، و نه‌چۆينه‌ د ناف ناڤه‌رۆكا جڤاكێ ئێزديدا، و گه‌له‌كا ژ وان ل سه‌ر ئێزدياتيێ نڤيسايه‌ ب ره‌نگه‌كێ دوير ژ كه‌لتۆر، و گۆتن، و ده‌قێن وان يێن زاره‌كى، له‌وا من گه‌له‌ك پێكۆل كرن ئه‌و تشتێ من دڤێت بسه‌لمينم ئه‌ز ب رێكا وان ده‌قێن ئێزدى پشتا خۆ پێ گه‌رم دكه‌ن بسه‌لمينم، و ئه‌ز شيام گه‌له‌ك ژ وان گۆتنان ب ده‌ستخۆڤه‌ بينم ب رێكا هنده‌ك شێخ، و پير، و مريدێن وان، ئه‌و ژى ب رێكا گه‌رِيانا من ل گوندێن وان، و ل ناف مه‌رقه‌دێن وان يێن پيرۆز ئه‌وێن ل گه‌له‌ك ده‌ڤه‌رێن مه‌ د به‌ربه‌لاڤ. و من د ڤێ خواندنا خۆدا پشتا خۆ ب ده‌قێن ئێزديان گه‌رمكريه‌ ب پله‌يا ئێكێ، چ د زاره‌كى بن، چ ژى د نڤيسى، چونكى ئه‌و ده‌قه‌ د زه‌نگينن ب كه‌لتۆرێ ئێزديان، و پتريا وى تشتێ ب ئێزديانڤه‌ گرێداى تێدا هه‌نه‌ چ كاروبارێن عه‌قيدێ بن، يان يێن په‌رستنان بن، يان كه‌لتۆرێ هزرى بيت، يان جڤاكى، و تشتێ دى يێ من پشتا خۆ پێ گه‌رمكرى ئه‌و ديدارن ئه‌وێن من دگه‌ل چه‌ندين ته‌خه‌يێن وان كرن، و ب رێكا ڤان ديداران ئه‌ز شيام گه‌له‌ك تشتان بزانم ئه‌وێن ژبلى من نه‌شياين بزانن، و ئه‌ز رابوويمه‌ ب شرۆڤه‌كرنا گه‌له‌ك قه‌ولێن وان، و ب هويرى، و ئه‌ز گه‌هشتيمه‌ رامانێن وان يێن راسته‌قينه‌. و ژ وى تشتێ فه‌ر ل ڤێرێ ئاماژه‌ پێ بێته‌كرن ئه‌وه‌ كو دڤێت ڤه‌كۆله‌رێ دادپه‌روه‌ر به‌هانه‌يان بۆ وان ڤه‌كۆله‌ران بينيت ئه‌وێن به‌رى نوكه‌ ل سه‌ر نڤيساين و پشتا خۆ ب قه‌ولێن وان گه‌رم نه‌كرى، يان ديدار دگه‌ل ته‌خێن ئێزديان نه‌كرين، نه‌خاسمه‌ ئه‌وێن به‌رى ده‌مه‌كێ درێژ ل سه‌ر نڤيساين، چونكى د شيانێن كه‌سه‌كيدا نه‌بوو بشێت وان قه‌ولان ب ده‌ستخۆڤه‌ بينيت، حه‌تا ئێزدى ب خۆ ژى، چونكى ئه‌و قه‌ول د ناف ته‌خه‌كا قه‌والا ب تنێدا بوون، به‌لێ ل ڤێ دويماهيێ ڤه‌كۆله‌ر شيان هنده‌ك ژ وان قه‌ولان ب ده‌ستخۆڤه‌ بينن، به‌لێ دگه‌ل ڤێ چه‌ندێ ب ده‌ستڤه‌ئينانا وان تشته‌كێ ب ساناهى نه‌بوو. و به‌هانه‌يا دى يا مرۆڤ دشێت بۆ وان ڤه‌كۆله‌ران بينيت ئه‌وه‌، به‌رى ده‌مه‌كى د شياندا نه‌بوو ڤه‌كۆله‌ر بشێن ديدارا دگه‌ل ئێزديان بكه‌ن، و دگه‌ل وان كاروبارێن وان يێن دينى به‌حس بكه‌ن، نه‌خاسمه‌ پسيارێن هه‌ستيار وه‌كى پسيارێ ژ هه‌لويستێ وان ژ شه‌يتانى، پشتى ئه‌ز ژ ديدارا خۆ دگه‌ل پير جه‌عفوى ب دويماهى هاتيم، گۆتى ئه‌گه‌ر موسلمانه‌كى پێكۆل كربا دگه‌ل ئێزديه‌كێ دى به‌حسێ ڤان تشتان بكه‌ت، و ئێزديێن دى پێ زانيبا دا يێ موسلمان و يێ ئێزدى هه‌ردوو تووشى كوشتنێ بن، به‌لێ ل ڤێ دويماهيێ گوهۆرِين چێبووينه‌، و ئێزدى پتر به‌رهه‌ڤ بوويه‌ به‌رسڤا وان پسياران بده‌ت ئه‌وێن دئێنه‌ ئاراسته‌كرن بۆ وى و تايبه‌ت ب كاروبارێن وان يێن دينيڤه‌. و فه‌ره‌ بێژين ئه‌ڤ كتێبه‌ د بنياتدا نامه‌كا ماسته‌رێيه‌ من پێشكێشى زانكۆيا ئيمامێ ئه‌وزاعى كريه‌ ل به‌يرووتێ و سالا (1999)ز نامه‌يا ماسته‌رێ من پێ وه‌رگرتيه‌. پشكا ئێكێ په‌يدابوونا تايفه‌يا ئێزدى... لێزڤرِينه‌كا مێژوويى ل دۆر ئه‌گه‌رێ ناڤكرنێ: چه‌ندين بۆچۆن هه‌نه‌ ل دۆر ئه‌گه‌رێ ناڤكرنێ ب (ئێزدياتى)، بۆچۆنا ژ هه‌ميان به‌ربه‌لاڤتر ئه‌وه‌ كو ئه‌ڤ ناڤكرنه‌ دزڤرِيت بۆ په‌يڤا (يه‌زدان) يان (ئێزدان) ئه‌ڤا د زمانێ كورديدا رامانا خودايێ مه‌زن و پاك دده‌ت، ديسا دبێژن ئه‌ڤ دينه‌ به‌رى هاتنا ئيسلامێ، و جوهياتى، و مه‌سيحيه‌تێ هه‌بوو. ئه‌م دشێين به‌رسڤا خودانێن ڤێ بۆچۆنێ بده‌ين و بێژين ئه‌گه‌ر ئه‌گه‌رێ ناڤێ (ئێزدياتى) ژ په‌يڤا يه‌زدان يان ئێزدان هاتبا بۆ مه‌ دورست نه‌بوو ئه‌م بێژينێ (يه‌زيدى) يان (ئێزدى)، به‌لێ دڤيا مه‌ گۆتبايێ (يه‌زدانى) ئه‌گه‌ر ژ په‌يڤا (يه‌زدان) هاتبا، يان مه‌ گۆتبايێ (ئێزدانى) ئه‌گه‌ر ژ په‌يڤا (ئێزدانى) هاتبا، ديسا په‌يڤا (يه‌زدان) يان (ئێزدان) ب رامانا خودێ ب چو ره‌نگان نه‌يا به‌ربه‌لاڤه‌ د ناف واندا ئه‌وێن ب كوردى دئاخڤن و ب تايبه‌تى د ناف كورِێن تايفا ئێزديدا، به‌لێ په‌يڤا (خودا) ب كار دئينن بۆ ناڤئينانا خودايێ مه‌زن و پاك، و سه‌باره‌ت كارئينانا هنده‌ك ره‌وشه‌نبيرێن كورد بۆ په‌يڤا يه‌زدان ئه‌ڤه‌ ژ زمانێ فارسى هاتيه‌ وه‌رگرتن، بۆ زانين گه‌له‌ك په‌يڤ ژ زمانێ فارسى هاتينه‌ وه‌رگێرِان و د زمانێ كورديدا هاتينه‌ ب كارئينان، و ئه‌ڤه‌ تشته‌كێ به‌ربه‌لاڤه‌ د ناف وان زماناندا ئه‌ڤێن په‌يوه‌نديێن جيرانيێ دگه‌ل ئێك هه‌ين. سه‌باره‌ت گۆتنا هنده‌كان كو په‌يڤا (ئێزي) رامانا خودايێ مه‌زن و پاك دده‌ت(1) ژبۆ به‌رسڤدانا وان دێ بێژم: 1ـ ب چو ره‌نگان ديار نه‌بوويه‌ كو كوردان ئه‌ڤ په‌يڤه‌ ب كار ئينابيت بۆ دياركرنا ناڤێ خودايێ پاك، ئه‌ڤه‌ گۆتنه‌كا بێ به‌لگه‌ و گرۆڤه‌يه‌، و هانده‌رێ ڤێ چه‌ندێ ژى ره‌تكرنا هه‌ر په‌يوه‌نديه‌كێيه‌ د ناڤبه‌را ئێزدياتيێ و يه‌زيدێ كورِێ موعاويه‌يه‌ و د ئه‌نجامدا ره‌تكرنا په‌يوه‌نديێ د ناڤبه‌را وان و ئيسلامێدا. 2ـ من پسيار ژ گه‌له‌ك ئێزديان كريه‌ چ ژ ته‌خه‌يا پيرا بن وه‌كى پير جه‌عفوى، يان ژى ژ ته‌خه‌يا شێخا بن وه‌كى شێخ عامرى، ل دۆر جوداهيێ د ناڤبه‌را (ئێزى) و (يه‌زيد)يدا، دگۆت: هه‌ردوو ئێك مرۆڤه‌ و (ئێزي) هه‌ر (يه‌زيد) ب خۆيه‌. 3ـ من چه‌ندين جاران سه‌ره‌دانا مه‌زارێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى كريه‌، گۆرِه‌كێ هه‌ى ل ره‌خێ چه‌پێ ژ ده‌رگه‌هێ سه‌ره‌كى يێ مه‌زارى و هنده‌ك ئێزدى باوه‌ر دكه‌ن كو ئه‌و گۆرِێ يه‌زيدێ كورِێ موعاويه‌يه‌، من پسيار ژ گه‌له‌كا ژ وان دكر كا ئه‌ڤه‌ گۆرِێ كێيه‌، هنده‌كان دگۆت ئه‌ڤه‌ گۆرِێ (يه‌زيد)يه‌، و هنده‌كێن دى دگۆت ئه‌ڤه‌ گۆرِێ (ئێزى)يه‌، ئه‌رێ ما ئه‌ڤه‌ نه‌ به‌لگه‌يه‌ ل سه‌ر وێ چه‌ندێ كو (يه‌زيد) و (ئێزى) ئێك مرۆڤه‌، ديسا ئه‌گه‌ر (ئێزى) رامانا خودايێ پاك بده‌ت چه‌وا ئه‌و دێ مريت و ل لالش ئێته‌ بنئاخكرن؟! 4ـ ناڤێ (يه‌زيد)ى چه‌ندين جاران د قه‌ولێ ده‌يكا يه‌زيدێ مه‌زندا هاتيه‌ (قول أم يزيد العظيم) ئه‌ڤێ من د ناف كۆمه‌كا وان قه‌ولاندا ديتى ئه‌وێن من ژ شێخ عه‌لوى ب ده‌ستخۆڤه‌ ئيناين، من ديت هنده‌ك جاران ناڤێ (يه‌زيد) هاتيه‌ وه‌كى خۆ، و هنده‌ك جارێن دى ب شێوازێ (ئێزى) هاتيه‌ ڤێجا هزرا خۆ تێدا بكه‌. 5ـ هه‌ردوو ڤه‌كۆله‌را پارچه‌ك ژ ئێك ژ قه‌ولێن خۆ ئيناينه‌ و بۆ خۆ كريه‌ به‌لگه‌ بۆ ڤێ چه‌ندێ و ده‌قێ ڤێ گۆتنێ ب كوردى دبێژيت: سولتان ئێزى ب خۆ پاشايه‌ هه‌زار و ئێك ناڤ ل خۆ دانايه‌ ناڤێ مه‌زن هه‌ر خودايه‌ و ژبۆ به‌رسڤدانا ڤى به‌لگه‌يێ وان ئيناى دێ بێژم ئه‌ڤه‌ ب تنێ شوينواره‌كه‌ ژ شوينوارێن حسێبكرنا يه‌زيدێ كورِێ موعاويه‌ى وه‌ك خوداوه‌ند هه‌روه‌كى شێخێ ئيسلامێ (ابن تيميه‌)ى د (الوصيه‌ الكبرى)دا ئاماژه‌ پێ كرى. و سه‌باره‌ت گۆتنا وى: كو ئێزدى دبێژنه‌ خۆ ئێزدياتى ب ئه‌ليفێ نه‌ ب يێ... هتد، بۆ به‌رسڤدانا وى دێ بێژم: هه‌مى دبێژنه‌ ڤێ تايفێ يه‌زيدى بێى هه‌مزه‌، حه‌تا ئێزدى ب خۆ ده‌مێ ب عه‌ره‌بى دئاخڤن يان ب عه‌ره‌بى دنڤيسن دبێژن: يه‌زيدى ب يێ، به‌لێ ده‌مێ ب كوردى دئاخڤن دبێژن ئێزدياتى ئانكو هه‌مزێ ل ده‌ستپێكا په‌يڤێ زێده‌ دكه‌ن، و ئه‌گه‌رێ ڤێ چه‌ندێ وه‌كى بۆ من ديار بووى ئه‌وه‌ كو ده‌مێ كوردێن ئێزدى يان حه‌تا يێن نه‌ئێزدى ژى ئه‌ڤێن ل ڤێ ده‌ڤه‌رێ دژين ده‌مێ وان په‌يڤێن ب يێ ده‌ست پێ دكه‌ن دخوينن يان دێ هه‌مزه‌كێ لێ زێده‌كه‌ن وه‌كى سولتان يه‌زيد دخوينن سولتان ئێزيد، يان ژى يێ ڤه‌دگوهێزن بۆ هه‌مزێ وه‌كى دبێژنه‌ ياسينى ئاسين، و ئه‌ڤه‌ ڤه‌گوهاستنه‌كا به‌ربه‌لاڤه‌ د ناف ده‌ڤۆكێن ده‌ڤه‌را به‌هديناندا ئه‌ڤا كوردێن ئێزدى لێ دژين، و ئه‌گه‌رێ ڤێ چه‌ندێ ئه‌وه‌ كو ئه‌و په‌يڤێن ب يێ ده‌ست پێ دكه‌ن ل سه‌ر ئه‌زمانێ وان د گرانن له‌وا ڤه‌دگوهێزن وه‌كى د نموونه‌يێن بۆريدا ديار بووى. پشتى به‌رسڤدانا بۆچۆنێن بۆرى دێ بێژم بۆچۆنا ژ هه‌ميان دورستتر ل ده‌ف من ئه‌وه‌ كو ئێزدى دگه‌هنه‌ خه‌ليفه‌ يه‌زيدێ كورِێ موعاويه‌ى يێ ئه‌مه‌وى، به‌لگه‌يێن ڤه‌گوهاستى (نقلي) يێن ته‌مام و ڤه‌برِ ل ده‌ف من كۆم بوون ل سه‌ر دورستيا ڤێ بۆچۆنێ و رێككه‌فتنا وێ دگه‌ل ژيوارێ ئه‌و تێدا و ژ وان به‌لگه‌يان: 1ـ ئێزدى ب خۆ ژبلى كته‌كا كێم ل وێ باوه‌رێنه‌ كو ئه‌و دگه‌هنه‌ خه‌ليفێ ئه‌مه‌وى يه‌زيدێ كورِێ موعاويه‌ى، و ئه‌ز گه‌هشتمه‌ ڤێ قه‌ناعه‌تێ ب رێكا دان و ستاندن و ديدارێن من دگه‌ل گه‌له‌كا ژ وان و ژ ته‌خه‌يێن جودا جودا ڤێجا بۆ من سه‌لماند كو ئه‌و دگه‌هنه‌ يه‌زيدێ كورِێ موعاويه‌ى، بۆ نموونه‌: پير جه‌عفو ئه‌وێ من سه‌ره‌دانا وى كرى ل گوندێ (مه‌م شڤان) ده‌مێ من پسيار ژێ كرى: كه‌نگى ئه‌ڤ ناڤه‌ دانايه‌ سه‌ر وه‌، و به‌رى هينگێ دينێ وه‌ چ بوو، گۆته‌ من (ل ده‌ستپێكێ ده‌مێ باپيرێن مه‌ ستێر ديتين گۆتن ئه‌ڤه‌يه‌ خودايێ مه‌، دويفدا هه‌يڤ ديت گۆتن ئه‌ڤه‌ مه‌زنتره‌ ئه‌ڤه‌يه‌ خودايێ مه‌، دويفدا رۆژ ديت گۆتن نه‌خێر ئه‌ڤه‌يه‌ خودايێ مه‌(2)، دويفدا گۆتن به‌لێ ئه‌وێ ستێر و هه‌يڤ و رۆژ و ئه‌م ئافراندين ئه‌وه‌ خودايێ مه‌، و ئه‌م ل دويف زه‌راده‌شت پێغه‌مبه‌رى كه‌فتين، و ده‌مێ يه‌زيدێ كورِێ موعاويه‌ى ده‌ركه‌فتى گۆتى ئه‌ز دێ ب دويف دينێ راست كه‌ڤم، و ل دويف رێكا تاووس مه‌له‌كى چۆ و گه‌له‌ك شعر و گۆتن بۆ مه‌ خواندن ڤێجا مه‌ باوه‌رى پێ ئينا، يه‌زيدێ كورِێ موعاويه‌ى گۆته‌ مه‌ ئه‌گه‌ر هوين من قه‌بويل بكه‌ن د دينێ خۆدا ئه‌ز دێ ل دويف رێكا هه‌وه‌ كه‌ڤم ئينا مه‌ قه‌بويل كر و ناڤێ مه‌ بوو ئێزدى چونكى هێزا خۆ ژ تاووس مه‌له‌كى وه‌ردگرت)(3). و د يداره‌كا ديدا دگه‌ل كۆمه‌كا پير و شێخا ده‌مێ بۆ جارا دووێ من سه‌ره‌دانا مه‌زارێ عه‌دى كورِێ موسافرى كرى ل لالش من هه‌ر ئه‌و پسيار ژ ئێكى ژ وان كر ئه‌و ژى شێخ عامر بوو، گۆته‌ من: (بنياتێ ئێزدياتيێ ژ ده‌ستپێكا چێبوونا جيهانێ، ده‌مێ خودێ تاووس مه‌له‌ك چێكرى و فه‌رمانا وى كرى ئاده‌مى چێكه‌ت دا ژيان به‌رده‌وام بيت، دويفدا تاووس مه‌له‌كى ئاده‌م ژ به‌حه‌شتێ ده‌رئێخست و دانا سه‌ر ئه‌ردى هه‌ر ژ وێ رۆژێ وه‌ره‌ ئێزدى يێن هه‌ين، و سه‌باره‌ت ناڤكرنێ جوداهى يا تێدا هه‌ى، ل ده‌مێ تۆفانێ ب يه‌زدانى، و داسنى دهاتنه‌ ناڤكرن، و دويماهيك ناڤ بۆ ئێزديان ئێزدياتيه‌ ژبه‌ر يه‌زيدێ كورِێ موعاويه‌ى)(4). و ده‌مێ من پسيارا رۆژيان ل ده‌ف ئێزيديان ژ مريد سالم بتى كرى گۆت: (مه‌ رۆژيێن يه‌زيدى هه‌نه‌ ژبه‌ر يه‌زيدێ كورِێ موعاويه‌ى...)(5). و ئه‌ز دگه‌ل گه‌له‌ك خه‌لكێ ڤێ تايفێ ئاخفتيمه‌، هه‌ر ئێكى شانازى ب وێ چه‌ندێ دكر كو دگه‌هيته‌ يه‌زيدێ كورِێ موعاويه‌ى. 2ـ ئێزدى خۆ ژ دويكه‌تيێن شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى حسێب دكه‌ن و گۆمان تێدا نينه‌ كو شێخ عه‌دي ژ ئه‌مه‌ويان بوو، به‌لكى ژ وان ئه‌مه‌ويان بوو ئه‌وێن داخوازا زڤرِاندنا سه‌روه‌ريێن (به‌ني ئومه‌ييه‌) و ستاندنا خيلافه‌تێ ژ عه‌باسيان و زڤرِاندنا وێ بۆ ئه‌مه‌ويان دكر، و وى وه‌سا دديت كو يه‌زيدێ كورِێ موعاويه‌ى ژ ئيمامێن هيدايه‌ت و چاكى و ته‌قوايێيه‌، و د ئه‌نجامدا ئه‌ڤ رامانه‌ د دلێن دويكه‌تيێن خۆدا چاندينه‌، و بۆ وان سه‌لمانديه‌ كو يه‌زيدێ كورِێ موعاويه‌ى يێ بێ گوننه‌هه‌ ژ وان گونه‌هباريێن ژ لايێ (روافض) و هنده‌كێن ديڤه‌ بۆ هاتينه‌ چێكرن، و ئه‌ڤ چه‌نده‌ هه‌مى بوو ئه‌گه‌ر كو ئه‌ڤ تايفه‌ حه‌ژ يه‌زيدى بكه‌ن به‌لكى زێده‌ په‌سنا وى بكه‌ن و زێده‌گاڤيێ تێدا بكه‌ن رۆژ بۆ رۆژێ حه‌تا گه‌هشتيه‌ وێ پلێ هنده‌ك ژ وان (يه‌زيدى بكه‌نه‌ خوداوه‌ند هه‌روه‌كى د دوعايا ئێڤاريدا هاتى ب ڤى ده‌قى: سولتان ئێزى ره‌ب لسه‌مه‌ده‌ ئه‌فراند هه‌فت ملياكه‌ته‌ جوداكر دۆز و جه‌ننه‌ته‌(6) 3ـ شێخێ ئيسلامێ (ابن تيميه‌) (خودێ ژێ رازى بيت) يێ ئاگه‌هداربوو ب سه‌روبه‌رێن ئێزديان ئه‌وێن ل وى ده‌مى دگۆتنێ عه‌ده‌وى ژبه‌ر عه‌دى كورِێ موسافرى، و ده‌مێ نيشانێن زێده‌گاڤيێ د يه‌زيدي و شێخ عه‌دي و غه‌يرى واندا په‌يدا بووين وى نامه‌كا درێژ بۆ وان هنارت ل ژێر ناڤێ (الوصيه‌ الكبرى)، و ئه‌ڤه‌ هنده‌ك پارچه‌نه‌ ژ ناما وى كو ب ره‌نگه‌كێ ئاشكرا ديار دكه‌ت كو ئه‌و ب سه‌ر يه‌زيدێ كورِێ موعاويه‌ى ڤه‌نه‌: (بسم الله الرحمن الرحيم، ژ (أحمد بن تيميه‌)ى بۆ هه‌ر ئێكێ ئه‌ڤ نامه‌يه‌ بگه‌هيتێ ژ موسلمانێن (أهل السنه‌ والجماعه‌) ئه‌ڤێن سه‌ر ب شێخێ نموونه‌ ئه‌بولبه‌ره‌كات عه‌دي كورِێ موسافرێ ئه‌مه‌ويڤه‌ (خودێ ژێ رازى بيت)... و ل وى ده‌مى كه‌سه‌ك ل دۆر يه‌زيدێ كورِێ موعاويه‌ى نه‌دئاخفت... و ئاخفتن ل سه‌ر وى نه‌ ژ دينى بوو، دويفدا هنده‌ك تشت چێبوون، ڤێجا هنده‌ك مله‌تان له‌عنه‌تا يه‌زيدێ كورِێ موعاويه‌ى ده‌رئێخست... و هنده‌كان ژ ئه‌وێن سوننه‌ت دكرن گوه لێ بوو ڤێجا وه‌سا باوه‌ر كر كو ئه‌و ژ مه‌زنه‌ چاكا و ئيمامێن هيدايه‌تێ بوو، و ئه‌وێن زێده‌گاڤى تێدا كرى گه‌هشتنه‌ دوو بۆچۆنێن هه‌ڤدژ، ئه‌ڤه‌ دبێژن گاوره‌كێ زه‌نديقه‌،... و هنده‌كێن دى وه‌سا باوه‌ر دكه‌ن كو ئيمامه‌كێ دادپه‌روه‌ر و راسته‌رێكه‌ر و راسته‌رێكرى (هادي) و (مهدي) بوو... و ئه‌و ژ وه‌ليێن خودايێ مه‌زن بوو، و چێدبيت هنده‌كان هزر كربيت كو ئه‌و پێغه‌مبه‌ر بوو! و ژ شێخ حه‌سه‌نێ كورِێ عه‌دي ڤه‌دگێرِن كو ئه‌و وه‌ليه‌كێ هۆسا هۆسا بوو... و ل سه‌ر ده‌مێ شێخ حه‌سه‌نى چه‌ندين تشتێن خه‌له‌ت زێده‌كرن وه‌ك لێكدان و وه‌ك په‌خشان(7)، و وه‌ك زێده‌گاڤى د شێخ عه‌دي و يه‌زيديدا ب هنده‌ك تشتێن هه‌ڤدژ دگه‌ل وى ئه‌وێ شێخ عه‌دي يێ مه‌زن ل سه‌ر (قدس الله سره) چونكى رێكا وى يا دورست بوو، و ئه‌ڤ بيدعه‌ تێدا نه‌بوون، و هنده‌ك (روافض)ێن دژمناتيا وان دكر لێ بوونه‌ به‌لا، و شێخ حه‌سه‌ن كوشت، و هنده‌ك فتنه‌يێن خودێ و پێغه‌مبه‌ر حه‌ژێ نه‌كه‌ن چێبوون)(8). 4ـ ئێزديان قه‌وله‌ك يێ هه‌ى پێكهاتيه‌ ژ (77) برگه‌يان (سبقه‌)(9) ناڤ و نيشانێن وى قه‌ولێ ده‌يكا يه‌زدێ مه‌زنه‌ يێ ئاڤاكريه‌ ل سه‌ر دان و ستاندنه‌كێ د ناڤبه‌را يه‌زدي و ده‌يكا وى و بابێ وى موعاويه‌يدا، و ئاماژه‌يێن ئاشكرا تێدا هه‌نه‌ بۆ وێ چه‌ندێ كو بنياتێ يه‌زيدى ژ رۆناهيێيه‌، و ئه‌و يێ هاتى دا هه‌مى دينان ژ كار بێخيت، و ڤێ قورئانێ نه‌سخ بكه‌ت، و گه‌له‌ك موعجيزه‌ ل سه‌ر ده‌ستێ وى چێبووينه‌، و هنده‌ك تشتێن دى. 5ـ ژ ئه‌نجامێ ديدارێن من دگه‌ل كه‌ساتيێن ئێزدى و تێكه‌ليێن من ب خه‌لكێ تايفه‌يا ئێزدى من گوه لێ بوو دگۆتنه‌ يه‌زيدى ئێزيد، و ئه‌ڤه‌ ژى به‌لگه‌يه‌ كو ناڤێ (ئێزدى) ژ ئێزيدى ئانكو يه‌زيدى هاتيه‌ وه‌رگرتن، ڤێجا ئه‌وێن هه‌بوونا په‌يوه‌نديێ د ناڤبه‌را يه‌زيدێ كورِێ موعاويه‌ى و ئێزدياندا ره‌ت دكه‌ن ب به‌هانه‌يا وێ چه‌ندێ كو ئه‌و دبێژنه‌ خۆ (ئێزدى) وان چو به‌لگه‌ نامينن. 6ـ هه‌ر ئێكێ هزرا خۆ د كاروبارێن ڤێ تايفێدا بكه‌ت وه‌كى په‌رستن، و عه‌قيده‌، و هزر، و ره‌فتارێن وان دێ بۆ وى ديار بيت كو بێ گۆمان ئه‌و موسلمان بوون به‌رى ژ ئيسلامێ ده‌ربكه‌ڤن، (به‌سه‌ مرۆڤ هزرا خۆ د ره‌فتارێ ده‌رڤه‌ يێ ئێزدياندا بكه‌ت به‌رى بچيته‌ د ناڤ هزرێن وان يێن دينيدا، و ده‌وروبه‌رێ ئيسلامێ د ناڤ، و مێژوو، و چێنه‌كرنا وێنه‌يێ مرۆڤى، و سونه‌تكرنێدا... هتد ديار دبيت، و ئه‌م دشێين قوربانيدانێ ب گيانه‌وه‌ران، و په‌رستنا يێن پيرۆز د وێنه‌يێ حه‌جێ بۆ مه‌كه‌ها پيرۆز ل ده‌ف گۆرِێ شێخ عه‌دي، و رێ و ره‌سمێن ئيسلامى بۆ حه‌جيان و زاراڤێن عه‌ره‌بى يێن گه‌له‌ك بيانى ل ده‌ف كوردان، ئه‌ڤ كه‌ش و بايه‌ هه‌مى يێ سۆفياتيێيه‌، يێن پيرۆز و ب قه‌در ژ سۆفيێن به‌رنياسن، و پله‌يێن دينى يێن سۆفياتيێنه‌، و نڤێژ و ده‌قێن دى يێن دينى په‌يوه‌نديه‌كا ب هێز ب پێكهات و هزرێن وێڤه‌ هه‌يه‌ دگه‌ل سۆفياتيا شێلى و نه‌ديار... دئێته‌ تێبينيكرن كو به‌سه‌ مرۆڤ هنده‌ك به‌را ژ ناف ئيسلامێ و مه‌زهه‌بێن وێ راكه‌ت دا مرۆڤ ب سه‌ر ئێزدياتيێ ب ته‌ماميه‌ڤه‌ هه‌لببيت)(10). ده‌ڤه‌رێن ئێزدى لێ هه‌ين و هه‌ژمارێن وان: ئه‌گه‌ر مه‌ زانى ئێزدى كوردن، و كورد د به‌لاڤه‌نه‌ ل سه‌ر (5) وه‌لاتان ئه‌و ژى ئه‌ڤه‌نه‌: عيراق، سووريا، ئيران، توركيا، ئه‌رمينيا، جۆرجيا، زێده‌بارى مشه‌ختبوونا گه‌له‌كا بۆ وه‌لاتێن ئه‌ورۆپى و هنده‌ك وه‌لاتێن دى، ئه‌گه‌ر مه‌ ئه‌ڤه‌ زانى دێ بۆ مه‌ ديار بيت كو كوردێن ئێزدى ژى ل دويف هه‌مان لێكڤه‌كرنا بۆرى د به‌ربه‌لاڤن. پتريا ژ هه‌ميان پتر ژ ئێزديان ل كوردستانا عيراقێ دژين و ب تايبه‌تى ل هه‌ردوو ده‌ڤه‌رێن شێخان (عێن سفنێ) كو لالش ل وێرێيه‌، و ده‌ڤه‌را شنگارێ، ئه‌ڤ هه‌ردوو ده‌ڤه‌ره‌ ژى ژ لايێ كارگێريڤه‌ سه‌ر ب پارێزگه‌ها مويسلن (نينوى). ل ده‌ستپێكێ ئه‌ڤ تايفه‌ ل ده‌ڤه‌را شێخان په‌يدا بوويه‌ و ژ وێرێ بۆ ده‌ڤه‌رێن دى به‌لاڤ بوويه‌، و ئه‌ڤه‌ ناڤێ گرنگترين وان گوند و كۆمه‌لگه‌هانن ئه‌وێن پتريا ئاكنجيێن وان ژ ئێزديان ل ده‌ڤه‌را شێخان و پارێزگه‌ها دهۆكێ: 1ـ باعه‌درێ 2ـ باقه‌سرێ 3ـ به‌حزانێ 4ـ به‌عشيقه‌ 5ـ بوزان 6ـ بيبان 7ـ تلخش 8ـ حسێنيه‌ 9ـ خانك 10ـ خه‌تارێ 11ـ سينا 12ـ شاريا 13ـ شێخ خدرێ 14ـ قه‌سر ئێزدين 15ـ گرێ په‌حنێ 16ـ مه‌هه‌تێ 17ـ مه‌م شڤان. هه‌روه‌سا هنده‌ك ئێزدى ل قه‌زا زاخۆ ل گوندێ دێره‌بوينێ و ئه‌و گوندێن دى يێن نێزيك دژين، ديسا ل قه‌زا تله‌عفر و ده‌ڤه‌را زومار. هه‌ژى گۆتنێيه‌ گه‌له‌ك ژ وان ئێزديان ل ڤێ دويماهيێ چۆينه‌ باژێران وه‌كى مويسل و دهۆكێ، و سه‌روبه‌رێ وان هاتيه‌ گوهۆرين و ژيانه‌كا مه‌ده‌نى دبۆرينن. سه‌باره‌ت ئێزديێن توركيا ئه‌و ل باژێرێ (گور عابدين)، و ئه‌و گوندێن ده‌وروبه‌ر دژين وه‌كى كنفاس، خرابيه‌، ئاڤشين، بازار، شوشان، كلي صورا، كيبوخ، و هنده‌ك گوندێن دى، هه‌روه‌سا هه‌ژماره‌كا وان ل ويلايه‌تا دياربه‌كر ژى دژين ل گوندێن: كوشك جميل پاشا، صاري حسێن، جه‌له‌بدار، مسلمانى، قارقارتك، صيدكى، هه‌روه‌سا ل باژێرێ سيرتێ (سعرد) ل گوندێن: كانى صورك، بازيوان، صوريق، خدوك قبان، ئاريسكى، دغر، هه‌روه‌سا هه‌ژماره‌كا وان ل ده‌ڤه‌رێن مووش، و باتمان، و قلب(11)، و هنده‌ك باژێر و گوندێن دى ژى ل كوردستانا توركيا. و ل سووريێ ئێزدى ل ڤان گوند و كۆمه‌لگه‌هێن خوارێ د به‌لاڤه‌نه‌: 1ـ ئاله‌ره‌ش، نێزيكى (30) خێزانان لێ دژين. 2ـ ئوتلجه‌، نێزيكى (30) خێزانان لێ دژين. 3ـ ته‌ل خاتوون، نێزيكى (60) خێزانان لێ دژين. 4ـ مزگه‌فت، هنده‌ك خێزانێن ئێزديان لێ هه‌نه‌. 5ـ ديريجك، (80) خێزان لێ دژين. 6ـ تربه‌ سپى، نێزيكى (70) خێزانان لێ دژين(12). و ل كۆمارێن رووسى ژى هنده‌ك ئێزدى ل چه‌ندين باژێران دژين، ژ وان: (ئێريڤان: 1ـ قارخون، 2ـ قورو ئازار، 3ـ سيفلبات، 4ـ جوبان كره‌، 5ـ قامشلو، 6ـ قولوبك، 7ـ شاهميران، 8ـ قه‌جار ئاباد، 9ـ كولكوله‌ بيوك، 10ـ كولكوله‌ كوجك، 11ـ حكو، 12ـ صابونچى، 13ـ قشله‌ سه‌يران، 14ـ قشله‌ مار، 15ـ خان ئاغاج، 16ـ كنج لگيف، 17ـ كه‌له‌ش به‌گ، 18ـ كلگو، 19ـ تلك، 20ـ صيجانلو، 21ـ بايسز، 22ـ عيارلو. الكساندابوتل: 1ـ كورانسرا، 2ـ كوزل در، 3ـ ئاخر كه‌له‌ك، 4ـ سنكر، 5ـ كوربولاف، 6ـ به‌غداد، 7ـ ميرك بيوك... تفليس: 1ـ تيلاف، 2ـ لنجا، 3ـ كاخيت، 4ـ لوري، 5ـ سورمه‌لى مه‌حل، 6ـ ته‌ندرۆك. باكو: حه‌جي قه‌بوول)(13). هه‌روه‌سا گه‌له‌ك ئێزدى ل هنده‌ك وه‌لاتێن دى ژى هه‌نه‌ ب تايبه‌تى ئه‌لمانيا ئه‌ڤا هزاره‌ها ئێزدى لێ هه‌ين، و وان ل باژێرێ بوون سه‌نته‌ره‌كێ بۆ خۆ دامه‌زراندى ب ناڤێ (سه‌نته‌رێ دينى يێ ئێزديێن زه‌راده‌شتى ل بوون)، و سكرتێرێ ڤى سه‌نته‌رى (ده‌روێش حه‌سۆ)يه‌ ئه‌ڤێ ژ پشكا زانستێن سياسى و جڤاكى ل زانكۆيا بوون ده‌رچۆى. هژمارا ئێزديان: به‌رى به‌حسێ هژمارا ئێزديان بكه‌ين دڤێت ڤان راستيێن خوارێ دانينه‌ به‌رچاڤێن خۆ: 1ـ چو سه‌رژمێريێن هوير بۆ ئێزديان نينن ژبه‌ر ڤان ئه‌گه‌ران: • ئێزدى د به‌لاڤه‌نه‌ ل سه‌ر (5) وه‌لاتان، وه‌كى كوردێن موسلمان. • پتريا وان وه‌لاتێن ئێزدى لێ هه‌ين سه‌رژمێريا راسته‌قينه‌ يا ئێزديان ژ كه‌رب (متعمد) ڤه‌دشێرن دا بهايێ وان كێم بكه‌ن. • گه‌له‌ك ژ ئێزديان و ب تايبه‌تى گه‌نج ناڤێن خۆ د سه‌رژمێريێن حكوميدا نانڤيسن وه‌ك ره‌ڤين ژ خزمه‌تا له‌شكه‌ريێ. • مشه‌ختبوونا گه‌له‌ك خه‌لكێ ڤێ تايفێ بۆ رۆژئاڤاى و د ئه‌نجامدا چو سه‌رژمێرى ژێ ناگرن. 2ـ بێ گۆمان هژمارا ئێزديان به‌رى چه‌نده‌ها ساله‌ ژ ڤێ هژمارا نوكه‌ پتر بوون، (گه‌رِۆكێ ئنگليزى (وليه‌م هيود) ئه‌ڤێ سالا (1815)ێ سه‌ره‌دانا ده‌ڤه‌رێ كرى دياركر كو هژمارا وان ژ مليۆنه‌كێ دبۆريت به‌لكى ل دويف هنده‌ك راپۆرتان ژ دوو مليۆنان ژى دبۆريت)(14). 3ـ دبيت ئه‌گه‌رێ كێمبوونا هژمارا وان ل ڤان دويماهيا بۆ ڤان هه‌ردوو خالا بزڤرِيت: * گه‌له‌ك ژ وان موسلمان بووينه‌، ڤێجا موسلمانبوونا وان چ ب رازيبوون بيت يان ب كۆته‌كى. * ب ده‌هان هه‌وێن قرِكرنێ ل سه‌ر ئێزديان هاتينه‌ كرن، وه‌كى هنده‌ك ئێزديان بۆ من گۆتى هژمارا ڤان هه‌وا دگه‌هيته‌ (71) هه‌وا(15)، و هه‌وا ژ هه‌ميان ناڤدارتر هه‌وا ميرێ ره‌واندزێ مير محه‌مه‌د پاشاى بوو ل سالا (1831)ێ ز. له‌وا ئه‌و هه‌ميێن به‌حسێ هژمارا ئێزديان كرين حسێبكرنێن وان ژ بازنه‌يێ گۆمان و ته‌خمينێ ناده‌ركه‌ڤن، و هنده‌ك سه‌رژمێريێن تايبه‌ت ب ئێزديێن عيراقێڤه‌ هه‌نه‌ حكومه‌تێن عيراقى يێن ئێك ل دويف ئێك پێ رابووينه‌ و مامۆستا (عبدالرزاق الحسني) به‌حس ژێ كريه‌ ب گۆتنا خۆ: (د به‌رپه‌رِێ (57)ێدا يێ راپۆرتا ليژنا نه‌ته‌وه‌يى ئه‌وا (عصبه‌ الأمم) هنارتيه‌ عيراقێ ل سالا (1925)ێ، ژبۆ خواندنا نه‌لێكێ د ناڤبه‌را عيراقێ و توركيادا ل دۆر ويلايه‌تا مويسل كا يا كێيه‌، ئه‌ڤ راپۆرته‌ دبێژيت هژمارا ئێزديان ل عيراقێ د ناڤبه‌را (21ـ30) هزارايه‌ ل دويف ئامارێن به‌ريتانى و عيراقى، و هژمارا وان ل دويف پێزانينێن توركيا كێمترن ژ (18) هزارا... و حوكمه‌تا عيراقێ ئاماره‌كا گشتى بۆ ئاكنجيێن عيراقى ل سالا (1947)ێ كر و تێدا دياربوو كو هژمارا ئێزديان ل عيراقێ ل ڤێ سالێ (23410) كه‌س بوون، به‌لێ ئه‌و ئامارا ل سالا (1957)ێ ل عيراقێ هاتيه‌ كرن ديار دكه‌ت كو هژمارا ئێزديان (55885) كه‌س بوون...، و دويماهيك ئامار ل سالا (1965)ێ هاتيه‌ ئه‌نجامدان ديار دكه‌ت كو هژمرا ئێزديان (65715) كه‌س بوون)(16). ئه‌ڤه‌ هنده‌ك ئامارێن كه‌ڤن بوون يێن ئێزديێن عيراقێ ب تنێ، به‌لێ سه‌باره‌ت هژمارا ئێزديان ل جيهانێ گه‌له‌ك ته‌خمين بۆ هاتينه‌كرن ژ لايێ گه‌له‌ك ڤه‌كۆله‌رانڤه‌، و هه‌روه‌كى به‌رى نوكه‌ من گۆتى ته‌خمينينه‌ و نه‌ د هويرن ژبه‌ر وان ئه‌گه‌رێن به‌رى نوكه‌ من ئاماژه‌ پێ كرى، به‌لێ دگه‌ل ڤێ چه‌ندێ چێدبيت نێزيكترين ئامار بۆ راستيێ ئه‌و بيت ئه‌وا دكتۆر خه‌يرى نه‌عموى رێڤه‌به‌رێ بنگه‌هێ لالش دياركري ده‌مێ گۆتى: (هژمارا هه‌ره‌ مه‌زن ل كوردستانا عيراقێ دژين و ل دويف ئامارێن دويماهيێ هژمارا ئێزديێن عيراقێ ژ (40000) بۆريه‌، و ل سووريێ ل دويف پێزانينێن مه‌ هژمارا وان ژ (25000) بۆريه‌، به‌لێ ل توركيا به‌رى مشه‌ختبوونێ بۆ ئه‌ورۆپا هژمارا وان (50000) ئێزدى بوون، و ل ئه‌رمينيا نێزيكى (55000)، به‌لێ ل جۆرجيا هژمارا وان د ناڤبه‌را (45ـ50) هزار ئێزديايه‌)(17). ب ڤێ چه‌ندێ ئه‌ز دشێم بێژم چێدبيت هژمارا ئێزديان يا نێزيككرى د ناڤبه‌را (220ـ240) هزار ئێزديانه‌ ل جيهانێ هه‌ميێ هه‌روه‌كى دكتۆر خه‌يرى نه‌عمو دبينيت(18). شێخ عه‌دى كورِێ موسافرێ ئه‌مه‌وى و په‌يدابوونا تايفه‌يا عه‌ده‌وى: چو ڤه‌كۆله‌ر نه‌شێن ب خواندنا تايفه‌يا ئێزدى راببن بێى به‌حسێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى بكه‌ن، شێخ عه‌دى بهايه‌كێ مه‌زن ل ده‌ف ئێزديان هه‌يه‌، نوكه‌ ئه‌و بۆ حه‌جێ دچنه‌ سه‌ر گۆرِێ وى، و پێ سويند دخۆن، و پيرۆزيه‌كا زێده‌ مه‌زن دده‌نێ. شێخ عه‌دى كيه‌؟ (شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى كورِێ ئيسماعيلى كورِێ مه‌روانى كورِێ حه‌سه‌نى كورِێ مه‌روانيه‌، خه‌لكێ ده‌ڤه‌را هه‌كاريه‌، ئه‌و به‌نده‌يێ چاكه‌ ئه‌وێ تايفه‌يا عه‌ده‌وى داناى، ناڤ و ده‌نگێن وى ل هه‌مى جها به‌لاڤه‌بوون، و گه‌له‌ك مرۆڤ ب دويف كه‌فتن، و خه‌لكى باوه‌ريه‌كا زێده‌ باش پێ ئينا، حه‌تا گه‌هشتيه‌ وێ پلێ كريه‌ رووگه‌ها خۆ ئه‌ڤا د نڤێژاندا به‌رێ خۆ دده‌نێ، و سامانێ خۆ يێ پشتا خۆ پێ گه‌رم دكه‌ن، ئه‌وى تێكه‌ليا كۆمه‌كا مه‌زن ژ مه‌زنه‌ شێخ و چاكێن ناڤدار كربوو وه‌كى: (عقيل المنبجي، حماد الدباس، أبي النجيب عبدالقاهر السهروردي، عبدالقادر الجيلي، أبي الوفاء الحلواني)، دويفدا هاته‌ دابرِينێ ژ خه‌لكى و خۆ ڤه‌ده‌ركر و چۆ چيايێ هه‌كارى ل ده‌ڤه‌را مويسل، و ل وێرێ بۆ خۆ ته‌كيايه‌ك دانا، و پتريا خه‌لكێ وان ده‌ڤه‌را به‌ر ب ويڤه‌ چۆن كو چو دويكه‌تيێن ته‌كيايێن وه‌سا نه‌هاتينه‌ ديتن، و بوونا وى ل گونده‌كى بوو دگۆتنێ (بيت فار) ل ده‌ڤه‌را به‌عله‌به‌ك و ئه‌و مالا ئه‌و تێڤه‌ بووى حه‌تا نوكه‌ ژى خه‌لك سه‌ره‌دانان بۆ دكه‌ن)(19). و وه‌سا دياره‌ شێخ عه‌دى مرۆڤه‌كێ زاهد بوو دنيا نه‌دڤيا، به‌لكى زێده‌ د ناڤ زوهدێدا چۆبوو و ژيانه‌كا زڤر و ب ئابۆرى، حه‌تا دبێژن وى د ژيانا خۆ هه‌ميێدا كرِين و فرۆتن نه‌كريه‌، و خوارنا كه‌سه‌كى نه‌خواريه‌، به‌لێ وى پارچه‌كا ئه‌ردێ چاندنێ هه‌بوو، وى ب خۆ دچاند و ژێ دخوار، و په‌مبى دچاند و بۆ خۆ دكره‌ جلك، به‌لێ دگه‌ل زوهدا خۆ ئه‌ڤ شێخه‌ زانايه‌ك بوو ژ زانايێن به‌رچاڤ يێن سه‌رده‌مێ خۆ وه‌كى بابێ خۆ ئه‌ڤێ ناڤداربوو كو ئێك ژ زانايێن به‌عله‌به‌كێ بوو و خه‌لك دچۆنه‌ ده‌ف وى بۆ زانينا كاروبارێن دينێ خۆ و حه‌لال و حه‌رامان. شێخ عه‌دى نامه‌كا هه‌ى ل ژێر ناڤێ (اعتقاد أهل السنه‌ والجماعه‌) بۆ هنده‌ قوتابيێن خۆ گۆتيه‌، تێدا ديار دبيت كو عه‌قيدا وى يا دورست بوو و ل دويف وى تشتى چۆيه‌ يێ د قورئان و سوننه‌تێدا هاتى، و ئه‌ڤه‌ هنده‌ك پارچه‌نه‌ ژ گۆتنێن وى ژ كتێبا ناڤ لێ ئيناى: (و خودێ ل سه‌ر عه‌رشێ خۆيه‌ و يێ جودايه‌ و دويره‌ ژ چێكريان، هه‌روه‌كى وى سالۆخه‌تێ خۆ د كتێبا خۆدا و ل سه‌ر ئه‌زمانێ پێغه‌مبه‌رێ خۆ بێى چه‌وانى دياركرى، و هه‌ر ئه‌وه‌ يێ ب هه‌مى تشتا زانا (أحاط بكل شيء علماً وهو بكل شيء عليم) خودێ مه‌زن دبێژيت: [الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى] (گه:5)، ئانكو: (خودايێ دلۆڤان ل سه‌ر عه‌رشێ خۆ بلند بوو [بلندبوونه‌كا لائقى وى و يا بێ چاوايى]) (أم سلمه‌) دبێژيت: يا پێغه‌مبه‌رێ خودێ چه‌وا بلند بوو (استوى)؟ گۆت: ((بلندبوون (استواء) يا زانا و دياره‌ و چه‌وانى نه‌يا زانا و دياره‌، و باوه‌رى پێ واجبه‌ و پسيار ژێكرن بيدعه‌يه‌ و باوه‌ر پێ نه‌ئينان شيركه‌)). و شێخ عه‌دى كورِێ موسافرێ ئه‌مه‌وى سالا (557) مش ل ته‌كيا وى ل لالش هاتيه‌ ڤه‌شارتن و چه‌ندين جاران من سه‌ره‌دانا مه‌زارێ وى كريه‌، و سه‌باره‌ت سالا بوونا وى نه‌يا دياره‌ به‌لێ ئه‌گه‌ر بێژين ژيێ وى (90) سال بوون دێ ديار بيت كو ل نێزيكى سالا (467) مش بوويه‌. و سه‌باره‌ت ئه‌گه‌رێ هه‌لبژارتنا شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى بۆ لالش و ئاكنجيبوونا وى ل وێرێ گه‌له‌ك بۆچۆن ل سه‌ر هه‌نه‌، و ب ديتنا من هاتنا شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى بۆ لالش، و رژديا وى ل سه‌ر مانا وى ل وێرێ و ئاڤاكرنا ته‌كيا خۆ ل وى جهى و حه‌تا دويماهيێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى به‌رى هينگێ چو نه‌خشه‌ بۆ نه‌دانابوون، ئانكو هه‌لبژارتنا وى بۆ لالش نه‌ ژبه‌ر لالش ب خۆ يان بۆ وێ ده‌ڤه‌را لالش لێ بوو، به‌لێ ئه‌ڤ هه‌لبژارتنه‌ هه‌ما هۆسا هات چونكى ژ عه‌ده‌تێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى ئه‌و بوو ل گوند و باژێر و چۆلا دگه‌رِيا و ژيانا وى ژيانا زوهد و زڤراتى و ساده‌ييێ بوو (خشونه‌ و تقشف)ێ بوو، ب كاروبارێن وه‌عزى و رێ نيشاندان و به‌لاڤكرنا قه‌نجيێ رادبوو و حه‌ژێكرنا چاكا د ناڤ خه‌لكيدا هه‌روه‌كى ئه‌ڤه‌ كارێ شێخێن رێكێن سۆفياتيێ بوو و ده‌مێ گه‌هشتيه‌ وێ ده‌ڤه‌را ئێزدى ئه‌ڤرۆ لێ هه‌ين (ده‌ڤه‌را شێخان) ديت خه‌لكێ وێ گه‌له‌كێ نه‌زانه‌، و دويره‌ ژ خودێ و ب تشتێ بێ سه‌روبه‌رڤه‌ مژويله‌ و هه‌تا دويماهيێ ژ ڤان تشتان، ده‌مێ ئه‌و ب ڤى حالى ديتين دلێ وى ما ب وانڤه‌، ڤێجا برِيار دا د ناف واندا بمينيت، و كار بكه‌ت ژبۆ رێنيشاندانا وان و به‌لاڤكرنا زانستى و زانينا حه‌لال و حه‌رامان و عه‌قيدا دورست د ناف واندا، و خودێ سه‌ركه‌فتنه‌كا باش د ڤێ چه‌ندێدا دايێ، و د ده‌مه‌كێ كێمدا شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى شيا گوه و چاڤێن وان پرِ بكه‌ت و رێنمايێن وى كاريگه‌ريه‌كا مه‌زن هه‌بوو ل سه‌ر گوهۆرِينا وان و ئاراسته‌كرنا وان ئاراسته‌كرنه‌كا دورست، و دويفدا خه‌لكى ژ ده‌ڤه‌رێن دوير قه‌ستا وى كرن، و خودێ ب وى مفايه‌كێ مه‌زن گه‌هانده‌ گه‌له‌ك موسلمانان و رێكا وى هاته‌ نياسين ب رێكا عه‌ده‌وى. ئه‌زێ ل وێ باوه‌رێ كو ئه‌ڤه‌يه‌ ئه‌گه‌رێ دورست و به‌رئاقل يێ كو مرۆڤ بشێت مانا شێخ عه‌دى ل لالش حه‌تا مرنا وى ل سالا (557) مش پشتا خۆ پێ راست بكه‌ت. و شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى برايه‌ك هه‌بوو ناڤێ وى صه‌خر بوو، و صه‌خرى كورِه‌ك هه‌بوو ناڤێ وى ژى صه‌خر بوو ئه‌ڤێ هاتيه‌ ناڤكرن ب (أبو البركات) و ئه‌و دگه‌ل مامێ خۆ عه‌دى كورِێ موسافرى بوو د گه‌شتا ويدا و ئه‌وى جهێ مامێ خۆ گرت پشتى مرنا وى ل دويف وه‌سيه‌تا مامێ وى ئه‌وا تێدا گۆتى (أبو البركات دێ جهێ من گرت). و هێژاى گۆتنێيه‌ كو شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى حه‌تا مرى ژن نه‌ئينا، و ده‌مێ مرى يێ زه‌گورد بوو، و دئێته‌ ڤه‌گێرِان كو: (وى دوعا ژ خودێ كر دوينده‌ها وى ژ برايێ وى صه‌خرێ كورِێ صه‌خرى كورِێ موسافرى بيت، خودێ دوعايا وى قه‌بويل كر و بنه‌مالا عه‌دى ئه‌وێن زێده‌بووين دوينده‌ها صه‌خرێ كورِێ صه‌خرى كورِێ موسافرينه‌ نه‌ يێن عه‌دينه‌)(21). و أبو البركات صه‌خرێ كورِێ صه‌خرى كورِێ موسافرى يێ (ئه‌ده‌ب ته‌مام، ره‌وشت چاك، سالۆخه‌ت جوان بوو، روى گه‌ش و بێ ده‌نگ و شه‌رمين بوو، حه‌ژ دينداران دكر، رێز ل خودانێن زانستى دگرت، گه‌له‌كێ ب ئاقل و مه‌رد بوو، گه‌له‌گ خۆ دشكاند)(22). و پشتى مرنا وى ل نێزيكى مه‌زارێ مامێ وى عه‌دى كورِێ موسافرى هاته‌ ڤه‌شارتن، و گۆرِێ وى دكه‌ڤيته‌ ره‌خێ راستێ يێ وى ده‌رگه‌هێ دچيته‌ مه‌زارێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى، و چه‌ندين جاران من سه‌ره‌دانا وى كريه‌. و پشتى أبو البركات صه‌خرێ كورِێ صه‌خرى مرى كورِێ وى عه‌دى كورِێ صه‌خرى جهێ وى گرت، و ئه‌و ژى وه‌كى بابێ خۆ و مامێ بابێ خۆ شێخ عه‌دى يێ ئێكێ يێ ب زانين و ته‌قوا و چاك بوو، (ابن المستوفي) دبێژيت: (ل رێكا مه‌كه‌هێ ل (ژي الحجه‌) سالا (625) مش مر (خودێ ژێ رازى بيت)، و كورِێ وى ئه‌بو موحه‌ممه‌د حه‌سه‌نى (شێخ حه‌سه‌ن)ى گۆته‌ من ل سالا (555) مش يێ بووى ل گونده‌كى دبێژنێ لالش)(23). و ئه‌م دشێين بێژين رێكا عه‌ده‌وى ل سه‌ر په‌يره‌وه‌كێ دورست و ساخله‌م دچۆ هندى ڤان هه‌رسێ شێخا برێڤه‌ دبر، و پشكه‌كێ ژ سه‌رده‌مێ شێخ حه‌سه‌نى ژى ئه‌ڤێ جهێ بابێ خۆ عه‌دى يێ دووێ گرتى د شێخاتيا رێكا عه‌ده‌ويدا ئه‌ڤێ دگۆتنێ (تاج العارفين) به‌لێ گه‌له‌ك نه‌چۆ حه‌تا ئاراسته‌يا ڤێ رێكێ پيچ پيچه‌ به‌ر ب لادانێ چۆى، شێخ حه‌سه‌نى چه‌ندين سالان خۆ ڤه‌ده‌ركر تێدا كتێبا خۆ (الجلوه‌ لأهل الخلوه‌) دانا و عه‌قيده‌يێن نه‌دورست كرنه‌ د ناڤدا كو به‌روڤاژينه‌ دگه‌ل عه‌قيده‌يێن موسلمانان و باراپتر وه‌سا دياره‌ كو ئه‌ڤ كتێبه‌ يان يا به‌رزه‌ بووى يان ژى يا هاتيه‌ سۆتن ده‌مێ هه‌وا (بدرالدين لۆلۆ)ى ل سه‌ر شێخ حه‌سه‌نى و دويكه‌تيێن وى. و ژ وان ئه‌وێن كارتێكرن ل شێخ حه‌سه‌نى كرين و هزر و عه‌قيده‌يێن وى گوهارتين، (ابن عربي) بوو (550ـ638) مش ئه‌و ژى ده‌مێ شێخ حه‌سه‌ن دچۆ مويسل كو (ابن عربي) هينگێ ل وێرێ بوو (و ژ وى يان ژ هنده‌كێن دى عه‌قيده‌يا (وحده‌ الوجود) گه‌هشتيێ، ڤێجا وه‌لێ كر باوه‌ريێ ب (الرجعه‌ والحلول) بينيت، و مه‌زهه‌بێ خۆ ل سه‌ر ئاڤاكر و دويكه‌تيێن وى ژى پێ رازى بوون، و باوه‌رى پێ ئينا و مه‌زن و بلندكر حه‌تا گه‌هانديه‌ پله‌يه‌كا بلندتر ژ مرۆڤان و ئينا رێزا هه‌ر حه‌فت خوداوه‌ندێن خۆ و ناڤێ وى كره‌ ده‌ردائيل)(24). ئه‌م دشێين بێژين رێكا عه‌ده‌وى ل سه‌ر ده‌مێ شێخ حه‌سه‌نى سروشته‌كێ سياسى وه‌رگرت و شێخ حه‌سه‌نى پێكۆل كر زالگه‌هيێ ل سه‌ر ده‌ڤه‌رێ بكه‌ت و به‌ريكانێ دگه‌ل واليێ مويسل (بدرالدين لۆلۆ)ى بكه‌ت، و بدرالدين ژ شيعه‌يێن ئه‌رمه‌نى بوو، و يا دياره‌ نه‌ڤيانه‌كا مێژوويى د ناڤبه‌را شيعا و ئێزدياندا يا هه‌ى چونكى شيعه‌ يه‌زيدێ كورِێ موعاويه‌ى گونه‌هبار دكه‌ن ب كوشتنا حسێنێ كورِێ عه‌لى (خودێ ژێ رازى بيت)، و تشتێ بوويه‌ پالده‌ر بۆ شێخ حه‌سه‌نى ڤێ چه‌ندێ بكه‌ت ئه‌و بوو گه‌له‌ك دويكه‌تى و مريد بۆ چێبوون ئه‌ڤێن به‌رهه‌ڤيا خۆ دياركرين بۆ ب جهئينانا فه‌رمانێن وى، و ئه‌و يێن ل هيڤيا فه‌رمانا وى هه‌ر ده‌مێ وى فه‌رمان دا ئه‌و د به‌رهه‌ڤن بۆ لڤينێ. ڤێ چه‌ندێ هه‌ميێ شێخ حه‌سه‌ن هاندا راببيت ب پێكۆلا خۆ بۆ زالگه‌هكرنێ ل سه‌ر ده‌ڤه‌رێ وه‌ك پێنگاڤا ئێكێ بۆ گه‌هشتنا خيلافه‌تێ و زڤرِاندنا وێ بۆ ئه‌مه‌ويان، به‌لێ واليێ مويسل بدرالدين شيا ب زيره‌كى و پيلانێن خۆ وى ده‌سته‌سه‌ر بكه‌ت و سالا (644) مش ل كه‌لا مويسلێ بخه‌ندقينيت، و پارچێن له‌شێ وى ب جهێن بلندڤه‌كرن ل مويسل و پشتى هينگێ له‌شكه‌ره‌كێ مه‌زن دگه‌ل خۆ بر و چۆ ده‌ڤه‌رێن دويكه‌تيێن شێخ حه‌سه‌نى لێ و هه‌ر ئێكێ كه‌فتى به‌رده‌ستێ وان ژناڤبرن، حه‌تا گه‌هشتيه‌ لالش ل وێرێ رابوو گۆرِێ شێخ عه‌دى هلكۆلا و هندى مايه‌ تێدا سۆت. و هۆسا (بدرالدين لۆلۆ) شيا هيڤيێن شێخ حه‌سه‌نى ژناڤ ببه‌ت، و دويكه‌تيێن وى ته‌را به‌را كرن و نه‌چار بوون ژ ترسا زۆرده‌ستى و پيلانێن بدرالدين بره‌ڤن و بچنه‌ د ناف وان شكه‌فت و چيا و نهالێن كويردا. هه‌ژى گۆتنێيه‌ ل وى ده‌مى دگۆته‌ ڤێ تايفێ عه‌ده‌وى(25) ژبه‌ر دويفچۆنا وان بۆ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى، به‌لێ پشتى شێخ حه‌سه‌نى شێخاتيا رێكا عه‌ده‌وى وه‌رگرتى، به‌ره‌ف لادان و سه‌رداچۆنێ بر وه‌كى به‌رى نوكه‌ مه‌ ئاماژه‌ پێ كرى، و پيچ پيچه‌ ژ ئيسلامێ دويركه‌فتن، حه‌تا ل دويماهيێ بووينه‌ تايفه‌يه‌كا سه‌ربه‌خۆ ژ ئيسلامێ و ناڤێ وان بوو ئێزدياتى ژبه‌ر يه‌زيدێ كورِێ موعاويه‌ى. پشكا دووێ شه‌نگسته‌يێن عه‌قيدێ ل ده‌ف ئێزديان خودايێ پاك و بلند د عه‌قيدا ئێزدياندا: به‌رى به‌حسێ عه‌قيدا ئێزديان ده‌رباره‌ى خودايێ پاك بكه‌ين دڤێت ل سه‌ر مه‌سه‌له‌يا ئێكينيا خودێ ل ده‌ف وان باخڤين، چونكى باوه‌ري ب خودايێ پاك و بلند يا بێ مفايه‌ ئه‌گه‌ر ئێكينيا خودێ يا خۆسه‌ر دگه‌ل نه‌بيت، ئێزدى د نڤيسين و گۆتنێن خۆدا دبێژن ئه‌و مله‌ته‌كن ئێكينيا خودێ ل ده‌ف وان هه‌يه‌ و شانازيێ ب ڤێ چه‌ندێ دبه‌ن، دكتۆر خه‌يرى دبێژيت: (... به‌لێ ناڤكرنا دورست ئێزدياتيه‌ چونكى ئه‌ڤه‌ په‌يڤه‌كا كه‌ڤنه‌ و هاتيه‌ وه‌رگرتن ژ په‌يڤا يه‌زدان يان ئێزدان ئه‌ڤا رامانا خودێ دده‌ت، له‌وا دويكه‌تيێن دينێ ئێزدياتيێ ل دويف باوه‌ريا مه‌ و ل دويف ده‌قێن مه‌ يێن دينى رامانا وان دده‌ت ئه‌وێن ئێكينيا خودێ ل ده‌ف هه‌ى... ئه‌ز يێ ل وێ باوه‌رێ كو دينێ ئێزدياتيێ سه‌باره‌ت نياسينا خودێ د وان قويناغێن وى ده‌ميدا دينه‌كێ ئێكينيا خودێ بوو، باوه‌رى ب خودايێ پاك و بلند دئينا، نه‌وه‌كى هنده‌ك مله‌تێن ل ده‌وروبه‌رێن مه‌ دژين باوه‌ر دكه‌ن و مرۆڤ باوه‌ريێ ب شيانا خودايێ بێ هه‌ڤپشك دئينيت و گه‌له‌ك قه‌ول و فه‌رمووده‌ هه‌نه‌ و ده‌مێ ئه‌ز دبێژم قه‌ول مه‌ره‌ما من پێ قه‌ولێن دينى يێن ئێزديانه‌ هه‌روه‌كى ئايه‌تێن قورئانێ و ئيصحاحا د ئنجيلا پيرۆزدا...)(26). و پير خدر سلێمان دبێژيت: (... و ل دويف ڤێ نڤێژێ، و ب سه‌دان قه‌ول و شعرێن دى يێن د ناف ئێزدياندا هه‌ين، ئه‌م د شێين بێژين دينێ ئێزدياتيێ دينه‌كێ ئێكينيا خودێيه‌، و ئه‌و ئێكه‌مين دينێ ئێكينيا خودێيه‌)(27). و د په‌يڤا شاده‌دانێدا ل ده‌ف وان ئه‌ڤ ده‌قه‌ هاتيه‌: يا ره‌بى تو وه‌حد لقه‌هارى يێ بێ شريكى بێ هه‌ڤالى يا ره‌بى تو خودێيه‌كى ب حه‌قى تو كه‌سێ بێ كه‌سايى تو ده‌ليلێ حه‌يريايى ئه‌ڤه‌ و د گه‌له‌ك قه‌ولێن واندا ئاماژه‌ هاتينه‌ كو دينێ ئێزدياتيێ دينه‌كێ ئێكينيا خودێيه‌، به‌لێ به‌رامبه‌ر وان قه‌ولا هنده‌ك قه‌ولێن دى ژى هه‌نه‌ به‌روڤاژى ڤێ چه‌ندێ، هه‌روه‌سا ده‌مێ هنده‌ك جاران به‌حسێ عه‌قيدا خۆ دكه‌ن به‌حسێ هنده‌ك تشتێن هه‌ڤدژ دگه‌ل ئێكينيا خودێ دكه‌ن. سه‌باره‌ت قه‌ولێن وان ئه‌ز دێ هنده‌كا ئينم كو تێدا ديار دبيت كا چه‌وا ئه‌ڤ قه‌ولێن وان هه‌ڤدژن دگه‌ل ئێكينيا خودێ، ژ وان: (به‌يتا شێخ حه‌سه‌نێ سولتانه‌) ب وى كورسى كه‌م ل سه‌ر سه‌كنى ئێزيد و ته‌عالا بێ فروارا خودێ و شێخادى و مه‌لك شێخ سن چو قالبا روح ناچت ژ باله‌ و هه‌ر ژ وان قه‌ولا: (قه‌ولێ شيشمسێ ته‌وزيرى) يا شيشم توى ره‌حيمى خالقێ من ژ قه‌ديمى ل هه‌موو ده‌رداى حه‌كيمى ژ قه‌ولێن بۆرى ديار دبيت كو ئێزدياتى ب سه‌روبه‌رێ خۆ يێ نوكه‌ڤه‌ نه‌دينه‌كێ ئێكينيا خودێيه‌، به‌لێ ئه‌م دشێين بێژين: ئێزدى مله‌ته‌ك بوون ئێكينيا خودێ ل ده‌ف هه‌بوو، به‌لێ زێده‌گاڤى د حه‌ژێكرن و پيرۆزراگرتنا وان مرۆڤێن چاكدا كر حه‌تا گه‌هاندينه‌ پله‌يا خوداينيێ، و وه‌سا حسێب كرين كو هه‌ر ئێك ژ وان خودايه‌كێ سه‌ربه‌خۆيه‌ و كاره‌ك ژ كارێن گه‌ردوونى د ده‌ستدايه‌. هه‌رچه‌نده‌ ئێزدياتى ب سه‌روبه‌رێ خۆ يێ نوكه‌ نه‌دينه‌كێ ئێكينيا خودێيه‌، به‌لێ ئێزدى باوه‌رى ب خودايێ پاك و بلند دئينن و پيرۆز رادگرن، و په‌رستنا وى دكه‌ن، و باوه‌رى ب خودێ ژ ئه‌ليف بێتكێن عه‌قيدا ئێزديانه‌، و هه‌ر ئێكێ تێكه‌ليا وان بكه‌ت و سه‌ره‌ده‌ريێ دگه‌ل بكه‌ت دێ بۆ وى باش رۆن و ئاشكرا بيت كو ئێزدى چ زه‌لام چ ژن، چ بچويك چ مه‌زن، باوه‌ريێ ب خودێ دئينن و وى مه‌زن رادگرن و ژێ دترسن، و د هنده‌ك قه‌ولێن خۆدا ئێكينيا وى دكه‌ن. ڤێجا ئێزدى مله‌ته‌كن باوه‌ريێ ب خودێ دئينن و باوه‌ر دكه‌ن كو خودێ ئه‌و يێن ئافراندين و ئه‌ف گه‌ردوونه‌ و هه‌مى چێكرى ژى ئافراندينه‌، هه‌روه‌سا باوه‌ر دكه‌ن هه‌مى چێكرى هه‌ژارن به‌رامبه‌ر خودێ و داخوازا هه‌وجه‌ييان ژێ دكه‌ن له‌وا مرۆڤێ ئێزدى كار دكه‌ت بۆ رازيبوونا خودايێ پاك، به‌لێ دگه‌ل ڤێ چه‌ندێ ئه‌و په‌رستنا گه‌له‌ك شێخ و چاكێن خۆ دكه‌ن و خۆ ب دوعا بۆ دشكێنن، و داخوازا قه‌تاندنا هه‌وجه‌يێن خۆ ژێ دكه‌ن و هنده‌كێن دى هه‌روه‌كى به‌رى نوكه‌ هاتيه‌ به‌حسكرن. تاووس مه‌له‌ك (شه‌يتان) د عه‌قيدا ئێزدياندا: بنياتێ تاووس مه‌له‌كى و چه‌وانيا ناڤكرنا وى: ل ده‌ستپێكێ من دڤێت ئه‌ز بۆچۆنێن ئێزديان ل دۆر ڤێ مه‌سه‌لێ به‌حس بكه‌م، شێخ عه‌لو دبێژيت: (... عه‌زازيلى سوجده‌ بۆ ئاده‌مى نه‌بر و گۆته‌ خودێ ئه‌ز چو هه‌ڤپشكان بۆ ته‌ چێناكه‌م... خودێ گۆتێ: چونكى تو گه‌له‌ك يێ زيره‌كى من تو كريه‌ گووس مه‌له‌ك [هۆسا هاتيه‌ و چێدبيت تاووس بيت])(28). شێخ عه‌لو دبينيت كو عه‌زازيل (شيگان) ژ لايێ خودێڤه‌ پشتى سه‌ركه‌فتن و زيره‌كيا خۆ ب تاووسێ ملياكه‌تان هاته‌ ناڤكرن. و رامانا تاووسى د زمانێ عه‌ره‌بيدا ب ڤى ره‌نگيه‌: (گوّسه: زيّنه، ئانكو جوان كر، تگوست للحمامه‌ تنفش لها، تگوست المرأه‌ تزينت كالگاووس، ئانكو: ژنێ خۆ وه‌كى تاووسى خه‌ملاند)(29). و بۆ من وه‌سا ديار دبيت كو ئێزديان ئه‌ڤ ناڤه‌ (تاووس مه‌له‌ك) ژ ژێده‌رێن ئيسلامى وه‌رگرتيه‌، چونكى يا دياره‌ كو به‌رى ئبليس ژ دلۆڤانيا خودێ بێته‌ ده‌رئێخستن دگه‌ل ملياكه‌تان بوو، به‌لێ نه‌ ئێك ژ وان بوو، به‌لكى ژ ئه‌جنه‌يان بوو هه‌روه‌كى د ئايه‌تا پيرۆزدا هاتى: [وَإِذ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَه‌ اسْجُدُوا لِآَدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ كَانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ] (الكهف:50)، ئانكو: (و بێژه‌ وان، ده‌مێ مه‌ گۆتيه‌ ملياكه‌تان بۆ ئاده‌مى هه‌رِنه‌ سوجده‌يێ [سوجده‌يا رێزگرتنێ نه‌يا په‌رستنێ]، ڤێجا هه‌مى چۆنه‌ سوجده‌يێ شه‌يتان تێ نه‌بيت، ئه‌و ژ ئه‌جنه‌يان بوو، و ژ ئه‌مرێ خودايێ خۆ ده‌ركه‌فت). ديتنا ئێزديان بۆ (تاووس مه‌له‌كى): تاووس مه‌له‌كى بهايه‌كێ مه‌زن ل ده‌ف ئێزديان هه‌يه‌، ب ديتنه‌كا تژى پيرۆزى و رێزگرتن به‌رێ خۆ دده‌نێ، و پيرۆز راگرتنا وان بۆ وى دگه‌هيته‌ وێ پله‌يێ سويند پێ دخۆن، و ئه‌ڤ سوينده‌ ل ده‌ف وان ژ هه‌مى سويندان مه‌زنتره‌، و چه‌ندين تاووس ژ برونزى چێكرينه‌ ل سه‌ر ره‌نگێ تاووسه‌كێ راوه‌ستياى ل سه‌ر شه‌معه‌دانه‌كى و چێدبيت وه‌كى وى تاووسى نه‌بيت ئه‌وێ ل ئێك ژ گه‌له‌ريێن ئه‌لمانيا. تاووس مه‌له‌ك كيه‌؟ ئه‌رێ تاووس مه‌له‌ك ل ده‌ف ئێزديان شه‌يتان ب خۆيه‌؟ يان تاووس مه‌له‌ك نه‌شه‌يتانه‌؟ پتريا ڤه‌كۆله‌ران ئه‌گه‌ر نه‌بێژين هه‌ميان ئه‌ڤ پسياره‌ پشتگوه ئێخستيه‌، و چێدبيت ئه‌گه‌ر ئه‌و بيت ئه‌و نه‌وێريابن به‌حسێ شه‌يگانى و عه‌قيدا ئێزديان د ڤى بياڤيدا بكه‌ن، و ئه‌و د ڤێ چه‌ندێدا د هه‌قن، چونكى ل ده‌مێ بۆرى كه‌سه‌ك نه‌دوێريا ل دويف ڤان مه‌سه‌له‌يان بچيت دگه‌ل ئێزديان نه‌خاسمه‌ ئه‌گه‌ر ب تنێ با د ناف واندا، ئێزدى په‌يڤا شه‌يتان نابێژن، به‌لكى حه‌تا ئه‌و په‌يڤێن هه‌ردوو پيتێن (ش ، ط) پێكڤه‌ تێدابن وه‌كى (شخاط ، شط) يان ئه‌و په‌يڤێن ل سه‌ر ئاوازێ په‌يڤا شه‌يتان بن وه‌كى: قه‌يتان، و ڤێ چه‌ندێ وه‌سا حسێب دكه‌ن كو ئه‌ڤه‌ ئاخفتنێن كرێتن بۆ وان، به‌لكى حسێب دكه‌ن گاورى و خودانێ وێ هێژاى كوشتنێ دبيت، له‌وا ده‌مێ مرۆڤه‌كێ ئێزدى گوه ل په‌يڤا شه‌يتان دبيت ژ مرۆڤه‌كێ دى پێدڤيه‌ ئه‌و وى مرۆڤى بكوژيت و ئه‌گه‌ر نه‌شيا بكوژيت دڤێت ئه‌و خۆ بكوژيت دا ژ وێ گوننه‌ها مه‌زن خلاس ببيت(31). و ل ده‌مێ تێكه‌ليا من يا زۆر دگه‌ل وان و سه‌ره‌دانێن من بۆ شێخ و پيرێن ئێزديان، بۆ من ديار بوو كو ئه‌و جوداهيێ دئێخنه‌ د ناڤبه‌را تاووس مه‌له‌كى و شه‌يتانيدا، و باوه‌ر ناكه‌ن كو هه‌ردوو ئێكن، د ديدارا خۆدا دگه‌ل شێخ عامرى ل لالش... من گۆتێ ئه‌ڤه‌ وێ چه‌ندێ دگه‌هينيت كو (ش) [ئانكو شه‌يتان](32)، تاووس مه‌له‌ك ب خۆيه‌؟ ئينا گۆته‌ من: (ئه‌م باوه‌ر ناكه‌ين كو ئه‌و ب خۆيه‌، به‌لێ ب بۆرينا ده‌مى و نه‌خواندنا مێژوويێ هه‌ر ب وى ناڤى هاتيه‌ ناڤكرن)(33). به‌لێ دگه‌ل ژێكجوداكرنا ئێزديان بۆ تاووس مه‌له‌كى و شه‌يتانى و باوه‌ريا وان كو هه‌ردوو نه‌ئێكن، دگه‌ل ڤێ چه‌ندێ ئه‌و يێ ل وێ باوه‌ريێ ئه‌وێ رازى نه‌بووى بچيته‌ سوجدێ بۆ ئاده‌مى تاووس مه‌له‌ك بوو، و ئه‌م موسلمان دبێژينێ شه‌يتان يان ئبليس، له‌وا تاووس مه‌له‌ك و شه‌يتان ئێكن، و تشتێ نه‌جهێ رێككه‌فتنێ د ناڤبه‌را مه‌ و واندا ناڤكرنه‌، ئه‌و دبێژن ناڤێ وى عه‌زازيل بوو و ده‌مێ د ئه‌زموونێدا سه‌ركه‌فتى و بۆ ئاده‌مى نه‌چۆيه‌ سوجدێ خودێ ناڤێ وى كره‌ تاووسێ ملياكه‌تان، به‌لێ ئه‌م موسلمان دبينين كو راسته‌ دگۆتنێ عه‌زازيل، و پشتى هينگێ ژبه‌ر جوانيا وي، و گه‌له‌ك په‌رستنا وى ب تاووسێ ملياكه‌تان هاته‌ ناڤكرن، به‌لێ پشتى د ئه‌زموونێدا ب سه‌رنه‌كه‌فتى و سوجده‌ بۆ ئاده‌مى نه‌برى خودايێ پاك ئه‌و ژ دلۆڤانيا خۆ ده‌رئێخست و ب شه‌يتان هاته‌ ناڤكرن چونكى (هه‌ر ئێكێ ژ رێ ده‌ركه‌فتى ژ مرۆڤ و ئه‌جنه‌ و زينده‌وه‌ران شه‌يتانه‌)(34) يان ئبليسه‌ ئه‌و ژى ژ (أبلس من رحمه‌ الله) يا هاتى ئانكو: ژ دلۆڤانيا خودێ بێ هيڤى بوو، له‌وا ب ئبليس هاتيه‌ ناڤكرن، به‌لێ ناڤێ وى عه‌زازيل بوو)(35). عه‌قيده‌يا ئێزديان سه‌باره‌ت تاووس مه‌له‌كى (شه‌يتانى) عه‌قيده‌كا سه‌يره‌ و به‌روڤاژى هه‌مى دينايه‌، شێخ عه‌لو دبێژيت: (به‌رى ئاده‌م بێته‌ چێكرن ب (40000) سالان خودێ گۆته‌ ملياكه‌تان بۆ كه‌سه‌كێ دى ژبلى من نه‌چنه‌ سوجدێ، و پشتى ئاده‌م چێكرى قالبێ وى (700) سالان ما بێ روح، پشتى هينگێ خودێ فه‌رمانا ملياكه‌تان كر روحێ بكه‌نه‌ د قالبێ ئاده‌ميدا به‌لێ روحێ گۆتى ئه‌ز ناچمه‌ د ڤى قالبيدا چونكى دێ خرابيێ د ئه‌رديدا كه‌ت، پشتى روح دايه‌ ئاده‌مى خودێ فه‌رمانا هه‌ر حه‌فت ملياكه‌تان كر سوجدێ بۆ ببن شه‌شا ژ وان سوجده‌ بر ئه‌و ژى ئه‌ڤه‌نه‌: جبرائيل، عزرائيل، دردائيل، شمنائيل، ميكائيل، عزافيل، به‌لێ (عه‌زازيل)ى سوجده‌ نه‌بر و گۆته‌ خودێ ئه‌ز چو هه‌ڤپشكان بۆ ته‌ چێناكه‌م چونكى ته‌ فه‌رمانا مه‌ كريه‌ بۆ كه‌سه‌كێ دى ژبلى ته‌ نه‌چينه‌ سوجدێ، و چونكى ئه‌و ژ ته‌قنێ هاتيه‌ چێكرن و ئه‌ز ژ رۆناهيێ، خودێ گۆتێ ژ به‌ر گه‌له‌ زيره‌كيا ته‌ من تو كريه‌ تاووسێ ملياكه‌تان، و ئه‌ڤه‌ د رۆژا چارشه‌مبێدا بوو، له‌وا رۆژا چارشه‌مبێ ل ده‌ف مه‌ ئێزديان رۆژه‌كا پيرۆزه‌ و چارشه‌مبيا ئێكێ ژ هه‌يڤا نيسانێ رۆژا سه‌رێ سالێيه‌ ل ده‌ف مه‌، پشتى هينگێ ملياكه‌تان په‌رداغه‌ك دا ئاده‌مى و بره‌ به‌حه‌شتێ و سه‌د سالا ما تێدا، ڤێجا تاووس مه‌له‌كى گۆت: ئه‌رێ ما ده‌م نه‌هات ئاده‌م ژ به‌حه‌شتێ بێته‌ ده‌رئێخستن؟ چونكى حه‌تا ڤى ده‌مى ژى ل پله‌يا ملياكه‌تان بوو، خودێ گۆتێ به‌لێ ده‌م هات، ڤێجا تاووسى گه‌نم نيشا دا و ژێ خوار و زكێ وى وه‌رمى و ئه‌و نه‌شيا بچيته‌ ده‌ستئاڤێ ڤێجا ژ به‌حه‌شتێ هاته‌ ده‌رئێخستن و خودێ باله‌فره‌ك فرێكر ناڤێ وى (أنغر) بوو ب دمێ خۆ كونه‌ك ل پاشيا ئاده‌مى كر و پشتى هينگێ شيا بچيته‌ ده‌ستئاڤێ، پشتى هينگێ ئاده‌مى ڤيا بزڤرِيته‌ به‌حه‌شتێ به‌لێ تاووس مه‌له‌كى گۆتێ تو نه‌شێى بزڤرِى به‌حه‌شتێ چونكى تو پێدڤى چۆنا ده‌ستاڤێ بووى)(36). بۆ من وه‌سا ديار دبيت كو ئێزدي د عه‌قيدا خۆدا ب زێده‌گاڤيێن سۆفيان داخبار بووينه‌، نه‌خاسمه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌م بزانين كو ئێزدياتى ل ده‌ستپێكێ رێكه‌كا سۆفياتيێ بوو دهاته‌ نياسين ب رێكا عه‌ده‌وى(37)، چونكى زێده‌گاڤيێن سۆفيان به‌رِه‌ڤانيه‌كا مه‌زن ژ ئبليسى دكه‌ن، و گه‌له‌ك به‌هانه‌يان بۆ سوجده‌ نه‌برنا وى بۆ ئاده‌مى دئينن، و ژ وان به‌لكى ل پێشيا وان (أبو منصور الحلاج)(38) دئێت ئه‌ڤێ ل سه‌ر ئه‌زمانێ ئبليسى دبێژيت: (گۆته‌ من سوجدێ بۆ ئێكێ دى ببه‌ من گۆتێ بۆ كه‌سه‌كێ دى نابم، گۆتى له‌عنه‌تا من ل سه‌ر ته‌ بيت، من گۆتێ: چونينه‌، ئه‌گه‌ر تو من گونه‌هبار بكه‌ى تو توى، گۆت: تو ڤێ چه‌ندێ دكه‌ى وه‌ك خۆمه‌زنكرن و شانازى؟ من گۆتێ: ئه‌ى مه‌زنێ من هه‌ر ئێكێ د ژيێ خۆدا گاڤه‌كێ ته‌ بنياسيت، يان هندى چاڤ نقاندنه‌كێ بمينيته‌ دگه‌ل ته‌ ب تنێ، يان د رێكا حه‌ژێكرنا ته‌دا ده‌مژمێره‌كێ دگه‌ل ته‌بيت، مافێ ويه‌ شانازيێ ببه‌ت... من دگه‌ل ته‌دا په‌رستنا به‌رێ يا هه‌ى، و ته‌ دگه‌ل من ئيرادا به‌رێ يا هه‌ى ڤێجا ده‌مێ ئالايێن ئيرادێ دياربووين وێنه‌يێن په‌رستنێ به‌رزه‌بوون... ڤێجا چ ئه‌ز سوجدێ ببم يان نه‌بم و په‌رستنێ بكه‌م يان نه‌كه‌م چو پێ نه‌ڤێت دێ زڤرِمه‌ ئاگرى، مه‌ هوين ژ وى چێكرينه‌ و دێ بۆ وى هه‌وه‌ زڤرِينينه‌ڤه‌)(39). ملياكه‌ت د عه‌قيده‌يا ئێزدياندا: ئێزدى وه‌سا باوه‌ر دكه‌ن كو بنياتێ ملياكه‌تان ژ رۆناهيا خودايێ پاكه‌، د قه‌ولێ (شێخ و يه‌عقوب)يدا ئاماژه‌ ب ڤێ چه‌ندێ هاتيه‌ كرن و ئه‌ڤه‌ ده‌قێ وێيه‌: ئه‌وبوون مه‌له‌كێت سه‌كنينه‌ ژ نوورا ئيلاهينه‌ خوارنا وان ئه‌لحه‌مدوللا و شكرينه‌(40). ژ سالۆخه‌تێن ملياكه‌تان د عه‌قيده‌يا ئێزدياندا: 1ـ ئه‌و ب كارێ ئافراندنێ رادبن، د چه‌ندين قه‌ولێن واندا هاتيه‌ كو ملياكه‌تان پشكدارى دگه‌ل خودايێ پاك كريه‌ د ئافراندنا گه‌ردوونيدا، (ده‌ردائيلى رۆژ ئافراند و بوو به‌رپرسێ وێ، و شێخ شه‌مسى هه‌يڤ ئافراند، و ميكائيلى فه‌له‌ك و بورج ئافراندن، و جبرائيلى ستێرا سپێدێ ئافراند، و شمنائيلى به‌حه‌شت ئافراند، و نورائيلى ئاگر)(41). 2ـ و ژ سالۆخه‌تێن ملياكه‌تان د عه‌قيدا ئێزدياندا ئه‌وه‌ ملياكه‌ت كاروبارێن ڤى گه‌ردوونى برێڤه‌ دبه‌ن، و هه‌ر ئێكى كاره‌كێ تايبه‌ت ب خۆڤه‌ هه‌يه‌ (ل دويف ئێك شريعه‌ت و ياسايان ددانن ل سه‌رێ هه‌ر ساله‌كێ ده‌مێ دئێنه‌ سه‌ر ئه‌ردى)(42). 3ـ و ژ سالۆخه‌تێن ملياكه‌تان د عه‌قيدا ئێزدياندا ئه‌وه‌ ملياكه‌ت ناخۆن و ناڤه‌خۆن، د ئێك ژ قه‌ولێن واندا هاتيه‌ ب ناڤ و نيشانێن (شێخ و يه‌عقوب): ئه‌وبوون مه‌له‌كێت وى جه‌بيره‌ ئه‌وان تشته‌ك نه‌دخوار ژ ره‌حما خودێ دبوون تێره‌(43). و به‌رى نوكه‌ هاتبوو گۆتن كو خوارنا ملياكه‌تان ئه‌لحه‌مدوللا و شكرينه‌. 4ـ په‌رستنا وان يا زۆر بۆ خودايێ پاك و بلند، د موصحه‌فا ره‌شدا هاتيه‌: (... دويفدا خودێ هاته‌ چيايێ ره‌ش و گازيكر و (30) هزار ملياكه‌ت ئافراندن و كرنه‌ سێ پشك، وان (40) هزار سالان ده‌ست ب په‌رستنا وى كر، دويفدا راده‌ستى تاووس مه‌له‌كى كرن و دگه‌ل برنه‌ ئه‌سمانان)(44). 5ـ و ئێزدى باوه‌ر دكه‌ن كو ملياكه‌ت نامرن، ده‌مێ من پسيار ژ (شێخ جه‌وزه‌ل)ى كرى ئه‌رێ ملياكه‌ت دمرن يان نه‌؟ گۆت: (ملياكه‌ت چو جارا نامرن و ئه‌م ژى وه‌كى موسلمانان دبێژين هه‌ر مرۆڤه‌كى دوو ملياكه‌ت هه‌نه‌ ئێك ژ وان يێ ل سه‌ر ملێ چه‌پێ و يێ دى يێ ل سه‌ر ملێ راستێ، هه‌ر تشته‌ك باش يان خراب ئه‌و مرۆڤه‌ بكه‌ت دنڤيسن(45). ئافراندن و چێكرن د عه‌قيدا ئێزدياندا: ئێزدى باوه‌ريێ دئينن كو جيهان چێكريه‌، هه‌روه‌سا باوه‌ريێ دئينن كو خودێ به‌رى هه‌مى چێكريان هه‌بوو، و ئه‌و ب تنێ ئه‌زه‌ليه‌، دكتۆر (خه‌يري) دبێژيت: (خودێ به‌رى هه‌مى چێكريان هه‌بوو يان ئه‌و ئه‌زه‌ليه‌)(46). و ئێزدى باوه‌ريێ دئينن كو خودێ ئه‌ڤ گه‌ردوونه‌ ئافرانديه‌، و وان هه‌ر حه‌فت ملياكه‌تێن خودێ به‌رى هه‌مى چێكريان چێكرين پشكدارى دگه‌ل وى كريه‌، (و ل ده‌ستپێكێ خودێ دورِا سپى ژ نهێنيا خۆ يا سه‌رده‌ست ئافراند، و باله‌فرِه‌ك ئافراند ناڤێ وى (أنغر) بوو ئه‌و دورِه‌ دانا سه‌ر پشتا وى و (40) هزار سالا ما ل سه‌ر، و ئێكه‌مين رۆژ خودێ ئافراندن تێدا كرى رۆژا ئێك شه‌مبى بوو، و د وێ رۆژێدا ملياكه‌ته‌ك چێكر دبێژنێ (عه‌زازيل) كو ئه‌و تاووس مه‌له‌كه‌ سه‌رۆكێ هه‌ميان... پشتى وى وێنه‌يێ حه‌فت ئه‌سمانا و ئه‌ردى و رۆژ و هه‌يڤان ئافراند، (فخرالدين)ى مرۆڤ و گيانه‌وه‌ر و باله‌فر و ده‌هبه‌ ئافراندن، و كرنه‌ د به‌رويكێن خيرقێدا(47)، و ژ دورِێ ده‌ركه‌فت و ملياكه‌ت دگه‌ل بوون ئينا ب گازيه‌كا مه‌زن گازيكره‌ دورِێ، ڤێجا ژێڤه‌بوو و بوو چار پارچه‌ و ژ زكێ وێ ئاڤا گه‌رم ده‌ركه‌فت و بوو ده‌ريا، و دنيا يا گرۆڤرِ بوو بێى (تحلل)، و خودێ جبرائيل ل سه‌ر ره‌نگێ باله‌فرِه‌كى ئافراند و فرێكر و هه‌ر چار كوژيێن ئه‌ردى كرنه‌ د ده‌ستێ ويدا، و دويفدا گه‌ميه‌ك ئافراند و (30) هزار ژ گه‌ميێ هاتنه‌ خوار، پشتى هينگێ هات و ل لالش ئاكنجى بوو، دويفدا گازى كره‌ دنيايێ ئينا به‌ر ره‌ق بوون و دنيا بوو ئه‌رد و ده‌ست ب هه‌ژيانێ كر، جبرائيلى ل سه‌ر دوو پارچێن دورِێ فه‌رمان كر، و ئێك كره‌ دبن ئه‌رديڤه‌ و يا دى دانا د ده‌رگه‌هێ ئه‌سمانيدا، ئينا ئه‌سمان راوه‌ستيا و دويفدا رۆژ و هه‌يڤ كرنه‌ تێدا، و ستێر ژ پرتێن دورِا سپى ئافراندن و ل ئه‌سمانى هه‌لاويستن بۆ جوانيێ، و دارێن به‌رهه‌مدار و گل و گيا و چيا د ئه‌رديدا ئافراندن دا ئه‌رد جوان ببيت و دويفدا عه‌رش ل سه‌ر فه‌رشى ئافراند)(48). و سه‌باره‌ت ئافراندا ئاده‌مى (سلاڤ لێ بن) شێخ عه‌لو دبێژيت: (... پشتى ئاده‌م هاتيه‌ ئافراند (700) سالان ما كه‌له‌خه‌كێ بێ روح، پشتى هينگێ خودێ فه‌رمانا ملياكه‌تان كر روحێ بكه‌نه‌ د قالبێ ئاده‌ميدا، روحێ گۆتى ئه‌ز ناچمه‌ د ڤى قالبيدا چونكى دێ خرابيێ د ئه‌رديدا كه‌ت(49))(50). و ئێزدى وه‌سا باوه‌ر دكه‌ن كو ده‌مێ خودێ ژ ئافراندنا گه‌ردوونى ب دويماهى هاتى ڤه‌ده‌رى هه‌لبژارت، و كاروبارێن گه‌ردوونى راده‌ستى تاووس مه‌له‌كى كرن ژبه‌ر زيره‌كاتيا وى يا زێده‌، و سه‌ركه‌فتنا وى د وێ ئه‌زموونا خودێ پێ كرى، و ژ وى ده‌مى وه‌ره‌ تاووس مه‌له‌كى ده‌ست ب فرێكرنا پێغه‌مبه‌ران كريه‌ ده‌م بۆ ده‌مى دا رێنمايێن تاووس مه‌له‌كى نيشا خه‌لكى بده‌ن و به‌رێ وان بده‌نه‌ رێكا دورست. ئێزدياتى و په‌رتوكێن پيرۆز: به‌رى به‌حسێ ده‌قێن پيرۆز د عه‌قيدا ئێزدياندا بكه‌ين من دڤێت ل سه‌ر دوو برگه‌يێن دى باخڤم، ئه‌و ژى ئه‌ڤه‌نه‌: أ ـ په‌رتوك و ده‌قێن پيرۆز ل ده‌ف وان. ب ـ په‌رتوكێن پيرۆز ل ده‌ف غه‌يرى وان ژ هه‌رسێ دينان. أـ په‌رتوك و ده‌قێن پيرۆز يێن ئێزدياتيێ: ئێزدى دبێژن وان دوو په‌رتوكين پيرۆز يێن هه‌ين ئه‌و ژى ئه‌ڤه‌نه‌ (موصحه‌فا ره‌ش) و (كتاب الجلوه‌ لأهل الخلوه‌)، و دبێژن موصحه‌فا ره‌ش ژ دانانا شێخ عه‌دى كورِێ موسافريه‌ به‌لێ په‌رتوكا (الجلوه‌) ژ دانانا شێخ حه‌سه‌نيه‌، به‌لێ شێخ عه‌لو دبێژيت: (سه‌باره‌ت ڤان هه‌ردوو كتێبان شێخ عه‌دى كورِێ موسافرێ ئێكێ ئه‌وه‌ ئه‌و نڤيساين و هنده‌ك په‌يڤێن عه‌ره‌بى ژى كرينه‌ تێدا، چونكى هه‌رچه‌نده‌ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى كورد بوو به‌لێ زمانێ وى عه‌ره‌بى بوو، و په‌يڤا (مصحف) ژ (الصفحات) ئانكو به‌رپه‌رِ هاتيه‌، و به‌حسێ ئاداب و تبعه‌تێن ئێزديان دكه‌ت، به‌لێ كتيبا (الجلوه‌) يا ل گوندێ به‌حزانێ ل ده‌ف دكتۆر حه‌يده‌رێ كورِێ شێخ حسێنى و حه‌تا نوكه‌ نه‌هاتيه‌ چاپكرن و ب زمانێ عه‌ره‌بيه‌)(51). و ده‌مێ من پسيار ژ دكتۆر خه‌يرى كرى كو هنده‌ك دبێژن ڤان په‌رتوكان چو بنيات بۆ نينه‌، و هنده‌كێن دى دبێژن هنده‌ك دانه‌ ژێ ل موزه‌خانا ئه‌لمانيانه‌، ئه‌رێ هوين چ دبێژن؟ گۆت: (ب راستى ئه‌و تشتێ ته‌ گۆتى يێ دورسته‌ و پێزانينێن مه‌ ژى هه‌ر ئه‌و پيزانينن ئه‌وێن هه‌وه‌ ئاماژه‌ پێ كرى، مه‌ ل كوردستانا عيراقێ چو ژ وان هه‌ردوو په‌رتوكان ب ده‌ستخۆڤه‌ نه‌ئيناينه‌، و دئێته‌ گۆتن كو ل موزه‌خانه‌يێن هنده‌ك وه‌لاتێن ئه‌ورۆپى هه‌يه‌، و ئه‌زێ ل وێ باوه‌رێ كو ئه‌و تشتێ ل سه‌ر وان به‌رپه‌رِان هاتيه‌ نڤيسين دوو په‌رتوكێن نوينه‌ هاتينه‌ نڤيسين به‌رى كێمتر ژ هزار سالان، له‌وا ئه‌و نائێنه‌ حسێبكرن وه‌ك ناڤه‌رۆكا دينێ ئێزدياتيێ)(52). و هنده‌ك هه‌نه‌ ب گۆمانن د هه‌بوونا بنياته‌كيدا بۆ ڤان هه‌ردوو په‌رتوكان، و وه‌سا دبينن كو ئێزدى ڤێ چه‌ندێ دبێژن دا بۆ موسلمان و مه‌سيحيێن ئه‌و د نافدا دژين دوپات بكه‌ن كو وان په‌رتوكێن پيرۆز هه‌نه‌، بادجه‌ر (BADGER) دبێژيت: (و من گۆمانه‌كا مه‌زن هه‌يه‌ وان په‌رتوكه‌كا پيرۆز هه‌بيت، و گۆتنا وان ب هه‌بوونا وێ ب ديتنا من دره‌وه‌ و نه‌هه‌قيه‌ و مه‌ره‌ما وان پێ فێلكرنه‌ ل موسلمانان، و قورتالبوونه‌ ژ نه‌ڤيانا موسلمانان بۆ وان، چونكى هه‌ر ئێكێ نه‌ ژ خودان په‌رتوكان بيت موسلمان وه‌سا هزر دكه‌ن كو ئه‌و هێژاى هه‌مى جۆرێن ته‌په‌سه‌ركرن و ره‌زيلكرنێيه‌، و هه‌ر چه‌وا بيت ئه‌ڤ چه‌نده‌ دره‌وه‌ و كه‌سه‌ك نينه‌ د ناف ئێزدياندا د گۆتارێن ب عه‌ره‌بى هاتينه‌ نڤيسين بگه‌هيت)(53). و ئه‌ز دبينم ئێزديان دوو په‌رتوك ب ڤان ناڤان هه‌بوون، و موصحه‌فا ره‌ش به‌رى نوكه‌ ژ لايێ ئێك ژ تايبه‌تێن ئێزديانڤه‌ هاتيه‌ نڤيسين و نه‌ ژ دانانا شێخ عه‌ديه‌ هه‌روه‌كى هنده‌ك ژ وان دبێژن، چونكى نابيت هنده‌ك ئاخفتنێن هۆسا ژ شێخه‌كێ به‌رنياس ب عه‌قيدا خۆ يا دورست و ساخله‌م، و زانين و ترس و ته‌قوايا خۆ ده‌ركه‌ڤيت، و (الجلوه‌) ژ دانانا شێخ حه‌سه‌نيه‌ و ئه‌ف هه‌ردوو په‌رتوكه‌ يان تووشى سۆتنێ يان ژناڤچۆنى بووينه‌ ل ده‌مێ هه‌وێن قرِكرنا ئێزديان، له‌وا ئه‌زێ ل وێ باوه‌رێ نوكه‌ چو ژ ڤان هه‌ردوو په‌رتوكان ژ بنى نينن، و ئه‌و تشتێ هنده‌ك ڤه‌كۆله‌ر و رۆژهه‌لاتناسان ل ڤێ دويماهيێ به‌لاڤكرى چێدبيت تشته‌ك ژ وان هه‌ردوو په‌رتوكا تێدا هه‌بيت، به‌لێ دڤێت بزانين كو ئه‌و نه‌ ده‌قێ راسته‌قينه‌يه‌ يێ هه‌ردوو په‌رتوكێن (الجلوه‌) و موصحه‌فا ره‌ش، چونكى په‌رتوكا (الجلوه‌) ئه‌ڤا شێخ حه‌سه‌نى داناى شێست سالان ما ب نڤيسينا وێڤه‌ به‌لێ په‌رتوكا (الجلوه‌) ئه‌ڤا نوكه‌ هه‌ى ژ سێ به‌رپه‌رِان نابۆريت، ئه‌رێ ما به‌رئاقله‌ به‌رهه‌مێ شێست سالان ژ نڤيسينێ سێ به‌رپه‌رِ ب تنێ بن؟!! ديسا ئه‌ڤ هه‌ردوو په‌رتوكه‌ ب وى ره‌نگێ نوكه‌ هه‌ين چه‌ندين قه‌ولێن ژبه‌رێكچۆى، و لاواز، و گۆتنێن ساده‌ و كۆلانكى تێدا هه‌نه‌ ئه‌ڤه‌ ژى به‌لگه‌يه‌ كو پشتى شێخ حه‌سه‌نى ب ده‌مه‌كێ درێژ هاتيه‌ نڤيسين، و مه‌ره‌ما من پێ ئه‌و نينه‌ كو ئه‌و هه‌مى تشتێ د ڤان هه‌ردوو په‌رتوكاندا نه‌يێ دورسته‌، به‌لكى گه‌له‌ك ژ وى تشتێ تێدا هاتيه‌ نڤيسين دگه‌ل عه‌قيده‌ و په‌رستنێن ئێزديان، و وى واقعێ نوكه‌ ئه‌و تێدا دگونجيت. ده‌قێن دينى يێن زاره‌كى: ئێزديان گه‌له‌ك ده‌قێن دينى يێن پيرۆز هه‌نه‌ و ئه‌ڤ ده‌قه‌ دئێنه‌ ڤه‌گوهاستن ب شێوه‌يێ زاره‌كى، زارۆك ژ ده‌يبابان وه‌ردگرن و ده‌يباب ژ باپيرا و هۆسا، و ئه‌ڤ ده‌قه‌ دئێنه‌ لێكڤه‌كرن ل سه‌ر: 1ـ قه‌ول، و ئێزديان گه‌له‌ك ژ ڤان قه‌ولا هه‌نه‌ وه‌كى هۆزانانن، ژبه‌ر وێ كێش و سروه‌يا تێدا، و هه‌ر قه‌وله‌ك ژ چه‌ندين سه‌به‌قه‌يان (برگه‌يان) پێك دئێت و هه‌ر برگه‌يه‌گ ژ دوو نيڤ رێزان، يان ژ سێيا يان چاران پێك دئێت، و ئه‌وێ ڤان قه‌ولان ل هه‌لكه‌فتان دخوينيت دبێژنێ (قه‌ووال)، و ئه‌ز شيام پتريا ڤان قه‌ولا ب ده‌ستخۆڤه‌ بينم ب رێكا هنده‌ك هه‌ڤالان ژ ئێزديان ئه‌ڤێن بۆ من نڤيسين ده‌مێ قه‌وال و شێخێن ئێزديان دخواندن. 2ـ دوعا و زكر، ئێزديان دوعا و زكرێن ده‌ستنيشانكرى هه‌نه‌ بۆ گه‌له‌ك هه‌لكه‌فتان، هنده‌ك ژ وان ب زمانێ كوردينه‌ و هنده‌كێن دى ژى ب هه‌ردوو زمانێن كوردى و عه‌ره‌بينه‌ پێكڤه‌، و ژ وان دوعايان دوعايا سه‌فه‌رێ، دوعايا نڤستنێ، دوعايا رابوونێ ژ خه‌وێ، دوعا و زكرێن تايبه‌ت ب نڤێژێڤه‌، و ئه‌ز شيام هنده‌ك ژ وان دوعايان ب ده‌نگێ شێخ و مريدێن ئێزديان تۆمار بكه‌م ل ده‌مێ گه‌ريانا من ل گوندێن وان. 3ـ شعر و چيرۆكێن دينى و مێژوويى، حه‌تا نوكه‌ ژى هنده‌ك ئێزدى ڤان چيرۆك و شعرا ڤه‌گێرِن، و چێدبيت هنده‌ك ژ وان بۆ سه‌رده‌مێ شێخ حه‌سه‌نى بزڤرِن، شێخێ ئيسلامێ (ابن تيميه‌) دبێژيت: (و ل سه‌ر ده‌مێ شێخ حه‌سه‌نى هنده‌ك تشتێن نه‌دورست ل سه‌ر زێده‌كرن وه‌ك لێكدان و وه‌ك په‌خشان)(54). ب ـ هه‌لويستێ وان ژ په‌رتوكێن هه‌رسێ دينێن دى: ب ره‌نگه‌كێ گشته‌ ئێزدى باوه‌ريێ ب وان هه‌مى په‌رتوكێن پيرۆز دئينن ئه‌وێن ژ ده‌ف خودايێ پاك و بلند هاتين، و قورئانا پيرۆز بهايه‌كێ مه‌زن ل ده‌ف وان هه‌يه‌، و حه‌تا نوكه‌ ژى گه‌له‌ك ژ وان ل ده‌ف خۆ هه‌لدگرن بۆ به‌ره‌كه‌تێ، و گه‌له‌ك ژ وان دخوينن و نيشا زارۆكێن خۆ ژى دده‌ن، به‌لێ خۆ ژ خواندنا وان په‌يڤان دوير دئێخن ئه‌ڤێن نه‌دگه‌ل عه‌قيدا وان وه‌كى په‌يڤێن: شه‌يگان، و خۆپاراستن ب خودێ ژ شه‌يگانى، و له‌عنه‌ت باراندن ل سه‌ر شه‌يگانى، و ئبليسى، ئه‌و ژى شه‌مايا هنگڤينى دداننه‌ سه‌ر، يان ژى ب حبرى ره‌ش دكه‌ن دا چاڤێن وان ڤێ نه‌كه‌ڤن ده‌مێ قورئانێ دخوينن. مريد كورتانى گۆته‌ من (حه‌تا نوكه‌ ژى وان دانه‌يه‌ك ژ قورئانا پيرۆز هه‌لگرتيه‌ و زارۆكێن وى ئه‌وێن خوانده‌ڤان به‌رده‌وام دخوينن)(55)، و هه‌ر ئێك ژ پير جه‌عفوى، و شێخ عه‌لوى ژى گۆتنه‌ من وان چه‌ندين جاران قورئان خوانديه‌. و ئێزدى هنده‌ك ئايه‌ت و سۆره‌تێن تايبه‌ت ژ قورئانێ پيرۆز رادگرن و گرنگيه‌كا تايبه‌ت دده‌نێ، وه‌كى سۆره‌تێن: ياسين، و فاتيحه‌، و ئيخلاص، و ئايه‌تا كورسى، و من ب خۆ ئايه‌تا كورسى يا ل سه‌ر به‌ره‌كێ كه‌ڤن ل مه‌زارێ لالش ديتى، و نڤيسينا وێ يا به‌رچاڤ بوو به‌لێ ژبه‌ر بۆرينا ده‌مى ژێ هاتيه‌ خوارن و بارانێ و تيرۆژكا رۆژێ كارتێكرن لێ كريه‌(56)، و به‌حسێ سۆره‌تا فاتيحێ و ياسينێ و ئايه‌تا كورسى د گه‌له‌ك قه‌ول و دوعايێن واندا هاتيه‌ وه‌كى ئه‌ڤا د قه‌ولێ (پاشا شێخ حه‌سه‌ن)يدا هاتى: تو هۆستايى ئه‌ز بنيات تو خه‌تيبى ئه‌ز جڤات يا مه‌لك شێخ سن تو ل حه‌مه‌دى ئه‌ز ته‌حيات ژ قورئانا تو ئه‌لفى ژ قورئانا تو ياسينى(57). له‌وا دێ بينى نڤشتيكێن سۆره‌ت و ئايه‌تێن قورئانێ تێدا دهه‌لگرن وه‌كى فاتيحێ و هه‌ردوو سۆره‌تێن فه‌له‌ق و ناس، و ئايه‌تا كورسى و هنده‌كێن دى و ئه‌ڤه‌ هنده‌ك نموونه‌نه‌ ئه‌ز شيام ب ده‌ست خۆڤه‌ بينم: پێغه‌مبه‌ر و قاسد د عه‌قيده‌يا ئێزدياندا: ب ره‌نگه‌كێ گشتى ئێزدى باوه‌ريێ ب هه‌مى پێغه‌مبه‌ر و قاسدان دئينن، و بهايه‌كێ مه‌زن د عه‌قيدا ئێزدياندا هه‌يه‌، ئه‌و باوه‌ريێ دئينن كو هه‌مى پێغه‌مبه‌ر و قاسد يێن ژ ده‌ف خودايێ پاك و بلند هاتين و جوداهى د ناڤبه‌را واندا نينه‌، و گه‌له‌ك جاران ئێزدى كورِێن خۆ ب پێغه‌مبه‌ران ناڤ دكه‌ن، و ژ وان ناڤێن من د ناڤ واندا گوه لێ بووين: ئيبراهيم، ئيسماعيل، لوقمان، سلێمان، داوود و چه‌ندين ناڤێن دى ژ ناڤێن قاسد و پێغه‌مبه‌ران دێ د ناف واندا بينى د به‌ربه‌لاڤن، به‌لێ دگه‌ل ڤێ چه‌ندێ هنده‌ك ئێزدى يێن هه‌ين نه‌ڤيان يا د دلێ واندا هه‌ى به‌رامبه‌ر پێغه‌مبه‌رێ خودێ موحه‌ممه‌دى (سلاڤێن خودێ ل سه‌ر بن) و ئه‌گه‌رێ ڤێ چه‌ندێ ئه‌وه‌ ئێزديان گه‌له‌ك ده‌رده‌سه‌رى و نه‌خۆشى ل سه‌ر ده‌ستێ هنده‌ك موسلمانان د چه‌رخێ بۆريدا و ده‌ستپێكا ڤى چه‌رخى ديتينه‌، و ده‌مێ من پسيار ژ پير جه‌عفوى كرى كانێ ئه‌و ناڤێ موحه‌ممه‌د وه‌كى ناڤێن پێغه‌مبه‌رێن دى رادكه‌ن يان نه‌ گۆتى: (نه‌خێر ئه‌م ناڤێ موحه‌ممه‌د و ئه‌حمه‌د نادانينه‌ سه‌ر كورِێن خۆ چونكى مه‌ ئه‌ڤ ناڤه‌ نه‌ڤێن و ئه‌گه‌رێ ڤێ چه‌ندێ ژى ئه‌وه‌ گه‌له‌ك فه‌رمان ب ناڤێ موحه‌ممه‌دى ژ لايێ موسلمانانڤه‌ ل سه‌ر مه‌ هاتينه‌ راكرن، ڤێجا ئه‌م حه‌ژ ڤى ناڤى ناكه‌ين)(58)، ئه‌ڤه‌يه‌ بۆچۆنا هنده‌ك ئێزديان، به‌لێ ب ره‌نگه‌كێ گشتى ئێزدى باوه‌ريێ ب موحه‌ممه‌دى ژى (سلاڤێن خودێ ل سه‌ر بن) دئينن وه‌كى باوه‌ريا وان ب هه‌مى پێغه‌مبه‌ر و قاسدێن دى. و ئێزدى باوه‌ريێ نائينن كو خودێ قاسده‌كێ تايبه‌ت ب وانڤه‌ بۆ وان هنارتيه‌، و ب درێژيا تێكه‌ليا من دگه‌ل وان، و گه‌رِيانا من ل گوندێن وان من گوه لێ نه‌بوو ئێزديه‌كى ئه‌ڤه‌ گۆتبيت، به‌لێ دگۆت: ئه‌م ل دويف پێغه‌مبه‌رێ خودێ (ابراهيم الخليل)ى دچين كا چه‌وا موسلمان ل دويف موحه‌ممه‌دى دچن و فه‌له‌ ل دويف عيساى و جوهى ل دويف مووساى دچن سلاڤ ل سه‌ر هه‌ميان بن)(59). و ده‌مێ من پسيار ژ شێخ عامرى كرى ئه‌رێ هه‌وه‌ ئێزديان پێغه‌مبه‌ره‌كێ تايبه‌ت ب خۆڤه‌ هه‌يه‌؟ گۆتى: (مه‌ تشته‌كێ هۆسا ڤه‌برِى نينه‌، به‌لێ ئه‌م باوه‌ريێ ب هه‌مى پێغه‌مبه‌ران دئينين)(60). و ئێزديان هنده‌ك قه‌ول هه‌نه‌ چيرۆكێن پێغه‌مبه‌ر و قاسدان تێدا هه‌نه‌، و هه‌ر ئێكێ سه‌حكه‌تێ دێ بۆ ديار بيت كا هه‌تا چ رادده‌ د رێككه‌فتينه‌ دگه‌ل ده‌قێن ئيسلامى، به‌لێ هنده‌ك ده‌نگ و باسێن ئيسرائيلى و هنده‌ك چيڤانۆكێن كه‌ڤن چۆينه‌ د ناڤدا، به‌لێ ب ره‌نگه‌كێ گشتى ئه‌ڤ چيرۆكێن پێغه‌مبه‌ران ئه‌ڤێن ئێزدى ڤه‌دگێرِن تا رادده‌كێ باش وه‌كى وانن ئه‌وێن د ژێده‌رێن ئيسلاميدا هاتين. و نوكه‌ دێ چيرۆكا مرنا پێغه‌مبه‌رێ خودێ (سلاڤێن خودێ ل سه‌ر بن) ڤه‌گێرِين وه‌كى د ئێك ژ قه‌ولێن واندا هاتى: ئێك: چيرۆكا مرنا پێغه‌مبه‌رى (سلاڤێن خودێ ل سه‌ر بن): قه‌ولێ فه‌روارا پێغه‌مبه‌ر موحه‌ممه‌د رۆژه‌كێ ژ رۆژانه‌ نه‌بى دبێژته‌ مێرانه‌ عه‌لى و عومه‌ر و ئه‌بابه‌كر و عپمانه ئيرۆ ل من يا گرانه‌ *** نه‌بى ژ مزگه‌فتێ بريبوو چه‌ندى و چه‌ند ئه‌سحابى ل پى بوو حه‌موا سه‌لاوات يا ڤێ بوو *** نه‌بى دهاته‌ ماله‌ ب هيممه‌تا الله تعاله‌ نه‌بى دكه‌فت نه‌خۆشيه‌كى بێ حاله‌ *** نه‌بى دگۆته‌ عه‌يشه‌ جييه‌كى بۆ من دانى ئيرۆ گيانێ من گه‌له‌كى ب ئێشه‌ *** عايشه‌ ب مالڤه‌ كر قه‌سته‌ خه‌ريج و فراش رادخسته‌ و نه‌بى د ناڤرِا دنڤسته‌ *** وا دبێژت عه‌يشه‌ دوتا ئه‌بابه‌كر دلێ من مابوو ب خه‌م خيال و فكر يا نه‌بى ئه‌ڤه‌ ته‌ چ ب مه‌ كر *** نه‌بى دبێژت يا عه‌يشه‌ ئه‌ز دێ چم بلا هون د خۆش بن خلمه‌تكارێ كه‌عبێ و به‌رێ ره‌ش بن *** عه‌يشه‌ دبێژتێ يا نه‌بى تو دێ چى و ئه‌م دێ مينى كى دێ بته‌ ئيمامێ ئه‌سحابا و ژێره‌ خوينى *** نه‌بى دبێژته‌ عه‌يشه‌ وه‌يه‌ ل پێ من دێ ئێن ئينى و خودبه‌يه‌ ئيمامێ ئه‌سحابا ئه‌بابه‌كر بابێ ته‌يه‌(61) *** ئه‌ون هه‌ر چار يارێت نه‌بى وێ تێنه‌ باوى ب خوه‌ بى گۆتن يا نه‌بى ئه‌ڤه‌ چ حه‌واله‌ت بى *** وێ دبێژت ئه‌بابه‌كر يا نه‌بى ته‌ دلێ من تژى خه‌م و خه‌يال و فكر عومه‌ر وه‌ خه‌به‌ر دده‌ت كو خۆزى ئه‌ز مربامه‌ ل هێره‌ و نه‌بى راببا ب خێره‌ *** عپمان ل وێيه‌ وێ دگريت ب درێژيا رۆژێيه‌ كو خۆزى ئه‌ز مربامه‌ و نه‌بى راببا سه‌ر پێيه‌ *** عه‌لى گۆت ئه‌ز ب وى كه‌م عه‌رد و عه‌سمان بيراستى من دڤيا بۆ مرنێ ئه‌ز ل شوونا ته‌ بامه‌ وه‌كى ئه‌زى نڤستى(62) *** ئه‌و بيلالێ حه‌به‌شيه‌ قه‌ست كر چۆ مالا عه‌ليه‌ وه‌ دكه‌ت گريه‌ فاتيمه‌ دبێژيتێ سخومه‌تێ ڤێ گريا ته‌عل چيه‌ *** بيلال دبێژتێ فاتيما رابه‌ بابێ ته‌ وێ كه‌فتيه‌ حيسابه‌ فاتيما رابيه‌ و دگريه‌ *** فاتيما نه‌بى دپرسيه‌ بابۆ تو ب خودێ كه‌ى ئيلاهيه‌ ئه‌ڤێ ب هه‌يبه‌ت كيه‌ *** نه‌بى دبێژتێ فاتيما ئه‌و عزرائيلێ ئه‌مينه‌ ئه‌و هاتيه‌ گيانێ بابێ ته‌ بستينه‌ *** فاتيما دبێژت عه‌زرائيلۆ تو سه‌ر سه‌رێ من هاتى و هه‌ردوو چاڤه‌ موهله‌تێ بده‌ مه‌ هه‌تا رۆژا ل مه‌ و ئوممه‌تێ بچيته‌ ئاڤا *** عزرائيل دبێژت ئه‌ز عزرائيلم هاورى شارا وى دفرِم ئه‌ز نه‌هاتيمه‌ نۆبێ ل كه‌سێ بگرم ژ ڤى قه‌ولى ديار دبيت كو ئێزديان ئه‌ڤ پێزانينه‌ ژ ژێده‌رێن ئيسلامى، و په‌رتوكێن ژيانناما پێغه‌مبه‌رى وه‌رگرتينه‌، چونكى پتريا وى تشتێ د ڤى قه‌وليدا هاتى يێ رێككه‌فتيه‌ دگه‌ل وى تشتێ د په‌رتوكێن ژيانناما پێغه‌مبه‌ريدا هاتى ل دۆر مرنا پێغه‌مبه‌رى (سلاڤێن خودێ ل سه‌ر بن)، و ئه‌و دان و ستاندنا د ناڤبه‌را فاتيمايێ و ملياكه‌تێ مرنێدا (عزرائيل)ى چێبووى چێدبيت ژێده‌رێ وێ هنده‌ك په‌رتوكێن چيرۆكان بن ئه‌ڤێن گه‌له‌ك جاران ئه‌ڤ سه‌رهاتيێن سه‌ير تێدا هه‌ين. رۆژا دويماهيێ د عه‌قيده‌يا ئێزدياندا: به‌رى به‌حسكرنا رۆژا دويماهيێ د عه‌قيدا ئێزدياندا دڤێت به‌حسێ عه‌قيدا وان ده‌رباره‌ى مرنێ، و هنده‌ك رێ و ره‌سمێن ڤه‌شارتنێ ل ده‌ف وان بكه‌ين، چونكى مرن ئه‌و ده‌رگه‌هه‌ يێ هه‌ر مرۆڤه‌ك د رێكا ويرِا دچيته‌ رۆژا دويماهيێ، و مرن رابوونا بچويكه‌ وه‌كى د حه‌ديسێدا هاتى. ئێزدياتى باوه‌ريێ ب مانا روحێ و ژناڤنه‌چۆنا وێ دئينيت، و له‌ش ب تنێ ژناڤ دچيت، (روح نامريت به‌لێ ل ده‌مێ مرنێ ژ له‌شى ده‌ردكه‌ڤيت)(63). و ده‌مێ ئێكێ ئێزدى دمريت ئێك ژ قه‌والان دێ رابيت قه‌ولێ قيامه‌تێ ل سه‌ر خوينيت، و شێخێ مرى يان پيرێ وى دێ ب شويشتنا وى رابيت(64)، و ئه‌گه‌ر ئه‌وێ مرى سه‌ميانێ مالێ بيت دڤێت ده‌رگه‌هێ سه‌ره‌كى بێته‌ ژێڤه‌كرن، و ئه‌وێ مرى داننه‌ سه‌ر ل ده‌مێ شويشتنێ، و ئه‌گه‌ر نه‌ سه‌ميان بيت دێ ل سه‌ر هنده‌ك كايێ ئێته‌ شويشتن، و كفن ژى ژ دوو كراسێن نه‌دورى پێكهاتيه‌ دێ كه‌نه‌ به‌ر مرى و پشتى هينگێ دێ مرى ب پارچه‌كا دى يا قوماشى پێچن و ل سه‌ر داربه‌سته‌كا دارى هه‌لگرن و دێ به‌نه‌ ناف زياره‌تى، و ديواره‌كێ بچويك ژ هه‌رچار ره‌خانڤه‌ يێ د قه‌بريدا هه‌ى، مرى دكه‌نه‌ تێدا ل سه‌ر ته‌نشتا راستێ و به‌رێ وى دده‌نه‌ قيبلێ(65)، و شێخێ مرى يان پيرێ وى دێ چيته‌ د قه‌بريدا و وێ گرێيا ل هنداڤ سه‌رێ مرى دێ ڤه‌كه‌ت، ئه‌و گريا كفن پێ دئێته‌ گرێدان ژ ره‌خێ سه‌ريڤه‌، و پشتى ژ ڤه‌شارتنێ ب دويماهى دئێن دێ ته‌لقينێ ل سه‌ر خوينن، و هه‌مى دێ رابنه‌ ژ پياڤه‌ و ل سه‌ر پێن خۆ راوه‌ستن و ب بێ ده‌نگى دێ گوهێ خۆ ده‌نه‌ ته‌لقينێ. و سه‌باره‌ت رابوونا ژ قه‌برا ئێزديان باوه‌رى پێ نينه‌، و ئه‌و وه‌سا باوه‌ر دكه‌ن كو ئه‌و له‌شێ خراب دبيت و ژناڤ دچيت نه‌شێت جاره‌كا دى ساخ ببيت، من پسيار ژ شێخ عه‌لوى كر: ئه‌رێ هوين باوه‌ريێ دئينن كو روحا مرى دێ جاره‌كا دى زڤرِيته‌ڤه‌، و ئه‌و دێ ژ قه‌برى ده‌ركه‌ڤيت دا حسێب دگه‌ل بێته‌ كرن؟ گۆتى: (نه‌خێر له‌ش خراب دبيت و نه‌شێت جاره‌كا دى بزڤرِيت، چونكى ده‌مێ خودێ ئاده‌م ئافراندى داخوازا هنده‌ك ئاخێ ژ ئه‌ردى كر، ئه‌ردى داخوازا وى ب جه نه‌ئينا، ئينا خودێ گۆتى ئه‌ز دێ جاره‌كا دى ئاخێ بۆ ته‌ زڤرِينم ڤێجا ئه‌رد ب ڤێ چه‌ندێ رازى بوو)(66)، و ئێزدى باوه‌ريێ ب حسێبێ دئينن و باوه‌ريێ دئينن كو رۆژه‌ك دێ ئێت دێ حسێب دگه‌ل هه‌ر مرۆڤه‌كى ئێته‌ كرن كا چ پێشكێش كريه‌ ڤێجا ئه‌گه‌ر باشى كربيت دێ باشيێ بينيت و ئه‌گه‌ر خرابى كربيت دێ خرابيێ بينيت، و د وێ رۆژێدا (كه‌س مفاى ناگه‌هينيته‌ كه‌سێ، و خودايێ پاك دێ ئێته‌ خوارێ دا حسێبێ دگه‌ل مرۆڤان بكه‌ت ل سه‌ر سته‌ما وان، و مرۆڤێ سته‌مكار د وێ رۆژێدا دێ جزايێ خۆ وه‌رگريت، و قورتالبوونا روحێ ل سه‌ر باشى و خرابيێن وێ راوه‌ستيايه‌، و ب رامانه‌كا دى هه‌ر مرۆڤه‌كى يان كار و كريارێن وى دێ وى قورتال كه‌ن يان ژى دێ وى ژناڤ به‌ن، ڤێجا ئه‌گه‌ر كار و كريارێن وى د باش بن دێ ئه‌و مرۆڤه‌ د ئه‌زموونێدا سه‌ركه‌ڤيت و ئه‌گه‌ر كار و كريارێن وى د خراب بن جزايێ وى يێ دياره‌(67))(68). و ئێزدياتى باوه‌ريێ دئينيت كو چاره‌نڤيسێ هه‌ر مرۆڤه‌كى دويماهيێ يان بۆ به‌حه‌شتێيه‌ يان بۆ جه‌هنه‌مێ، شێخ عامر دبێژيت: (ئه‌م باوه‌ريێ ب رۆژا دويماهيێ دئينين له‌وا ئه‌م بۆ وێ رۆژێ كار دكه‌ين، هه‌روه‌سا ئه‌م باوه‌ريێ ب به‌حه‌شتێ و ئاگرى ژى دئينين)(69)، هه‌روه‌سا ئێزدياتى باوه‌ريێ دئينيت كو هنده‌ك گونه‌هكار دێ حه‌تا حه‌تا ميننه‌ د جه‌هنه‌مێدا، و هنده‌كێن دى دێ ميننه‌ تێدا حه‌تا جزايێ كار و كريارێن خۆ دخۆن و دويفدا دێ ژێ ده‌ركه‌ڤن، شێخ عه‌لو دبێژيت: (ئه‌م باوه‌ريێ ب رۆژا قيامه‌تێ دئينين، و هه‌ر مرۆڤه‌ك دێ جزايێ خۆ ل سه‌ر وان كار و كريارێن وى كرين وه‌رگريت، و ئه‌م باوه‌ريێ دئينين كو سێ جوينێن مرۆڤان دێ حه‌تا حه‌تا ميننه‌ د ئاگرێدا، ئه‌و ژى ئه‌ڤه‌: ئه‌وێن زنايێ دكه‌ن، و ئه‌وێن كوشتنێ دكه‌ن، و ئه‌وێن فتنا به‌لاڤ دكه‌ن، به‌لێ گونه‌هێن بچويك وه‌كى دزيێ و هنده‌كێن دى خودانێ وان دێ ل دويف گونه‌ها خۆ ئێته‌ ئه‌شكه‌نجه‌دان و دويفدا دێ ژ ئاگرى ده‌ركه‌ڤيت)(70). پشكا سيێ په‌رستنێن ئێزديان رێخۆشكرن: به‌رى به‌حسێ په‌رستنان ل ده‌ف ئێزديان بكه‌ين من دڤێت ئاماژه‌ ب وێ چه‌ندێ بكه‌م كو په‌رستن ل ده‌ف ئێزديان تا رادده‌كێ مه‌زن وه‌كى په‌رستنێن ئيسلامينه‌، و ئه‌گه‌رێ ڤێ چه‌ندێ ژى ئه‌وه‌ كو ئه‌و موسلمان بوون به‌رى بێنه‌ گوهۆرِين و ژ ئيسلامێ دوير بكه‌ڤن هه‌روه‌كى د پشكا ئێكێدا ژ ڤێ نامێ مه‌ ديتى. ب گشتى ئێزدى په‌رستنێ دهه‌ژمێرن ئێك ژ ستوينێن سه‌ره‌كى يێن دينێ ئێزدياتيێ، ده‌مێ من پسيارا هه‌ژمارا ستوينێن دينێ ئێزدياتيێ ژ شێخ عه‌لوى كرى گۆت: (هه‌ژمارا وان چارن ئه‌و ژى ئه‌ڤه‌نه‌: شاده‌دان و دويركه‌فتن ژ شيركێ، و رۆژيا ئێزى، و هه‌بوونا شێخه‌كى يان پيره‌كى، و برايه‌كێ رۆژا دويماهيێ، و په‌رستن)(71). و ئێزديان په‌رستنێن جودا جودا هه‌نه‌، هنده‌ك ژ وان رۆژانه‌نه‌ وه‌كى نڤێژێ، و هنده‌ك وه‌رزينه‌ وه‌كى جه‌ژن و رۆژيان، و هنده‌ك تاكينه‌، و هنده‌ك كۆمينه‌، و هنده‌كێن دى ژى، و ئێزديان چو جهێن تايبه‌ت ب په‌رستنێڤه‌ نينن، به‌لێ چێدبيت په‌رستن ل هه‌ر جهه‌كى بێته‌كرن، چونكى ئه‌و باوه‌ر دكه‌ن كو خودێ يێ ل هه‌مى جها هه‌ى و چو جه ژ جهان ژ وى د ڤالا نينن (عه‌قيدا ئێزديان وان نه‌چار ناكه‌ت نڤێژێ ل په‌رستگه‌هێن تايبه‌ت ب په‌رستنێڤه‌ بكه‌ن به‌لكى ئه‌و ژ هزرا گه‌ردوونى ده‌ست پێ دكه‌ن، و هه‌مى گه‌ردوون مالا خودايێ مه‌زنه‌ و خودايێ مه‌زن ل هه‌رچار ره‌خێن ئه‌ردى يێ هه‌ى بێى جوداهى و چو ديوار د ناڤبه‌را وان و خودێدا نينن وه‌كى مالێن دى)(72). نڤێژ و دوعا ل ده‌ف ئێزديان: ئێزديان هنده‌ك رێ و ره‌سمێن هه‌ين دبێژنێ (نڤێژ)، هه‌روه‌سا وان هه‌ژماره‌كا مه‌زن ژ دوعا و زكرێن تايبه‌ت ب هنده‌ك هه‌لكه‌فت و ده‌مانڤه‌ يێن هه‌ين. نڤێژێن ئێزديان: نڤێژ ل ده‌ف ئێزديان پێكهاتيه‌ ژ كۆمه‌كا گۆتن و لڤينێن گرێداى ده‌مه‌كێ تايبه‌ت، و چو جهێن تايبه‌ت نينن به‌لێ ل هه‌مى جها دئێته‌ كرن، چونكى ئێزدى وه‌سا باوه‌ر دكه‌ن كو ئه‌رد هه‌مى يێ پاكه‌، و خودێ يێ ل هه‌مى جهان هه‌ى، د (شعرا تاووس مه‌له‌ك)يدا هاتيه‌(73): يا ره‌بى ته‌ نه‌خافه‌ نه‌خورده‌ يا ره‌بى مه‌كانێ ته‌ وێ ل هه‌موو عه‌رده‌ و نڤێژ فه‌رزه‌ ل سه‌ر هه‌ر ئێزديه‌كى دڤێت بكه‌ت، يه‌زيدخان كورێ ئيسماعيل به‌گێ ئێزدي دبێژيت: (ئێزدى مله‌ته‌كن باوه‌رى ب ئێكينيا خودێ هه‌يه‌ و دبێژن هه‌ر ئێكێ سوجدێ بۆ ئێكێ دى ژبلى خودێ ببه‌ت ئه‌و گاور بوو، و نڤێژ ل ده‌ف وان فه‌رزه‌)(74)، به‌لێ دگه‌ل ڤێ چه‌ندێ پتريا ئێزديان خه‌مساريێ د كرنا نڤێژێدا دكه‌ن، و كته‌كا كێم ژ وان دكه‌ن، و ئه‌ڤێن دى زه‌حمه‌تا ژبه‌ركرنا قه‌سێن نڤێژێ ـ ئه‌ڤێن تا رادده‌كى د درێژ ـ بۆ خۆ چێناكه‌ن، و ديارده‌يا هێلانا نڤێژا گه‌له‌ك يا به‌ربه‌لاڤ بووى د ناف ئێزدياندا حه‌تا گه‌هشتيه‌ گه‌له‌ك پير و شێخا و گه‌له‌كێن دى ژى، و هنده‌كا ژ ته‌خا پيرا ل ده‌ف من دانپێدان كر كو ئه‌و ژ سستى و خه‌مسارى نڤێژا ناكه‌ن. مه‌رجێن نڤێژێ ل ده‌ف ئێزديان: نڤێژێ ل ده‌ف ئێزديان چه‌ندين مه‌رج هه‌نه‌ دڤێت تێدا بن ئه‌گه‌ر ئه‌و نڤێژه‌ نه‌يا دورسته‌، و ژ وان مه‌رجا: هاتنا ده‌مى: هه‌ر نڤێژه‌كێ ده‌مێ خۆ يێ تايبه‌ت يێ هه‌ى، دڤێت د وى ده‌مێ ده‌ستنيشانكريدا بێته‌ كرن يان ژى ئه‌و نڤێژه‌ نه‌يا دورسته‌. ده‌ستنڤێژ شويشتن: ئه‌و ژى مه‌رجه‌كه‌ ژ مه‌رجێن نڤێژێ ل ده‌ف ئێزديان، و چه‌وانيا وێ ژى ب ڤى ره‌نگيه‌: شويشتنا ده‌ستا حه‌تا بازنه‌ى، دويفدا شويشتنا سه‌روچاڤا، پير مه‌مو دبێژيت: (و رێكا كرنا وێ يا كه‌ڤنه‌، دڤێت نڤێژكه‌ر پشتى شويشتنا هه‌ردوو ده‌ست و سه‌روچاڤا به‌رێ خۆ بده‌ته‌ رۆژێ..)(75). به‌رێخۆدانا قيبلێ: هه‌رچه‌نده‌ ئێزديان باوه‌رى ب قيبلێ هه‌يه‌ ئه‌وا ل حيجازێ، و به‌رێ مريێن خۆ دده‌نه‌ وێرێ ده‌مێ ڤه‌دشێرن، به‌لێ بۆ نڤێژێ به‌رێ خۆ ناده‌نه‌ وێرێ، به‌لكى به‌رێ خۆ د نڤێژێدا دده‌نه‌ رۆژێ ژبلى ده‌مێ نڤێژا نيڤرۆ نه‌بيت كو بۆ وێ به‌رێ خۆ دده‌نه‌ لالش، پير مه‌مو دبێژيت: (پێدڤيه‌ نڤێژكه‌ر به‌رێ خۆ بده‌ته‌ رۆژێ ل ده‌مێ هه‌لاتن و ئاڤابوونا وێ، و ل ده‌مێ نيڤرۆ به‌رێ خۆ بده‌ته‌ لالش ئه‌و جهێ پيرۆز ل ده‌ف ئێزديان)(76). و ئه‌گه‌رێ به‌رێخۆدانا وان بۆ رۆژێ ل ده‌مێ كرنا نڤێژان ئه‌ڤه‌يه‌ چونكى (رۆژ رۆناهيا ئافراندا خواديێ مه‌زنه‌ مرۆڤ ب رێكا وێ ب سه‌ر رێكا راست هه‌لدبيت)(77). ستوينێن نڤێژێ ل ده‌ف ئێزديان: نڤێژێ ل ده‌ف ئێزديان چه‌ندين ستوين يێن هه‌ين دڤێت تێدا هه‌بن يان ژى نه‌يا دورسته‌، و ژ وان ستوينان: رابوون: ل ده‌ف ئێزديان دڤێت نڤێژكه‌ر ژ پياڤه‌ نڤێژێ بكه‌ت حه‌تا ب دويماهى دئينيت يان ژى نڤێژا وى نه‌يا دورسته‌. دانانا ده‌ستێ راستێ سه‌ر يێ چه‌پێ د بن سينگيدا (ل پاشبه‌ندێ وێنه‌يان بزڤرِه‌ و به‌رێ خۆ بده‌ وێنه‌يێ بابا چاويش و شێخ عه‌لوى و هنده‌كێن دى ده‌مێ نڤێژێ ل حه‌ره‌ما مه‌زارێ شێخ عه‌دي كورِێ موسافر دكه‌ن). خواندنا قه‌سێن تايبه‌ت ب نڤێژێڤه‌ و پشتى ده‌مه‌كێ دى دێ به‌حسێ وان كه‌ين. دڤێت نڤێژ بێته‌ كرن دويرى چاڤێن خودان دينێن دى ژبلى ئێزديان، ئه‌گه‌ر ئێكێ نه‌ئێزدى ئه‌و ديتن نڤێژا وان نه‌يا دورسته‌. هه‌ژمارا نڤێژان د شه‌ڤ و رۆژاندا ل ده‌ف ئێزديان: هنده‌ك ئێزدى دبێژن هه‌ژمارا نڤێژا ل ده‌ف مه‌ (5) نڤێژن د شه‌ڤه‌ك و رۆژه‌كاندا، و شێخ عه‌لو دبێژيت هه‌ژمارا وان چار نڤێژن و ناڤێ وان دكه‌ته‌ دوعا، ئه‌و ژى ئه‌ڤه‌نه‌: دوعايا شه‌فه‌قێ، دوعايا فه‌جرێ، دوعايا ئێڤارى، دوعايا نڤستنێ، و يا پێنجێ هه‌ر (15) رۆژان جاره‌كێ دئێته‌ كرن(78)، و هنده‌كێن دى دبێژن وان به‌رى نوكه‌ چار جارا نڤێژ دكرن د شه‌ڤه‌ك و رۆژه‌كاندا به‌لێ ئێك ژ دوعايان هاتيه‌ ژبيركرن، ئه‌و دگه‌ل هه‌ر نڤێژه‌كێ دوعايه‌كێ دبێژن و نوكه‌ وان سێ دوعا هه‌نه‌، دوعايا سپێدێ، دوعايا رۆژئاڤابوونێ، دوعايا به‌رى نڤستنێ(79). به‌لێ مير بايه‌زيد(80) دبێژيت: (ئه‌م نڤێژا وه‌كى موسلمانان دكه‌ين، و ل سه‌ر بنياتێ كۆمێ و مير دێ بيته‌ ئيمام بۆ كۆمێ و د نڤێژێدا فاتيحێ و ئايه‌تا كورسى دخوينن(81)، به‌لێ باوه‌ريا مه‌ ئه‌وه‌ كو نڤێژا شه‌ڤا ب قه‌در ئه‌ڤا ل ده‌ف خودێ بخێرتر ژ هزار هه‌يڤان به‌رامبه‌ر نڤێژێن ساله‌كێيه‌ و جهێ وان دگريت، ڤێجا ئه‌م وێ ب تنێ دكه‌ين و هه‌ر تشته‌كێ دى يێ ئه‌م دخوينين ب درێژيا سالێ چ سپێدێ بيت يان ئێڤارى يان د جه‌ژناندا ب تنێ دوعانه‌)(82). سه‌ده‌قه‌ (زه‌كات) ل ده‌ف ئێزديان: ل ده‌ف ئێزديان سه‌ده‌قه‌ دئێنه‌ دان ژ پاره‌ى، و گيانه‌وه‌ران، و گه‌نمى، و جه‌هى، و برنجى، و هه‌ر تشته‌كێ ببيته‌ قويت، هه‌روه‌سا ژ به‌رهه‌مێن چاندنێ ژى، د به‌لاڤۆكا پير خه‌تيب پسى قه‌دارێن وان (خه‌راج و باجه‌يان هاتينه‌ دياركرن ژ لايێ شێخ عه‌دي يان خه‌ليفه‌يێن وى ئه‌وێن هاتينه‌ فه‌رزكرن ل سه‌ر ئێزديان، و ل سه‌ر به‌رهه‌مێن چاندنێ ژ دان، و داهاتێن بيستانا، و ل سه‌ر گيانه‌وه‌ران ژ په‌ز و چێلا)(83). و تمامبوونا مالێ زكات لێ دكه‌ڤيت (نصاب) نه‌مه‌رجه‌ د وان سه‌ده‌قه‌ياندا، به‌لێ دڤێت هه‌ر ئێزديه‌ك بده‌ت چ ده‌وله‌مه‌ند بيت يان هه‌ژار، ده‌يندار بيت يان نه‌، ل دۆر ڤێ چه‌ندێ شێخ عه‌لو دبێژيت: (و يێ ده‌وله‌مه‌ند و هه‌ژار يه‌كسانن د ڤێ چه‌ندێدا، و هه‌ر ئێك ل دويف پێچێبوونا خۆ)(84). جۆرێن سه‌ده‌قه‌يان: ئێك: ئه‌و سه‌ده‌قه‌يێن دئێنه‌ دان بۆ شێخ و پيرا: پێدڤيه‌ هه‌ر ئێزديه‌كى د ژيانا خۆدا شێخه‌ك، و پيره‌ك، و برايه‌كێ رۆژا دويماهيێ هه‌بيت، و پێدڤيه‌ دويماهيا هه‌ر ساله‌كێ ئه‌و رێژه‌يه‌كا ڤه‌برِى ژ پاره‌ و داهاتێن خۆ بده‌ته‌ هه‌ر ئێك ژ شێخ و پيرێن خۆ، و ل دۆر بنياتێ ڤێ سه‌ده‌قێ ئێزدى دبێژن: (شێخ عه‌دي كورِێ موسافرى تێبينى كر كو سه‌رۆك و شێخ ل سه‌ر ده‌مێ وى به‌رده‌وام ب هه‌ڤرِك دچن سه‌را ئه‌ردێن خۆ، و زێده‌كرنا سامانێن خۆ، ڤێجا رابوو گيانێ قه‌نجيێ د ناف واندا به‌لاڤكر، و به‌رێ وان ژ پاره‌ و ئه‌ردا دا پاش حه‌تا شياى وه‌ل وان بكه‌ت ئه‌و دنيايێ و خۆشيا وێ يا به‌روه‌خت بهێلن، و كار بۆ ئاخره‌تێ و ئه‌و خۆشيێن هه‌ر و هه‌ر تێدا بكه‌ن، له‌وا وان ده‌ست ژ پاره‌ و ئه‌ردێن خۆ به‌ردان بۆ به‌رژه‌وه‌نديا مريدێن خۆ، و شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى رێژه‌يه‌كا ڤه‌برِى بۆ وان ژ داهاتێ ڤان پاران ته‌رخانكر، سالانه‌ مريد دده‌ته‌ شێخێ خۆ، و عه‌يال ژى ژ باب و باپيرا فێربووينه‌ و ژ وان وه‌رگرتيه‌)(85). به‌لێ شێخ عه‌لو دبێژيت: ئه‌گه‌رێ دانا ڤان پارا ئه‌ڤه‌يه‌ (ژێبرنا وان گونه‌هايه‌ ئه‌وێن وى مرۆڤى ب درێژيا سالا بۆرى ئه‌نجام داين)(86). و پشتى هينگێ ئه‌و شێخ و پير رابوون ب نڤيسينا ناڤێن مريدێن خۆ، و جهێن ئاكنجيبوونا وان، و ئه‌و نڤيسين ل ده‌ف خۆ هه‌لگرت دا مافێن عه‌يال و نه‌ڤيێن وان به‌رزه‌ نه‌بن و مفاى ژ ڤان باج و سه‌ده‌قه‌يان وه‌ربگرن ئه‌ڤێن كو مافێ شێخ و پيرانن ل سه‌ر مريدێن وان، و دبێژنه‌ وێ كتێبێ به‌لاڤۆك (المنشور)، و ژ وان كه‌سێن ئه‌ڤ به‌لاڤۆكه‌ نڤيساين و هه‌لگرتين ئه‌ڤه‌نه‌: (پير هه‌سن مه‌م ل حه‌رير، پير بوال ل گوندێ سيدر ل چيايێ گاره‌ى، پير محه‌مه‌د ره‌شان ل چيايێ مه‌قلوبى، پير بايه‌زيد ل ويلايه‌تا بايه‌زيد ل كوردستانا باكوور، و پير جه‌روان ل باسكى شێخ ل قه‌زا شێخان، و پير هه‌مه‌د ل گوندێ نسرا يێ نوكه‌ ل باكوورێ ناوچا ئه‌تريشێ،... پير كه‌چه‌ل ل كۆمه‌لگه‌ها مه‌هه‌تێ ل قه‌زا شێخان، و به‌لاڤۆكا پير هه‌مه‌دى يا ل ده‌ف ئيمامێ گوندێ نسرا يێ موسلمان، و به‌لاڤۆكا پير جه‌روان،... و به‌لاڤۆكا پير خه‌تيب پسى ل ده‌ف نه‌ڤيێن ويه‌ ل گوندێ كه‌له‌به‌درێ ل فه‌يديێ)(87). ئه‌ڤه‌ و ده‌ستخه‌ته‌كێ ئێك ژ وان به‌لاڤۆكان ل بنگه‌هێ لالش يێ ره‌وشه‌نبيرى ل پارێزگه‌ها دهۆكێ ل كوردستانا عيراقێ هه‌يه‌، و من دانه‌يه‌كا كۆپيكرى ژێ ديتيه‌، من ديت ب ئايه‌تا كورسى ل به‌رپه‌رِێ ئێكێ ده‌ست پێ دكه‌ت، هه‌روه‌سا هنده‌ك نموونه‌يێن ختمێن شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى، و شێخ شه‌مسى، و شێخ سنى، و ل بنێ به‌رپه‌رِێ ئێكێ ناڤێ خودانێ به‌لاڤۆكێ نڤيسايه‌ ئه‌و ژى شێخ پير خه‌تيب پسى يه‌، و ب ره‌خ ناڤێ ويڤه‌ ناڤێ (خاتوونا فه‌خرا) هاتيه‌ نڤيسين كو خوداوه‌ندا ژنكێن ب حاله‌ ل ده‌ف ئێزديان. و به‌رپه‌رِێ دووێ هاتيه‌ ته‌رخانكرن بۆ هنده‌ك پێزانينا ل دۆر به‌لاڤۆكێ، و ئه‌و جهێ لێ هاتيه‌ نڤيسين، و ئه‌و شاهدێن حازر بووين ده‌مێ نڤيسينێ، و د به‌رپه‌رِێ سيێدا ناڤێ (40) شێخا نڤيسيه‌ ژ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى ده‌ست پێ دكه‌ت، و ب ناڤێ شێخ محه‌مه‌د كورِێ ره‌به‌نى ب دويماهى دئێت. و ل به‌رپه‌رِێ چارێ ناڤێ (40) سه‌يدا تێدايه‌، و ل به‌رپه‌رِێ پێنجێ ناڤێ ئه‌ردێن پير خه‌تيب پسى، و رويبه‌رێ وان، و جهێن وان، هه‌روه‌سا ناڤێ وان عه‌شيره‌تێن دئێنه‌ هه‌ژمارتن وه‌ك مريدێن وى، و ل به‌رپه‌رِێ شه‌شێ و يێ دويماهيێ حه‌فت ختمێن پير بوب بارزانى لێنه‌ كو ئه‌ڤه‌ ئێك ژ وان شاهدان بوو ئه‌وێن حازر بووين ل ده‌مێ نڤيسينا ڤێ به‌لاڤۆكێ. پير خدر سلێمان دبێژيت: (ئه‌ڤ ده‌ستخه‌ته‌ ل نيڤا ئێكێ يا چه‌رخێ حه‌فتێ مشه‌ختى ل لالش هاتيه‌ نڤيسين ب فه‌رمانا شێخ حه‌سه‌نێ عه‌ده‌وي بۆ پير خه‌تيب پسى كورِێ پير بوتارى)(88). و سه‌باره‌ت وێ قه‌داره‌يا كو پێدڤيه‌ ل سه‌ر مريدى بده‌ته‌ شێخێ خۆ، يان پيرێ خۆ، هێژا (عه‌بدلره‌زاق ئه‌لحه‌سه‌ني) دبێژيت: (... چونكى مريد وه‌كى چێلا ب شيره‌ بۆ شێخێن خۆ، ڤێجا به‌هرا شێخى (10%)يه‌ ژ ده‌رامه‌تێ پاره‌ و داهاتێن چاندنێ يێن مريدێن وى، و به‌هرا پيرێ وى هندى نيڤا يا شێخێ ويه‌ ئانكو (5%)يه‌، و به‌هرا په‌روه‌رده‌كه‌رێ وى هندى نيڤا يا پيرێ ويه‌ ئانكو (2.5%)يه‌، و به‌هرا هه‌ژارى هندى نيڤا يا په‌روه‌رده‌كه‌ريه‌، و به‌هرا قه‌والى هندى نيڤا يا هه‌ژاريه‌، و كوچه‌كان چو باج ل سه‌ر مريدێن خۆ نينه‌، ئانكو مريد (19.375%) ژ داهاتێ خۆ يێ سالانه‌ ل سه‌رۆكێن خۆ يێن روحى دمه‌زێخيت)(89). و هنده‌ك دبێژن چو رێژه‌يێن ڤه‌برِى نينن كو مريد سالانه‌ بده‌ته‌ شێخ و پيرێن خۆ، به‌لێ ئه‌ڤه‌ ل سه‌ر پێچێبوون و داهاتێ وى يێ سالانه‌ رادوه‌ستيت، و ژ وان ئه‌وێن ڤێ بۆچۆنێ دبێژن شێخ عه‌لويه‌ ئه‌ڤێ دبێژيت: (ده‌وله‌مه‌ند و هه‌ژار هه‌ردوو دده‌ن، هه‌رئێك ل دويف پێچێبوونا خۆ)(90). دوو: سه‌ده‌قه‌يێن تايبه‌ت ب سه‌ره‌دانا تاووسيڤه‌ بۆ گوندان: ئێزديان هنده‌ك رێ و ره‌سێن سالانه‌ هه‌نه‌ دبێژنێ (گێرِانا تاووسى)، قه‌وال تاووسى هه‌لدگرن و ل گوندان دگێرِينن ب ره‌نگه‌كێ ده‌ورى، و به‌هرا هه‌ر گونده‌كى ژ ڤان سه‌ره‌دانا سالێ جاره‌كه‌، و چێدبيت هنده‌ك سالا ببنه‌ دوو جار، و ژ وان رێ و ره‌سمان كۆمكرنا پاره‌يه‌ ژ خودانێن گوندى ئه‌وێ تاووس لێ بوويه‌ مێهڤان، شێخ عه‌لو دبێژيت: (هه‌ر سالێ جاره‌كێ يان دوو جاران تاووس ل گوند و باژێرِان دئێته‌ گێرِان ژ لايێ قه‌والاڤه‌، ئێزديێن وى گوندى هه‌مى دێ ل ماله‌كێ كۆم بن، و هه‌ر ئێك رێژه‌كێ ژ پارێ خۆ دێ ده‌ته‌ قه‌والى)(91). و ئه‌و پاره‌يێن ب رێكا تاووسى هاتينه‌ كۆمكرن دێ ئێنه‌ لێكڤه‌كرن بۆ چه‌ند پشكه‌كان و ب ڤى ره‌نگى: 1ـ به‌هره‌ك بۆ مالا ميرێ ئێزديانه‌. 2ـ به‌هره‌ك بۆ وان كرێكار و قه‌والانه‌ ئه‌وێن ئه‌و پاره‌ كۆمكرين. 3ـ به‌هره‌ك بۆ وان شێخايه‌ ئه‌ڤێن ل لالش دمينن، و خزمه‌تا مه‌زارێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى دكه‌ن. 4ـ به‌هره‌كا دى دئێته‌ ته‌رخانكرن بۆ كاروبارێن ئاڤاكرن و نويژه‌نكرنا مه‌زارێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى، و وان ئاڤاهيێن ده‌وروبه‌رێ مه‌زارى. 5ـ به‌هره‌كا دى دكه‌نه‌ د سندۆقه‌كێدا و دئێته‌ خه‌رجكرن بۆ يێن پێدڤى و ئێتيم، و بيژن، و بێ چاره‌يان. 6ـ و به‌هره‌كا دى دئێته‌ ته‌رخانكرن بۆ وان كه‌سێن سه‌ره‌دانا مه‌زارێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى دكه‌ن. سێ: و هنده‌ك سه‌ده‌قه‌يێن دى هه‌نه‌ ئێزدى دده‌ن ده‌مێ سه‌ره‌دانا مه‌زارێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى دكه‌ن: و هه‌ر ئێك ژ پير سه‌عيد، و پير شه‌روى گۆته‌ من كو به‌رى نوكه‌ ئێزديان نان و ئار و هنده‌ك قويتێن دى دگه‌ل خۆ دئينان، به‌لێ ل ڤێ دويماهيێ ئه‌ڤ عه‌ده‌ته‌ هاتيه‌ گوهۆرِين، و نوكه‌ ل شوينا نانى و ئارى پاره‌ى دده‌ن. هه‌روه‌سا ئێزدى هنده‌ك سه‌ده‌قه‌ و به‌خشينان دده‌ن ده‌مێ سه‌ره‌دانا مه‌زارێن پيرۆز دكه‌ن، و هنده‌ك سه‌ده‌قه‌يێن دى هه‌نه‌ دئێنه‌ دان بۆ مرۆڤێ مرى ل سه‌ر گۆرِا يان ژى ل مال. رۆژى ل ده‌ف ئێزديان: رۆژى ل ده‌ف ئێزديان ئه‌ڤه‌يه‌: (نه‌خوارن و نه‌ڤه‌خوارن ب درێژيا رۆژا رۆژيێ، و گه‌له‌ك جودا نينه‌ ژ رۆژيێ ل ده‌ف موسلمانان)(92). مه‌رجێن رۆژيێ ل ده‌ف ئێزديان: رۆژيێ ل ده‌ف ئێزديان چه‌ندين مه‌رج هه‌نه‌ دڤێت تێدا بن ئه‌گه‌ر ئه‌و رۆژيه‌ نه‌يا دورسته‌، و ژ وان مه‌رجا: 1ـ ئنيه‌ت: و ئه‌ڤه‌ ده‌قێ وێيه‌: (يا ره‌بى ئه‌م يێ ل سه‌ر ئنيه‌تێن خۆ ڤێجا رۆژيێن مه‌ قه‌بوول بكه‌). 2ـ ئاقل: چونكى ئاقله‌ مه‌رجێ فه‌رزكرنێ (مدار التكليف) ل ده‌ف هه‌مى دينان و ئه‌وێ ئاقل نه‌بيت هێژاى هندێ نينه‌ ئه‌رك و فه‌رز پێ بێنه‌ سپارتن، له‌وا يێ دين رۆژى ل سه‌ر نينه‌. 3ـ بالق بوون: دڤێت مرۆڤ بگه‌هيته‌ ژيێ بالق بوونێ حه‌تا په‌رستن و ئه‌ركێن دينى پێ بێنه‌ سپارتن، له‌وا بچويك رۆژيێ ناگرن، ده‌روێش حه‌سو دبێژيت: (رۆژى ل ده‌ف ئێزديان دوو جۆرن: رۆژيێن فه‌رز ل سه‌ر هه‌ر ئێزديه‌كى ئه‌گه‌ر ژيێ وى ژ (13) ساليێ بۆرى)(93)، و شێخ عه‌لو دبێژيت: (ل ژيێ حه‌فت ساليێ فه‌رمانا بچويكى ب نڤێژێ دئێته‌كرن)(94). 4ـ ساخله‌مى: په‌رستنه‌كا وه‌كى رۆژيێ دڤێت ساخله‌ميا مرۆڤى يا باش بيت دا بشێت بگريت، له‌وا يێ نه‌ساخ په‌رستنێن هۆسا پێ نائێنه‌ سپارتن د هه‌مى ديناندا ژبه‌ر به‌رچاڤ وه‌رگرتنا سه‌روبه‌رێ وى يێ ساخله‌ميێ، و ئه‌گه‌ر رۆژيگرى ژبيركر تشته‌ك خوار يان ڤه‌خوار يان خورتى لێ هاته‌كرن حه‌تا تشته‌ك ژ وان تشتێن رۆژى پێ دكه‌ڤيت خوار د ڤى حاله‌تيدا رۆژيا وى ناكه‌ڤيت. و خوه‌جهى مه‌رج نينه‌، ئه‌وێ ل سه‌فه‌رێ ژى بيت دڤێت رۆژيێ بگريت (رۆژيێن يه‌زيدى ب تنێ)، (يه‌زيدخان كورِێ ئيسماعيل به‌گ) ل دۆر رۆژيا يه‌زيدى دبێژيت (و رۆژيگرتنا ڤان هه‌رسێ رۆژان فه‌رزه‌ ل سه‌ر هه‌ر ئێزديه‌كى خۆ ئه‌گه‌ر ل سه‌ر سه‌فه‌رێ ژى بيت)(95). ده‌مێ رۆژيێ ل ده‌ف ئێزديان: ده‌مێ رۆژيێ ل ده‌ف ئێزديان نه‌يێ جودايه‌ ژ ده‌مێ وێ ل ده‌ف موسلمانان، ژ فه‌جرێ ده‌ست پێ دكه‌ت حه‌تا رۆژ ئاڤا دبيت، پير جه‌عفو دبێژيت: (... و نابيت رۆژيگر بخۆت يان ڤه‌خۆت ده‌مێ سپياتيا فه‌جرێ ديار دبيت حه‌تا شه‌ڤێ)(96). ئه‌و تشتێن رۆژى پێ دكه‌ڤيت ل ده‌ف ئێزديان: چه‌ندين تشت هه‌نه‌ رۆژى پێ دكه‌ڤيت ل ده‌ف ئێزديان، ژ وان: 1- خوارن و ڤه‌خوارن و جگاره‌كێشان و هه‌مى تشتێن رۆژى پێ بكه‌ڤيت و هه‌ر تشته‌كێ دلێ نه‌فسێ بچيتێ. 2- چۆنا نڤينێ، حه‌رامه‌ ل سه‌ر رۆژيگرى ئه‌و بچيته‌ نڤينا هه‌ڤژينا خۆ چ د رۆژا رۆژيێدا بيت، يان ل شه‌ڤا رۆژيێ بيت، پير جه‌عفو دبێژيت: (و بۆ رۆژيگرى حه‌لال نينه‌ بچيته‌ نڤينا هه‌ڤژينا خۆ نه‌ ب رۆژێ و نه‌ ب شه‌ڤێ)(97). 3- گاوربوون، رۆژى ل ده‌ف ئێزديان ب گاوربوونێ دكه‌ڤيت. 4- هه‌روه‌سا رۆژى ب خوارنا ده‌رمانان دكه‌ڤيت. 5- بێ نڤێژيا پشتى بوونێ، ئه‌و ژى رۆژيێ دئێخيت، به‌لێ بێ نڤێژيا عادێ رۆژيێ ل ده‌ف وان نائێخيت. 6- سه‌باره‌ت رۆژيێن چلينيێ، ب ديتنا هنده‌ك ئێزديان ناچێبيت رۆژيگر د وى ماوه‌يدا سه‌رێ خۆ بشۆت حه‌تا ژ رۆژيگرتنا بيست رۆژان ب دويماهى دئێت ژ نوى بۆ وى دورسته‌ سه‌رێ خۆ بشۆت و جاره‌كا دى دڤێت سه‌رێ خۆ نه‌شۆت حه‌تا بيست رۆژێن دى ژى ب دويماهى دئێن، ده‌روێش حه‌سو دبێژيت: (و د ڤى ماوه‌يدا چۆنا نڤينێ ژى چێنابيت، و سه‌رشويشتن ژى چێنابيت، ژبلى شويشتنا ده‌ست و چاڤ و پێيان و پێدڤيه‌ ل سه‌ر وى پشتى بۆرينا بيست رۆژان ئه‌و قوربانه‌كى بده‌ت و بۆ وى دورسته‌ د وێ رۆژێدا ئه‌و له‌شێ خۆ ته‌مام بشۆت، و پشتى ب دويماهى هاتنا رۆژيێ پێدڤيه‌ ئه‌و قوربانه‌كێ دى ژى بده‌ت، و سه‌ره‌كى بده‌ت بۆ شێخا و مێهڤانان و ب ڤێ چه‌ندێ دێ رۆژيێن وى ب دويماهى ئێن)(98). و سه‌باره‌ت فتاره‌كرنا وان (يا به‌ربه‌لاڤ د ناف واندا ئه‌وه‌ فتارا خۆ ل سه‌ر پيچه‌كا ئاخێ ژ مه‌زارێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى دكه‌ن، و پتريا جارا فتارا خۆ ل سه‌ر نانه‌كێ د خوێ ڤه‌داى دكه‌ن و ئه‌ڤه‌ عه‌ده‌ته‌كه‌ جوهى ب كار دئينن ده‌مێ رۆژا شه‌مبى فتارێ دكه‌ن)(99). جۆرێن رۆژيان ل ده‌ف ئێزديان: چه‌ندين جۆرێن رۆژيان ل ده‌ف ئێزديان هه‌نه‌، ژ وان: ئێك: رۆژيا يه‌زيدى: ئه‌ڤ رۆژيه‌ رۆژيه‌كا گشتى و سه‌ره‌كيه‌ ل ده‌ف ئێزديان و ستوينا دووێيه‌ ژ ستوينێن دينێ ئێزدياتيێ، و دڤێت هه‌ر ئێزديه‌ك ڤێ رۆژيێ بگريت د چ كاوداندا بيت، و هژمارا رۆژێن ڤێ رۆژيێ سێ رۆژن ده‌ست پێ دكه‌ت ژ رۆژا سێ شه‌مبيا ئێكێ ژ هه‌يڤا كانوينا ئێكێ ل دويف سالناما رۆژهه‌لاتى، و به‌رده‌وام دبيت حه‌تا رۆژێن چارشه‌مب و پێنج شه‌مبيان و رۆژا ئه‌ينى دبيته‌ جه‌ژن. فه‌ره‌ بێژين رۆژيگرتنا ڤان هه‌رسێ رۆژان ل ده‌ف ئێزديان به‌رامبه‌ر رۆژيگرتنا سيه رۆژێن ره‌مه‌زانێيه‌ ل ده‌ف موسلمانان، و ئێزدى دبێژن بنيات رۆژيگرتنا سێ رۆژايه‌ نه‌يا سيها، و دبێژن ده‌مێ خودێ جابا تاووس مه‌له‌كى، و موحه‌ممه‌د پێغه‌مبه‌رى فرێكرى، فه‌رمانا وان كر ب رۆژيگرتنا سێ رۆژان، و ب زمانێ كوردى گۆته‌ وان (سه‌ رۆژ) ئانكو سێ رۆژ، ڤێجا موحه‌ممه‌د وه‌سا تێگه‌هشت كو يێ دبێژيته‌ وان (سه رۆژ)، و ئه‌گه‌رێ ڤێ تێگه‌هشتنا وى ژى ئه‌و بوو كو پيچه‌كێ گوهێن وى د كه‌رِ بوون، حاشاى وى (سلاڤێن خودێ ل سه‌ر بن). دوو: رۆژيێن خدر ئلياسى: ئه‌ڤه‌ ژى ژ رۆژيێن به‌رنياسن ل ده‌ف ئێزديان، ئه‌و ژى سێ رۆژن، دووشه‌مب و سێ شه‌مب و چارشه‌مب ژ هه‌يڤا شوباتێ ل دويف سالناما رۆژهه‌لاتى، و هه‌ردوو رۆژێن پێنج شه‌مب و ئه‌ينى دبنه‌ دوو رۆژێن جه‌ژنێ ل ده‌ف وان. سێ: رۆژيێن چلينيێ (چلخانه‌): ئه‌ڤه‌ رۆژيێن مرۆڤێن تايبه‌تن، و ئه‌وێن ڤان رۆژيان دگرن گه‌له‌ك د كێمن، چونكى گه‌له‌ك ب زه‌حمه‌تن، دڤێت (40) رۆژا ل گه‌رمترين رۆژێن وه‌رزێ هاڤينێ بگريت، و (40) رۆژا ژى ل سارترين رۆژێن وه‌رزێ زڤستانێ بگريت، (و ژ مه‌رجێن چلخانێ ئه‌وه‌ مرۆڤ ڤان چل رۆژان ل سه‌ر ئێك بگريت). و رۆحانى دێ چنه‌ (مه‌زارێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى يێ ئه‌مه‌وى يێ هه‌كارى ل شێخان دێ سێ رۆژان ل وێرێ گرن و دويفدا دێ زڤرِنه‌ گوندێن خۆ و چل رۆژێن خۆ ته‌مام كه‌ن، به‌لێ گه‌له‌ك كێم ڤى ده‌مى هه‌ميێ ب رۆژى دبن، چونكى ئه‌گه‌ر رۆژيگرى ئنيه‌تا رۆژيێ ئينا و ئێكى ژ دويكه‌تيێن وى سپێدێ خوارنه‌ك بۆ پێشكێش كر و وى خوار، ئه‌ڤه‌ ئه‌و ژ ڤێ فه‌رزێ خلاس بوو، هه‌روه‌سا ژ تمامكرنا وێ ژى خلاس بوو)(100). و ئه‌ڤ رۆژيه‌ نائێته‌ حسێبكرن وه‌ك فه‌رز ل سه‌ر هه‌مى ئێزديان و ئه‌ڤێن ڤان رۆژيان دگرن كته‌كا گه‌له‌ك كێمن، و رۆژ بۆ رۆژێ هژمارا وان يا ل كێمێ دده‌ت و حه‌تا ئه‌وێن دگرن ژى ل چه‌ندين به‌هانه‌يان د گه‌رِيێن دا ڤى جۆرێ رۆژيان بهێلن هه‌روه‌كى به‌رى نوكه‌ مه‌ ئاماژه‌ پێ كرى كو ئه‌گه‌ر ئێكى ژ دويكه‌تيێن وى سپێدێ خوارنه‌ك بۆ پێشكێش كر و وى خوار، ئه‌ڤه‌ ئه‌و ژ ڤێ فه‌رزێ خلاس بوو. و سه‌باره‌ت ئه‌وێن رۆژيێن چلخانێ دگرن مريد سالم بتى دبێژيت: (سه‌باره‌ت رۆژيێن چلخانێ ئه‌ڤه‌ يا تايبه‌ته‌ ب ئێختيار و (اختيار المرجه)، و كوچه‌ك، و بابا شێخ، و پێش ئيمامانڤه‌، كو دێ چل رۆژان ل هاڤينێ، و چل رۆژان ل زڤستانێ گرن)(101). چار: هنده‌ك رۆژيێن دى يێن جودا جودا يێن هه‌ين هنده‌ك دگرن هنده‌ك ناگرن مرۆڤ يێ ئازاده‌، (سه‌رجه‌مێ وان دبيته‌ (15) رۆژ)(102). حه‌ج و ته‌واف ل ده‌ف ئێزديان: به‌رى ئێزدى ژ ئيسلامێ ده‌ركه‌ڤن دچۆنه‌ مه‌كه‌ها پيرۆز بۆ حه‌جێ هه‌روه‌كى ئه‌ڤرۆ موسلمانا، و مه‌كه‌ها پيرۆز، و به‌رێ ره‌ش، و زمزمێ بهايه‌كێ مه‌زن ل ده‌ف وان هه‌بوو و ئه‌ف چه‌نده‌ د چه‌ندين قه‌ولێن واندا هاتيه‌، ژ وان د قه‌ولێ (مه‌لك شێخ سن)دا هاتيه‌ ده‌مێ ئێك ژ مريدان په‌سنا شێخ حه‌سه‌نى دكه‌ت ب گۆتنا خۆ: تو شه‌مسى ئه‌ز قه‌مه‌رم تو مه‌كه‌هى ئه‌ز قودسم ژ مه‌كه‌هێ تو به‌رێ ره‌شى(103). به‌لێ پشتى ژ ئيسلامێ ده‌ركه‌فتين گه‌له‌ك تشت يێن گوهۆرِين وه‌كى به‌رى نوكه‌ مه‌ ئاماژه‌ پێ كرى، سه‌باره‌ت حه‌جێ ده‌ست پێ كر چۆنه‌ مه‌زارێ عه‌دى كورِێ موسافرى بۆ حه‌جێ ل لالش ل شوينا مه‌كه‌ها پيرۆز، و ته‌وافێ ل دۆر وى و گۆرِێن يێن دى ژى ژ تايبه‌ت و چاكێن ئێزديان وه‌كى مه‌زارێ شێخ شه‌مسى ئه‌ڤێ ئێزدى د نڤێژا سپێدێدا ل ده‌ف دبێژن: ژ ده‌ره‌جێ هه‌تا ده‌ره‌جێ شيشم خودانێ فه‌ره‌جێ ئه‌م دێ ده‌ست و دامانێت شيشمى ته‌واف كه‌ين شوينا كه‌عبه‌توللاى و حه‌جێ(104). و ئێزدى دبێژن شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى ژى دچۆ مه‌كه‌ها پيرۆز بۆ حه‌جێ، به‌لێ پشتى دينێ خۆ يێ ئيسلامێ ب ئێزدياتيێ گوهارتى، ئێدى نه‌چۆ مه‌كه‌هێ، شێخ عه‌لو دبێژيت: (... شێخ عه‌بدولقادر گه‌يلانى، و شێخ ئه‌حمه‌د ريفاعى، حه‌فت جاران دگه‌ل شێخ عه‌دي كورِێ موسافرى چۆنه‌ مه‌كه‌هێ بۆ حه‌جێ، به‌لێ پشتى شێخ عه‌دي ئيسلام هێلاى و بوويه‌ ئێزدى شێخ عه‌بدولقادر گه‌يلانى و شێخ ئه‌حمه‌د ريفاعى ئه‌ڤێ هنده‌ك جاران ئه‌م دبێژينێ شێخێ مه‌زن، هاتنه‌ ده‌ف ل لالش دا جاره‌كا دى وى بزڤرِيننه‌ ئيسلامێ به‌لێ بێ مفا بوو، شێخ عه‌دي يێ رژد بوو بمينيته‌ ئێزدى)(105). له‌وا ئێزدى بۆ حه‌جێ ل شوينا مه‌كه‌ها پيرۆز دچنه‌ لالش، و رابوون ب دانانا ناڤێ وان رێ و نيشانێن ل مه‌كه‌هێ هه‌ين ل سه‌ر هنده‌ك جها ل لالش، ئه‌و چيايێ هنداڤى لالش دبێژنێ چيايێ عه‌ره‌فات، و ئه‌و كانيكا ئاڤێ ئه‌ڤا دكه‌ڤيته‌ باكوورێ مه‌زارێ شێخ عه‌دي دبێژنێ زمزم، و من پسيار ژ گه‌له‌ك پيرا و مريدا كر ل دۆر بنياتێ ڤێ كانيكێ، دگۆت: ژ مه‌كه‌ها پيرۆز د بن ئه‌رديرِا دئێت حه‌تا دگه‌هيته‌ چيايێ عه‌ره‌فات (ئه‌ڤێ ل لالش) و ژ وێ دئێته‌ ڤى جهى. دانه‌نياسينا جهێ حه‌جا ئێزديا: ئه‌ز ب چار گه‌شتا رابووم بۆ لالشا ل ده‌ف ئێزديان پيرۆز، و د ڤان هه‌ر چار گه‌شتاندا ئه‌ز شيام ل سه‌ر وان شوينوار و ئاڤاهى و مه‌زارێن د گه‌ليدا راوه‌ستم، و چه‌ندين وێنه‌ من ل وى جهى گرتينه‌، هه‌روه‌سا ئه‌ز شيام بۆست بۆست ل گه‌لى بگه‌ريێم و بچمه‌ د وان هه‌مى ئاڤاهيێن كه‌ڤنڤه‌، من ب ڤى ره‌نگى ديت: په‌رستگه‌ه دكه‌ڤيته‌ د گه‌ليه‌كێ كويردا دبێژنێ (لالش) و دبێژن ناڤێ لالش پێكهاتيه‌ ژ دوو برگا (لال) ئانكو كه‌رِ ب زمانێ كوردى، و (ش) ژى فه‌رمانه‌كه‌ د زمانێ كورديدا بۆ خۆكه‌رِكرنێ ب كار دئێت، ئانكو رامانا (لالش) ئه‌وه‌ ناچێبيت مرۆڤ د گه‌ليدا ده‌نگێ خۆ بلند بكه‌ت، و ده‌وروبه‌رێن لالش چيايێن مه‌زنن تژى دارێن به‌رِى، و مازينه‌، و دارێن وى د تژى و دانعه‌مرن، و نابيت دار ل گه‌ليێ پيرۆز بێنه‌ برِين، و گرنگترين تشتێن پيرۆز دئێنه‌ هژمارتن د ڤى گه‌ليدا ئه‌ڤه‌نه‌: ئێك: مه‌زارێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى، ئه‌ڤێ دكه‌ڤيته‌ پشت حه‌ره‌مێ د ناڤبه‌را عومبارا زه‌يتێ و زمزمدا، و قوبه‌كا وه‌رباداى ل هنداڤ هاتيه‌ ئاڤاكرن، و چه‌ندين جاران گۆرِێ وى تووشى سۆتن و هلكۆلانێ بوويه‌، ژ وان ئه‌و بوو ده‌مێ (بدرالدين لۆلۆ) ب هه‌وا خۆ رابووى ل سه‌ر ئێزديان گۆرِێ شێخ عه‌دي هلكۆلا و هه‌ستيكێن وى ئينانه‌ده‌ر و سۆتن، له‌وا ئه‌م دشێين بێژين ئه‌و تشتێ د گۆرِيدا ماى هنده‌ك خۆليا هه‌ستيكێن شێخ عه‌ديـه‌ (ل پاشبه‌ندێ وێنه‌يان بزڤرِه‌ و به‌رێ خۆ بده‌ وێنه‌ى ڤه‌كۆله‌رى ب ره‌خ گۆرِێ شێخ عه‌ديڤه‌). دوو: گۆرِێ شێخ حه‌سه‌نى، و دكه‌ڤيته‌ ره‌خێ راستى ژ وى ده‌رگه‌هێ دچيته‌ وێ ژۆرا شێخ عه‌دى كورِێ موسافر لێ ڤه‌شارتى و قوبه‌كا وه‌رباداى ل هنداڤ هاتيه‌ ئاڤاكرن، و گه‌له‌ك جاران دێ گوه لێ بى ئێزدى ب جۆتكێ قوبا سويند دخۆن، وه‌سا دياره‌ كو مه‌ره‌ما وان پێ قوبا شێخ عه‌دي، و قوبا شێخ حه‌سه‌نيه‌. و ئه‌زێ ل وێ باوه‌رێ كو ئه‌و گۆرِه‌ ب تنێ بيرئينانه‌كه‌ بۆ شێخ حه‌سه‌نى، چونكى يا زانايه‌ كو شێخ حه‌سه‌ن ل سه‌ر ده‌ستێ (بدرالدين لۆلۆ)ى خودانێ مويسل هاته‌ كوشتن ئه‌ڤێ كه‌له‌خێ شێخ حه‌سه‌نى قه‌د قه‌د كرى، و ب جهێن بلندڤه‌ ل باژێرِێ مويسل هه‌لاويستى، و پشتى هينگێ ئێزدى ژ به‌ر ئيزادان و ئێشاندنـا (بدرالدين لۆلۆ)ى پرت و به‌لاڤه‌ بوون و ره‌ڤين، ئه‌رێ تو بێژى كى دوێريا شێخ حه‌سه‌نى ب ره‌خ شێخ عه‌دى كورِێ موسافريڤه‌ ڤه‌شێريت ئه‌ڤێ گۆرِێ وى ژى تووشى هلكۆلانێ بووى و هه‌ستيكێن وى ژى هاتنيه‌ سۆتن؟!! سێ: كانيكا سپى، كانيه‌كا ئاڤێيه‌ ژ نيڤا گه‌ليێ پيرۆز ده‌ردكه‌ڤيت، و ئاڤا وێ يا بۆش و شرين و زه‌لاله‌، ل هاڤينا ته‌زيه‌، و ل زڤستانا گه‌رمه‌، و ب هێز ده‌ردكه‌ڤيت، (و پيرۆزيا لالش ژ هه‌بوونا ڤێ كانيا سپي دئێت هه‌روه‌كى پيرۆزيا مه‌كه‌هێ ل ده‌ف موسلمانان ژ به‌رێ ره‌ش دئێت، و ئه‌ڤ كانيه‌ به‌رى (5) هزار سالا هاتيه‌ ديتن، و ئيبراهيم ئه‌لخه‌ليل (سلاڤ لێ بن) كورِێ خۆ ئيسماعيل ئينايه‌ لالش و كره‌ د كانيا سپيدا، ڤێجا ئه‌ڤ كانيه‌ ل ده‌ف مه‌ دئێته‌ ب كارئينان بۆ د ئاڤێ هه‌لنانێ و هه‌ر ئێزديه‌كى ده‌مێ بچويكه‌ك دبيت دڤێت بينيت و بكه‌ته‌ د ڤێ ئاڤێدا)(106). چار: ئاڤا زمزم، و ئه‌ڤ زمزمه‌ يا د شكه‌فته‌كێڤه‌ ل باكوورێ مه‌زارێ شێخ عه‌دي، و ل ده‌مێ سه‌ره‌دانا خۆ يا ئێكێ و دووێ و سيێ من پێكۆل كر بچمه‌ د شكه‌فتێڤه‌ به‌لێ ده‌ليڤه‌ نه‌دا من بچمه‌ ژۆر، و گۆتن نابيت ئێكێ دى ژ تايفه‌كا دى بچيته‌ ژۆر، به‌لێ جارا چارێ ئه‌ز شيام بچمه‌ ژۆر ده‌مێ من ديتى نه‌رازيبوونا وان نه‌يا ب هێزه‌، و ئه‌ز نياسيم ژبه‌ر كو چه‌ندين جاران من سه‌ره‌دانا وان دكر ل لالش، ئه‌ز چۆمه‌ ژۆر من ديت شكه‌فته‌كا ئاساييه‌ وه‌كى هه‌مى شكه‌فتێن دى و گه‌له‌كا تارى بوو و ئاڤ ژێ ده‌ردكه‌فت و ژۆردا ب گه‌ليدا دچۆ خوار (ل پاشبه‌ندێ وێنه‌يان بزڤرِه‌، وێنه‌يێ ده‌رگه‌هێ زمزم ئه‌ڤێ ڤه‌كۆله‌ر شياى ل وێرێ وێنه‌ى بگريت). و په‌رستگه‌ه دكه‌ڤيته‌ ره‌خێ راستێ يێ وێ رێكا دچيته‌ گه‌لى و ناڤبرِه‌كا بچويك يا ل وێرێ دڤێت ئه‌وێ دچيته‌ سه‌ره‌دانێ پێلاڤا خۆ ل وێرێ بێخيت وه‌ك رێزگرتن بۆ گه‌ليێ پيرۆز، و دڤێت ئه‌و پێخاس د ناڤدا بگه‌رِيێت، و گۆرِه‌پانه‌كا به‌رفره‌ه ل به‌رسينگێ ده‌رگه‌هێ سه‌ره‌كى يێ په‌رستنگه‌هێ هه‌يه‌ و هنده‌ك نڤيسينێن كه‌ڤن ل سه‌ر ديوارێن وێ د نڤيساينه‌ به‌لێ نائێنه‌ خواندن چونكى ژێ هاتيه‌ خوارن و ژ ئه‌نجامێ بارانان و تيرۆژكا رۆژێ پرت و به‌لاڤ بوويه‌، و پشتى مرۆڤ دچيته‌ د په‌رستگه‌هێڤه‌ د ده‌رگه‌هێ سه‌ره‌كيرِا هنده‌ك ژۆر ل ده‌ستێ راستێ يێ ده‌رگه‌هى هه‌نه‌ تايبه‌تن بۆ زێره‌ڤانێن خزمه‌تكارێن مه‌زارى، و ب ره‌خڤه‌ هنده‌ك ده‌ره‌جك يێن هه‌ين دچنه‌ گۆرِه‌پانه‌كا دى هنده‌ك دارێن كه‌ڤن و دانعه‌مر تێدا هه‌نه‌، هه‌روه‌سا كه‌پره‌كا تايبه‌ت ب (بابا شێخ)يڤه‌ لێ هه‌يه‌ ئه‌و ژى ده‌مێ دئێته‌ سه‌ره‌دانا مه‌زارى، و پشتى گۆرِه‌پانێ، ئه‌و ده‌رگه‌هێ دچيته‌ حه‌ره‌مێ دئێت ئه‌و ژى ده‌رگه‌هه‌كێ مه‌زنه‌ و ل ره‌خێ وى يێ راستێ وێنه‌يێ ماره‌كێ مه‌زن لێ هه‌يه‌، و ل هنداڤ ده‌رگه‌هى هنده‌ك رسته‌ دنڤيساينه‌ به‌لێ ئه‌و ژى ژێ هاتينه‌ خوارن، ئه‌ز شيام هنده‌كان ژێ بخوينم وه‌كى (السلگان يزيد يرحمه الله)، و رسته‌يا (بسم الله الرحمن الرحيم الله الرحمن الرحيم، خالق السموات والأرچ، أحفڤ هژا المنزل محل شێخ عادي شيخ العام سالا 569)، هه‌روه‌سا رسته‌يا (على بابه السعاده‌ فادخلوها بسلام آمنين)، و پشتى ڤى ده‌رگه‌هى ده‌رگه‌هێ حه‌ره‌مێ دئێت ئه‌و ژى ده‌رگه‌هه‌كێ مه‌زن و به‌رفره‌هه‌، درێژيا وى نێزيكى شێست مه‌ترايه‌، و فره‌هيا وى نێزيكى سيه مه‌ترايه‌ و ژ لايێ قيبلێڤه‌ كۆمه‌كا ميحرابان تێدايه‌، و ده‌مێ مرۆڤ دچيته‌ د حه‌ره‌مێڤه‌ گۆرِه‌ك دئێته‌ پێشچاڤێن مرۆڤى، هنده‌كان گۆته‌ من ئه‌و گۆرِێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى يێ دووێيه‌، و هنده‌كێن دى گۆت ئه‌و گۆرِێ ئيزيه‌ (يه‌زيدى)، و ل قولاچا باكوورێ رۆژئاڤاى ده‌رگه‌هه‌ك يێ هه‌ى ل ره‌خێ راستێ يێ ب ژۆركه‌فتنێ ده‌رگه‌هێ (زمزم)يه‌ و ل به‌ر سينگێ گۆرِێ شێخ حه‌سه‌نيه‌، و ل باكوورێ وى ده‌رگه‌هه‌كه‌ دچيته‌ مه‌زارێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى و د وێ ژۆرا شێخ عه‌دي تێڤه‌ هاتيه‌ ڤه‌شارتن ده‌رگه‌هه‌ك يێ هه‌ى دچيته‌ عومبارا زه‌يتێ، چونكى ئێزدي ژ كه‌ڤن وه‌ره‌ و حه‌تا نوكه‌ ژى زه‌يتا رووه‌كى كۆم دكه‌ن و دكه‌نه‌ د هنده‌ك جه‌رِكا يان به‌رميلاندا و ب كار دئينن بۆ رۆنكرنا گه‌لى ل شه‌ڤێ و نه‌خاسمه‌ ل شه‌ڤێن چارشه‌مبى، مريد سالمى گۆته‌ من: (هه‌مى سالا ئه‌م دئێينه‌ ڤێرێ و مه‌زارى پاقژ دكه‌ين، و زه‌يتێ چێدكه‌ين ئه‌ڤا دئێته‌ ب كارئينان بۆ هه‌لكرنا ئاگرێ شه‌مالكا)(107). و چيايێ عه‌ره‌فاتێ دكه‌ڤيته‌ هنداڤ گه‌لى ژ لايێ رۆژئاڤايڤه‌، و ئه‌ز دگه‌ل هنده‌ك گه‌نجێن ئێزدى ئه‌ڤێن خزمه‌تا مه‌زارى دكه‌ن ب سه‌ر چياى كه‌فتين، و ل هه‌ردوو ره‌خێن گه‌لى هژماره‌كا مه‌زن ژ ژۆرا و هنده‌ك شكه‌فت لێ هه‌نه‌ بۆ حه‌واندنا وان ئه‌وێن دئێنه‌ سه‌ره‌دانێ ل وه‌رزێ حه‌جێ، ئه‌ف وه‌رزێ هژماره‌كا مه‌زن ژ ئێزديان ل گه‌لى دئێته‌ ڤه‌حه‌واندن. و ل به‌ر سينگێ حه‌ره‌مێ ژ لايێ رۆژهه‌لاتيڤه‌ به‌رسفكه‌كا به‌رفره‌ه هه‌يه‌ ميرێ ئێزديان لێ دروينيت ده‌مێ دئێته‌ سه‌ره‌دانا مه‌زارى، و من مير ته‌حسين به‌گ ميرێ ئێزديان يێ نوكه‌ ل وێرێ ديت و هنده‌ك ئه‌ندامێن جڤاتا رۆحانى يا تايفه‌يا ئێزديان دگه‌ل مه‌ د روينشتى بوون ل وێرێ. (نه‌خشه‌يێ لالش) 1- رێكا دچيته‌ نيڤا گه‌ليێ پيرۆز (لالش). 2- ده‌رگه‌هێ سه‌ره‌كى يێ مه‌زارى. 3- ژۆرێن تايبه‌ت ب خزمه‌تكارێن مه‌زاريڤه‌. 4- ده‌ره‌جك. 5- سه‌قيفا بابا شێخى. 6- گۆرِه‌پانه‌كا به‌رفره‌ه. 7- ده‌رگه‌هێ حه‌ره‌مێ. 8- گۆرِێ ئيزى (يه‌زيدى) هه‌روه‌كى هنده‌ك ئێزدى دبێژن، يان گۆرِێ شێخ عه‌دي يێ دووێ ل دويف گۆتنا هنده‌كێن دى. 9- ستوين. 10- ميحراب ل لايێ قيبلێ. 11- ده‌رگه‌هه‌ك دچيته‌ هۆلێن مه‌زن. 12- ده‌رگه‌ه. 13- ده‌رگه‌هێ زمزم. 14- گۆرِێ شێخ حه‌سه‌نى. 15- ده‌رگه‌هێ مه‌زارێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى. 16- گۆرِێ شێخ عه‌دي كورِێ موسافرى. 17- ده‌رگه‌هه‌كه‌ دچيته‌ عومبارا زه‌يتێ. 18- عومبارا زه‌يتێ. 19- ده‌راڤێ ئاڤا زمزم. 20- ژۆر. 21- به‌رسفكا ميرێ ئێزديان دگه‌ل جڤاتا رۆحانى دروينيته‌ خوارێ. 22- خزمه‌ت. 23- ژۆرێن فارووق به‌گى. 24- ژۆرێن سه‌ر ب ميرێ ئێزديانڤه‌. 25- ژۆرێن سه‌ر ب خێزانا ميريڤه‌. 26- ژۆرێن سه‌ر ب خێزانێن خزمه‌تكارێن مه‌زاريڤه‌. 27- ژۆر بۆ حه‌واندنا ئه‌وێن ل هه‌لكه‌فتان دئێنه‌ سه‌ره‌دانێ. 28- مێز. 29- ئايه‌تا كورسى. 30- ده‌رگه‌هـ. 31- گۆرِێ شێخ شه‌مسى. 32- كانيا سپى. 33- دارێن به‌رهه‌مدار. 34- چيايێ عه‌ره‌فاتێ ل لالش. حوكمێ حه‌جێ ل ده‌ف ئێزديان: چۆنا حه‌جێ ل لالش واجبه‌ ل سه‌ر هه‌مى ئێزديان هه‌كه‌ خۆ جاره‌كێ ب تنێ ژى بيت (و هه‌ر ئێكێ جاره‌كێ ب تنێ ژى سه‌ره‌دانا وى نه‌كه‌ت، د ديتنا واندا ئه‌و گاوره‌، مه‌زن بيت يان بچويك، مالا وى نێزيك بيت يان دوير)(108). و هنده‌كێن دى دبێژن حه‌ج واجبه‌ ل سه‌ر وان يێن ژ لايێ ئابۆريڤه‌ شيان هه‌بن، و بشێت بچيته‌ لالش، و ئه‌ڤ بۆچۆنه‌ رێككه‌فتيه‌ دگه‌ل بۆچۆنا زانايێن موسلمان سه‌باره‌ت واجبيا حه‌جێ ل سه‌ر موسلمانان، ده‌روێش حه‌سو دبێژيت: (مه‌ره‌م ژ چۆنا حه‌جێ ل لالش ئه‌وه‌ كو واجبه‌ ل سه‌ر هه‌ر ئێزديه‌كێ شيان هه‌بن و ئه‌و ئێزديێن نه‌شێن سه‌ره‌دانا لالش بكه‌ن ئه‌و دشێن وێ چه‌ندێ دوباره‌كه‌ن ده‌مێ تاووس سه‌ره‌دانا وان دكه‌ت ل ده‌ڤه‌را وان و قوربانيدا بۆ تاووسى ب نه‌فسه‌كا باش وه‌كى سه‌ره‌دانا لالشا پيرۆزه‌ چونكى مه‌ره‌م ژ حه‌جێ نه‌ لالشه‌ به‌لكى سه‌ره‌دانا باره‌گايێ تاووسيه‌ ل وێرێ و پێشكێشكرنا قوربانايه‌ بۆ تاووس مه‌له‌كى، و ئه‌گه‌ر ئێزديه‌ك نه‌شێت سه‌ره‌دانا لالش بكه‌ت ئه‌ڤه‌ وێ رامانێ ناده‌ت كو ئه‌و گاوره‌ به‌لێ به‌روڤاژى ڤێ چه‌ندێ ئه‌و خودان باوه‌ره‌ وه‌كى وى يێ سه‌ره‌دانا لالش دكه‌ت ئه‌گه‌ر قوربان پێشكێشى تاووسێ گه‌رۆك كر)(109). وه‌رزێ حه‌جێ ل ده‌ف ئێزديان: وه‌سا دياره‌ كو هه‌مى ئێزديان پێكڤه‌ د رۆژه‌كێدا حه‌ج دكر، به‌لێ ژبه‌ر قه‌ره‌بالغێ، و تێرانه‌كرنا گه‌لى بۆ هه‌ميان، هه‌روه‌سا نه‌پێگريا هه‌مى ئێزديان ب رۆژا ده‌ستنيشانكرى بۆ كرنا حه‌جێ، ژبه‌ر ڤان ئه‌گه‌ران ميرێن ئێزديان نه‌چار بوون ده‌ليڤه‌ى بده‌نه‌ خه‌لكێ تايفه‌يا ئێزديان هه‌ر ده‌مه‌كى ژ سالێ وان ڤيا حه‌جێ بكه‌ن، ده‌روێش حه‌سو دبێژيت: (ده‌ستپێكا حه‌جێ ل ده‌ف ئێزديان ژ حه‌فتيا دويماهيێ ژ هه‌يڤا ئادارا رۆژهه‌لاتى يا ئێزديان ده‌ست پێ دكه‌ت، و ل رۆژا سه‌رێ سالێ كو رۆژا جه‌ژنا تاووس مه‌له‌كيه‌ ب دويماهى دئێت، ئه‌و ژى رۆژا چارشه‌مبيه‌ ئێكى نيسانا ئێزديان كو دكه‌ڤيته‌ 13/14ى هه‌يڤا نيسانا سالا زايينى، به‌لێ ژبه‌ر قه‌ره‌بالغا زۆر د ڤێ حه‌فتيێدا ل لالش، چونكى جه‌ژنا سه‌رێ سالێ ب ره‌نگه‌كێ به‌رفره‌ه دئێته‌ ساخكرن و ئه‌ڤ جه‌ژنه‌ ئێزديان ژ هه‌مى ره‌خێن جيهانێ ل ڤى ئه‌ردێ پيرۆز كۆم دكه‌ت، له‌وا سه‌ركرداتيا ئێزدياتيێ كو (ميرێن ئێزديانه‌) ل چاخێن ناڤين برِيار دا كو ئێزدى دشێن ل وه‌رزێ پاييزێ ژى بچنه‌ حه‌جێ)(110). و ده‌مێ من پسيار ژ شێخ عه‌لوى كرى ل دۆر وه‌رزێ تێدا دچنه‌ حه‌جێ، گۆت: (ل ده‌ف مه‌ حه‌ج هه‌مى ده‌ما دئێته‌ كرن، و مه‌ چو ده‌مێن ده‌ستنيشانكرى نينن بۆ كرنا حه‌جێ)(111). له‌وا ئێزديێن هه‌ر ده‌ڤه‌ره‌كێ ده‌مه‌كێ ده‌ستنيشانكرى يێ بۆ خۆ داناى حه‌جێ تێدا بكه‌ن. چه‌وانيا حه‌جێ ل ده‌ف ئێزديان: شێخ عه‌لو دبێژيت: (به‌رى جه‌ژنێ ب رۆژه‌كێ ئێزدى دێ چنه‌ سه‌ر چيايێ عه‌ره‌فاتێ، و مجێور دێ تانجى و زێرِا كه‌ته‌ به‌ر خۆ، به‌لێ يێن دى دێ ب جلكێ خۆ يێ ئاساييڤه‌ بن و دێ پارچه‌كا قوماشێ سپى داننه‌ سه‌ر ملێن خۆ و چه‌ند ده‌مه‌كى دێ ميننه‌ ل وێرێ و پشتى هينگێ دێ ئێنه‌ خوارێ و دێ ل وێرێ مينن و پشتى هينگێ دێ قوربانێن خۆ سه‌رژێكه‌ن و گۆشتێ وان كه‌نه‌ خێر)(112). ته‌وافا مه‌زارا: ئێزديان چه‌ندين گۆرِ، و مه‌زارێن به‌ربه‌لاڤ هه‌نه‌ ل پتريا وان ده‌ڤه‌رێن ئێزدى لێ دژين، و ئێزدى رادبن ب سه‌ره‌دانا وان گۆرِ و مه‌زاران و ته‌وافا وان دكه‌ن د هنده‌ك رۆژێن ده‌ستنيشانكريدا ژ سالێ، و كچێن گه‌نج رادبن ب كارئينانا موسيقێ و دره‌قسن و كه‌يف و خۆشيێ د ناف واندا به‌لاڤه‌دكه‌ن، و ئه‌ڤ چه‌نده‌ حه‌تا ئێڤارى ڤه‌دكێشيت، و ئه‌ڤه‌ ژى به‌حسكرنا هنده‌ك ژ وان ته‌وافايه‌: 1- ته‌وافا گوندێ باشيكێ (به‌عشيقه‌)، و ده‌ست پێ دكه‌ت پشتى جه‌ژنا سه‌رێ سالێ، و دبێژنێ ته‌وافا شێخ محه‌مه‌دى. 2- ته‌وافا گوندێ به‌حزانێ و دبێژنێ ته‌وافا گوندێ شێخ سه‌عيدى و پشتى ته‌وافا گوندێ باشيكێ ب حه‌فتيه‌كێ دئێت. 3- ته‌وافا گوندێ سينا و پشتى هينگێ دئێت ل رۆژا چارشه‌مبى. 4- ته‌وافا گوندێ سينا، چار ته‌واف د رۆژا ئێك شه‌مبيدا هه‌نه‌ ل جهێن جودا جودا: • ته‌وافا سكى و دبێژنێ (بيرێ جروا). • ته‌وافا بن گوندى (بن كندي). • ته‌وافا شێخ ئه‌بوبه‌كرى ل گوندێ به‌حزانێ. • ته‌وافا گوندێ (خرسينا). هه‌روه‌سا ته‌وافا هه‌ر ئێك ژ (قه‌زا شێخان، ته‌وافا خه‌تارێ، ته‌وافا خانكێ، ته‌وافا مه‌م شڤان، ته‌وافا بوزا، ته‌وافا خێراڤاي، و ته‌وافا خورزا...)(113). پير خدر سلێمان ل دۆر رێ و ره‌سمێن ته‌وافێ دبێژيت: (ئه‌گه‌ر بۆ نموونه‌ ته‌وافا گوندێ مه‌ نێزيك بوو، به‌رى هينگێ ب چه‌ند رۆژه‌كان هه‌ر ئێك ژ مه‌ دێ چيته‌ وان گوندێن ده‌وروبه‌ر و دێ داخوازا كه‌س و كار و هه‌ڤالێن خۆ كه‌ت بۆ حازربوونا ته‌وافێ، و ل رۆژا ته‌وافێ هه‌مى دێ بهاترين جلكێن خۆ كه‌نه‌ به‌رخۆ، و به‌رى نيڤرۆ هه‌ر ئێك دێ رابيت ب سه‌رژێكرنا قوربانێ خۆ، و دێ گازيكه‌ر گازى كه‌ت كو پێدڤيه‌ كچ و كورِێن گه‌نج ئاڤێ بۆ قوبێ بينن و ده‌نا تژى كه‌ن ژ ئاڤێ، پشتى هينگێ دێ شێخ و پير، و دانعه‌مر كۆم بن و دێ روينن خوار، پشتى هينگێ هه‌ر ماله‌ك دێ رابيت ب ئينانا وێ خوارنا وان به‌رى هينگێ ل مال لێناى حه‌تا هه‌مى خوارن ته‌مام دبيت (دبێژنه‌ خوارنا وێ رۆژێ (سماط). پشتى هينگێ دێ ره‌قاس ده‌ست پێ كه‌ت، و مجێور ژى دێ تێدا پشكدار بيت، و يێن دانعه‌مر ژى، و ئه‌ف چه‌نده‌ دێ حه‌تا ئێڤارى ڤه‌كێشيت و هه‌ر ئێك دێ زڤرِيته‌ مالا خۆ، و ده‌مێ دبيته‌ شه‌ڤ خودانێ بلويلێ (الشبابه‌) دێ رابيت ل نيڤا گوندى لێده‌ت، ڤێجا دێ ژ مالێن خۆ ده‌ركه‌ڤن و جاره‌كا دى ره‌قسن حه‌تا نيڤا شه‌ڤێ، و پشتى هينگێ دێ شه‌ڤبێريێ كه‌ن، و بارا پتر د وێ شه‌ڤێدا نانڤن، و سپێدێ دێ گه‌رِه‌كا دى يا ره‌قاسێ ل ده‌ف قوبێ ده‌ست پێ كه‌ت و حه‌تا نيڤرۆ ڤه‌كێشيت...)(114). و هنده‌ك جهێن دى ژى هه‌نه‌ ئێزدى دچنه‌ ته‌وافێ د هنده‌ك هه‌لكه‌فتێن ده‌ستنيشانكريدا د سالێدا، به‌لێ به‌رناكه‌ڤيت به‌حسێ هه‌ميان بكه‌ين، به‌لێ دڤێت بزانين كو خه‌لكێ هه‌ر گونده‌كى مه‌زاره‌ك يان پتر ژ مه‌زاره‌كى يێن هه‌ين سالانه‌ ته‌وافا وان دكه‌ن، و ب وان رێ و ره‌سمێن به‌رى نوكه‌ مه‌ به‌حس كرين رادبن ل ده‌ف وى مه‌زارى. جه‌ژن ل ده‌ف ئێزديان: ئێزيان هژماره‌كا باش ژ جه‌ژنان ژى هه‌نه‌، دوو ژ وان ژ موسلمانان وه‌رگرتينه‌، و هنده‌ك جه‌ژنێن دى ژ هنده‌ك دينێن دى وه‌رگرتينه‌، و هنده‌ك ژى ژ چێكرنا وان ب خۆنه‌. گرنگترين جه‌ژنێن ئێزديان: 1- جه‌ژنا سه‌رێ سالێ. 2- جه‌ژنا رۆژيا يه‌زيدى. 3- جه‌ژنا جه‌مايێ. 4- جه‌ژنا چلێ هاڤينێ. 5- جه‌ژنا چلێ زڤستانێ. 6- جه‌ژنا قوربانى. 7- جه‌ژنا بيلنده‌. 8- جه‌ژنا خدر ئلياسى. و نوكه‌ دێ به‌حسێ هه‌ر جه‌ژنه‌كێ ژ ڤان جه‌ژنان كه‌ين: ئێك: جه‌ژنا سه‌رێ سالێ: ئه‌ڤ جه‌ژنه‌ دئێته‌ هژمارتن گرنگترين و پيرۆزترين جه‌ژن ل ده‌ف ئێزدياتيێ، و دكه‌ڤيته‌ رۆژا چارشه‌مبيا ئێكێ ژ هه‌يڤا نيسانێ ل دويف سالناما رۆژهه‌لاتى(115)، و هه‌يڤا نيسانێ ژ هه‌يڤێن پيرۆزه‌ ل ده‌ف ئێزدياتيێ، له‌وا د وێ هه‌يڤێدا هه‌ڤژينيێ ناكه‌ن، و دبێژن هه‌يڤا نيسانێ بويكا هه‌يڤانه‌، هه‌روه‌سا دبێژن چارشه‌مبيا ئێكێ ژ نيسانێ رۆژا هاتنا مه‌له‌ك تاووسيه بۆ ئه‌ردى. و د جه‌ژنا سه‌رێ سالێدا كچ و كورِ بهاترين جلكێن خۆ دكه‌نه‌ به‌ر خۆ، و سپێدێ زوى دچنه‌ ناف باغ و بيستانان بۆ كۆمكرنا كوليلكێن سۆر ئه‌ڤێن د هه‌يڤا نيسانێدا شين بووين، و ده‌مێ قه‌داره‌كێ ژێ كۆم دكه‌ن دكه‌نه‌ سێ پشك، و ل هنداڤ ده‌رگه‌هێ سه‌ره‌كى يێ مالێن خۆ دهه‌لاويسن، هه‌روه‌سا رادبن ب بۆياغكرنا هێكان ب چه‌ندين ره‌نگان، و قومارێ پێ دگه‌ل ئێك و دوو دكه‌ن، هه‌روه‌سا سپێدێ زوى هه‌ر ماله‌ك سێنيكه‌كا ماستى بۆ جيرانێن خۆ دهنێريت، و مالا دى رادبيت ب هنارتنا سێنيكه‌كا تژى هێك بۆ وان، (و د ڤێ رۆژێدا ئێزدى دچنه‌(116) سه‌ره‌دانا گۆرِێن خۆ، و ل وێرێ خوارنێ و شرينيان ل سه‌ر ئاماده‌بوويان، و ئه‌وێن سه‌ره‌دانا مريان كرين به‌لاڤه‌ دكه‌ن، و قه‌وال ئامويرێن موسيقێ وه‌كى ده‌فێ و (شباب)ێ دگه‌ل خۆ دبه‌ن، و سروودێن ئايينى بۆ مريان دبێژن و خه‌لك ل سه‌ر گۆرِا ئاهه‌نگان دگێرِن و سروودێن دينى دگه‌ل قه‌والان دبێژن)(117). و جۆتيار د ڤێ رۆژێدا سه‌ره‌دانا باغ و بيستانێن خۆ دكه‌ن، چونكى ئه‌و وه‌سا هزر دكه‌ن كو دێ باغ و بيساتێن وان ب خه‌م كه‌ڤن ئه‌گه‌ر خودانێ وان د رۆژا جه‌ژنێدا سه‌را وان نه‌ده‌ت، ڤێجا جۆتيار سه‌ره‌دانا ئه‌ردێ خۆ دكه‌ن، و تيڤلێن هێكا يێن ره‌نگين ل سه‌ر ئه‌ردێ خۆ به‌لاڤ دكه‌ن، و سوپاسيا وى ئه‌ردى دكه‌ن ل سه‌ر وێ خێرێ و وى رزقێ وى دايه‌ عه‌يالێ وان ب درێژيا سالێ. و هه‌ر ماله‌ك دێ هێكه‌كێ يان دوويا ده‌نه‌ شڤانێ گوندى وه‌ك رێزگرتنه‌ك بۆ وى ل سه‌ر خزمه‌تا وى، و شڤانيا وى بۆ په‌ز و گيانه‌وه‌رێن خه‌لكێ گوندى. دوو: جه‌ژنا رۆژيا يه‌زيدى: به‌رى نوكه‌ ده‌مێ مه‌ به‌حسێ رۆژيان كرى مه‌ گۆتى پشتى ئێزدى ژ ئيسلامێ ده‌ركه‌فتين، رابوون ب گوهۆرِينا سيه رۆژيێن ره‌مه‌زانێ بۆ سێ رۆژيان ب تنێ، و ناڤێ وان كره‌ رۆژيێن يه‌زيدى، ڤێجا ئه‌ڤ جه‌ژنه‌ يا تايبه‌ته‌ ب ڤان رۆژيانڤه‌، كو ئه‌و رۆژێن سێ شه‌مب، و چارشه‌مب، و پێنج شه‌مب ژ حه‌فتيا ئێكێ ژ هه‌يڤا كانوينا ئێكێ يا رۆژهه‌لاتى ب رۆژى دبن، و رۆژا ئه‌ينى كو دبيته‌ رۆژا چارێ پشتى رۆژيان دبيته‌ جه‌ژن (و دبێژن يه‌زيد ئه‌وێ ب ناڤێ وى ناڤ دكه‌ن، و ئه‌و ل دويف وى دچن، ل وێ رۆژێ بوويه‌، ڤێجا كه‌يفێ دكه‌ن و عه‌زيما ددانن، و پشكداريێ د ره‌قس و سه‌ما و تێكه‌ليێدا دكه‌ن، و خۆشترين پيرۆزباهيان ل ئێك و دوو دكه‌ن، و نانه‌كى دپێژن دبێژنێ (سه‌وك) هه‌ما هۆسا به‌لاڤ دكه‌ن، و سه‌ره‌دانا گۆرِێن مريێن خۆ دكه‌ن دا دلۆڤانى ب سه‌ر واندا بێت، و ب ره‌نگه‌كێ زێده‌ به‌رفره‌ه مه‌يێ ڤه‌دخۆن)(118). سێ: جه‌ژنا جه‌مايێ: ئه‌ڤ جه‌ژنه‌ پشتى ب جهئينانا حه‌جێ ل ده‌ف وان دئێت، و حه‌فت رۆژان ڤه‌دكێشيت، ل (23)ى هه‌يڤا ئيلۆنا رۆژهه‌لاتى ده‌ست پێ دكه‌ت و ل (30)ى هه‌يڤێ ب دويماهى دئێت، و گه‌له‌ك ئێزدي ڤان حه‌فت رۆژان ل لالش دبۆرينن و سه‌ره‌دانا وان گۆرِ و مه‌زارێن ل لالش دكه‌ن، و خێرا ب مالێ خۆ دكه‌ن، و خێر و نه‌زرا بۆ شێخ و تايبه‌تێن خۆ دده‌ن ئه‌ڤێن ل وێرێ هاتينه‌ ڤه‌شارتن، و د وێ حه‌فتيێدا (قه‌ده‌غه‌يه‌ ل سه‌ر وان حه‌جيێن چۆينه‌ لالش ئه‌و نێچيرا باله‌فرِ و گيانه‌وه‌ران بكه‌ن، و حه‌تا برِينا داران ژى قه‌ده‌غه‌يه‌، و حه‌تا نه‌ڤيانا كه‌سايه‌تى ژى يا قه‌ده‌غه‌يه‌، و حه‌رامه‌ ل سه‌ر ئێزديان حه‌تا هزرێن خه‌له‌ت ژى بكه‌ن، چونكى لالش ل ده‌ف وان ئه‌رده‌كێ پيرۆزه‌، و ئه‌و هه‌مى كارێن ئه‌و دكه‌ن ب تنێ كوچه‌ك دێ پێ رابن، ئه‌و ژى رۆژێ دوو جاران دێ رابن ب كۆمكرنا دارا ژ چيايێ عه‌ره‌فاتێ بۆ لێنانگه‌ها شێخادى)(119). چار: جه‌ژنا چلێ هاڤينێ: ئه‌ڤ جه‌ژنه‌ پشتى گرتنا چل رۆژيان ل گه‌رمترين رۆژێن وه‌رزێ هاڤينێ دئێت، و ئه‌ڤ جه‌ژنه‌ پێنج رۆژان ڤه‌دكێشيت، و ل (11)ى هه‌يڤا ته‌موزێ ل دويف سالناما رۆژهه‌لاتى ده‌ست پێ دكه‌ت و (15)ى هه‌يڤێ ب دويماهى دئێت، و دبێژنه‌ ڤێ جه‌ژنێ جه‌ژنا شێخ عه‌دي چونكى ئه‌وێن رۆژيێن چلخانێ دگرن هه‌رسێ رۆژێن ئێكێ ل ده‌ف مه‌زارێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى دگرن، و دويفدا دزڤرِنه‌ جهێن ئاكنجيبوونا خۆ و به‌رده‌وام دبن ل سه‌ر رۆژيێن خۆ حه‌تا سێ رۆژ دمينن جاره‌كا دى دزڤرِنه‌ لالش دا رۆژيێن خۆ ل ده‌ف مه‌زارى ل لالش ته‌مام بكه‌ن. و ڤێ جه‌ژنێ خوارنه‌كا تايبه‌ت هه‌يه‌ دبێژنێ (سماط)، پێكهاتيه‌ ژ قه‌داره‌كا گه‌نمێ نه‌قوتاى، ب عه‌ره‌بى دبێژنێ (الهريسه‌)، (مجێور دێ رابيت(120) ب كۆمكرنا دانى و خوێ ژ خێزانێن گوندى هه‌ميان به‌رى جه‌ژنێ ب رۆژه‌كێ يان دوو رۆژان، و ل ئێڤاريا جه‌ژنێ دێ ئێته‌ حازركرن، و ب قه‌داره‌يێن مه‌زن دێ ئێته‌ لێنان كو تێرا هه‌مى خه‌لكێ گوندى بكه‌ت ژ زه‌لام و گه‌نجا هه‌مى پێكڤه‌ سپێده‌يا رۆژا جه‌ژنێ دێ خۆن، و هنده‌كێ ژێ دێ ل سه‌ر خێزانێن گوندى به‌لاڤكه‌ن به‌رامبه‌ر خه‌لاته‌كێ دارايى بۆ مجێورى دبێژنێ (فتو)، و سماگ پێك دئێت ژ گۆشتێ گيانه‌وه‌ره‌كێ سه‌رژێكرى دگه‌ل سه‌ر و سينگا، دێ پشكدار زێده‌كرنێ ل سه‌رێك كه‌ن ده‌مێ سه‌رى و سينگى دخۆن پشتى گازى مجێورى دكه‌ن بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ)(121). پێنج: جه‌ژنا چلێ زڤستانێ: ئه‌ڤ جه‌ژنه‌ دئێت پشتى گرتنا چل رۆژێن ژ هه‌ميان سارتر ل وه‌رزێ زڤستانێ، و دكه‌ڤيته‌ (20)ى كانوينا دووێ يا رۆژهه‌لاتى، و رێ و ره‌سمێن وێ وه‌كى يێن يا چلێ هاڤينێنه‌، (و ئێزدى دبێژن د ڤێ جه‌ژنێدا شێخ عه‌دي چل زه‌لامێن خۆ يێن چاك نێزيكى خۆ كرن، و شه‌نگسته‌يێن دينێ ئێزدياتيێ و ڤه‌كرنا هێمايان نيشا وان دا)(122). شه‌ش: جه‌ژنا قوربانى: ئێزدى دبێژن ئه‌م ل دويف رێكا (ابراهيم الخليل) سلاڤ لێ بن دچين، و ئيبراهيمى، و كورِێ وى ئيسماعيلى بهايه‌كێ مه‌زن ل ده‌ف ئێزديان هه‌يه‌، و گه‌له‌ك كورِێن خۆ پێ ناڤ دكه‌ن، و چيرۆكا پێكۆلا ئيبراهيمى بۆ ڤه‌كوشتنا كورِێ خۆ ئيسماعيلى ل ده‌ف ئێزديان يا به‌رنياسه‌ و ژ كه‌ڤندا د ناف واندا يا هاتيه‌ ڤه‌گوهاستن، و د قه‌ولێن واندا هه‌يه‌ هه‌روه‌كى د پشكا دووێدا ل بابه‌تێ باوه‌ريا وان ب پێغه‌مبه‌ر و قاسدان (سلاڤ ل وان بن) مه‌ ئاماژه‌ پێ كرى، له‌وا ئێزدى هه‌رسال ئاهه‌نگان ب هه‌لكه‌فتا قورتالبوونا ئيسماعيلى (سلاڤ لێ بن) ژ ڤه‌كوشتنێ دگێرِن، ده‌مێ خودێ به‌رانه‌كێ مه‌زن بۆ ئيبراهيمى فرێكرى، و ئيبراهيمى (ئه‌و به‌رانه‌ ل سه‌ر به‌رێ ره‌ش يێ پيرۆز ئه‌ڤێ حه‌تا نوكه‌ ل كه‌عبێ ڤه‌كوشتى، و ل هه‌مى سالا ئێزدى د ڤێ رۆژێدا قوربانان بۆ خودێ دده‌ن، و ئاهه‌نگان دگێرِن، و نڤێژا بۆ خودێ دكه‌ن، و جه‌ژنا قوربانى موسلمانان ژى يا هه‌ى، و موسلمان د ڤێ رۆژێدا دچنه‌ حه‌جێ و سه‌ره‌دانا مه‌كه‌ها پيرۆز دكه‌ن وه‌ك رێزگرتنه‌ك بۆ ئيسماعيل پێغه‌مبه‌رى، و سه‌ره‌دانا به‌رێ ره‌ش دكه‌ن، له‌وا ئێزدى ژى ڤێ رۆژێ دكه‌نه‌ جه‌ژن)(123). حه‌فت: جه‌ژنا بيلنده‌: ئه‌ڤ جه‌ژنه‌ دكه‌ڤيته‌ ئه‌ينيا دووێ ژ چلێ زڤستانێ ل دويف سالناما رۆژهه‌لاتى، و هه‌لكه‌فتا ڤێ ئه‌وه‌ وه‌كى ئێزدى دبينن (شێخ عه‌دي ل ڤێ رۆژێ يێ بووى، ڤێجا ئێڤارى ئاگرى د خانى و گۆڤێن خۆڤه‌ هه‌لدكه‌ن، و هه‌ر ئێك ژ ئه‌ندامێن خێزانێ سێ جاران خۆ د سه‌ررِا دهاڤێژيت، و دكه‌نه‌ توبه‌رك، و ئه‌نيێن خۆ ب گورِيا وى ڤه‌دمالن، و دويفدا قه‌سپا و مێويژا دهاڤێژنه‌ د ناڤدا و دقه‌لينن و دخۆن)(124). و هێژاى گۆتنێيه‌ ئه‌ڤ ره‌نگێ رێ و نيشانان ل ده‌ف مه‌سيحيان ژى هه‌يه‌، و من گه‌له‌ك ديتينه‌ وه‌دكه‌ن. و ژ خوارنێن ڤێ جه‌ژنێ (خولير)ـه‌ ئه‌و ژى (نانه‌كێ ستويره‌ تا رادده‌كى، مێويژه‌كێ د ناڤدا ڤه‌دشێرن به‌رى د ته‌نويرێدا بقه‌لينن، رۆژا چارشه‌مبى دپێژن، و رۆژا پێنج شه‌مبى ل سه‌ر پشتا زارۆكه‌كى كه‌ر دكه‌ن و دكه‌نه‌ چه‌ندين پارچێن هندى ئێك ل دويف هژمارا ئه‌ندامێن خێزانێ، و ئه‌وێ مێويژ ببيته‌ به‌هرا وى دئێته‌ خه‌لاتكرن، و هه‌ر باشى و خرابيه‌كا بێته‌ سه‌رێ وێ خێزانێ حه‌تا سالا بێت ئه‌و شه‌نسێ وى مرۆڤيه‌، فه‌ره‌ بێژين كو شێخ (ابو البركات صخر)ى (11) كورِ هه‌بوون چار ژ وان خودان كرامه‌ت بوون، ئه‌و ژى شێخ عه‌دي، و شێخ ئيسماعيل، و شێخ عه‌بدلقادر، و شێخ ئه‌بوبه‌كر بوون، و ده‌مێ وى زانى كرامه‌ت د خێزانێدا هه‌نه‌، (خولير) ژ وى گه‌نمى چێكر ئه‌وێ سپێدێ چاندى، و هه‌ر وێ رۆژێ دورى هه‌روه‌كى مه‌ به‌رى نوكه‌ د بابه‌تێ چراكيدا به‌حس كرى، و ئه‌ڤ عه‌ده‌ته‌ حه‌تا ئه‌ڤرۆ ژى يێ به‌رده‌وامه‌)(125). هه‌شت: جه‌ژنا خدر ئلياسى: ئه‌ڤ جه‌ژنه‌ دكه‌ڤيته‌ ئه‌ينيا ئێكێ ژ هه‌يڤا شوباتێ يا رۆژهه‌لاتى، هنده‌ك ئێزدى سێ رۆژان به‌رى جه‌ژنێ ب رۆژى دبن ئه‌و ژى سێ شه‌مب، و چارشه‌مب، و پێنج شه‌مبيان ژ حه‌فتيا ئێكێ ژ هه‌يڤا شوباتێ يا رۆژهه‌لاتى، و ئێزدى دبێژن ئه‌و ڤان سێ رۆژان ب رۆژى دبن وه‌ك رێزگرتن بۆ پێغه‌مبه‌ر خدر ئلياسى، ئه‌ڤێ ئێزدى وى پيرۆز رادگرن. و ئێزدى يان هنده‌ك ژ وان (باوه‌ر دكه‌ن كو ل دويماهيا ڤێ رۆژيێ، و ل شه‌ڤا جه‌ژنێ هه‌ر خه‌ونه‌كا مرۆڤ ببينيت دێ ئێته‌ ب جهئينان، و ئێزديان عه‌ده‌ته‌ك يێ هه‌ى هه‌مى جۆرێن دانى دقه‌لينن، و دهێرن، و ل سه‌ر كه‌س و كار و نياسان به‌لاڤ دكه‌ن، دا ل شه‌ڤا جه‌ژنێ بخۆن، و پشتى هينگێ بنڤن بێى ئاڤێ ڤه‌خۆن دا ب شه‌ڤێ خه‌ونا ببينن، و ئه‌و تشتێ د ئنيه‌تا واندا د ڤێ شه‌ڤێدا ببينن، و ده‌مێ دبيته‌ سپێده‌ ل رۆژا دويفدا دكه‌نه‌ جه‌ژن)(126). و ژ عه‌ده‌تێن ئێزديان د ڤێ جه‌ژنێدا ئه‌و جۆره‌كێ چه‌ره‌زا به‌رهه‌ڤ دكه‌ن دبێژنێ (چه‌ره‌زێن خدر ئلياسى) و پێك دئێن ژ: (دندكێن گه‌نمى، و جه‌هى، و گوندۆرى، و كولندى، و سيسيا، و نۆكا، و تۆڤكێن گولبه‌رۆژان، و ل ئێڤاريێن رۆژێن رۆژيان دئێنه‌ پێشكێشكرن، و ل رۆژا جه‌ژنێ ژى هه‌مى خێزان پشكداريێ تێدا دكه‌ن، و تو چو كورِان، يان كچان د ڤى ده‌ميدا نابينى، و د جه‌ژنێدا ئه‌گه‌ر به‌رويكێن خۆ ژ ڤان چه‌ره‌زا تژى نه‌كربن، و دده‌نه‌ ئێك و دوو)(127). پشكا چارێ وه‌لى و شێخ د ديتنا ئێزدياندا رێخۆشكرن: به‌رى به‌حسێ ديتنا ئێزديان بۆ وه‌لى و چاكا بكه‌ين، من دڤێت ئاماژه‌ ب هه‌ڤبه‌نديا ئێزديان يا موكوم دگه‌ل وه‌لى، و چاك، و تايبه‌تان بكه‌م، هه‌ڤبه‌ندى د ناڤبه‌را وان و ئێزدياندا گه‌له‌ك يا موكومه‌، و وان كارتێكرنه‌كا مه‌زن يا هه‌ى ل سه‌ر ژيانا وان يا گشتى و تايبه‌ت، ئێزدى باوه‌ر دكه‌ن كو وه‌ليان و چاكان شيان هه‌نه‌ هه‌ر تشته‌كێ بڤێن بكه‌ن، و شيانێن وان چو تخويب بۆ نينن، و وه‌كى وان دڤێت مايێ خۆ د كاروبارێن گه‌ردوونيدا دكه‌ن، به‌لكى هنده‌كا ژ وان ل ده‌سپێكا ئافراندا گه‌ردوونى هنده‌ك پارچه‌ ژ ڤى گه‌ردوونى ئافراندينه‌. و ئێزديان كۆمه‌كا مه‌زن ژ وه‌لى و چاكا هه‌يه‌ و كێم گوندێن وان هه‌نه‌ ئه‌گه‌ر مه‌زارێ وه‌ليه‌كى، يان چاكه‌كى، يان تايبه‌ته‌كى وه‌كى ئه‌و دبێژنێ لێ نه‌بيت، و هه‌ر ئێكى ژ ڤان تايبه‌تان كۆمه‌كا چيرۆكێن قاره‌مانى و كارێن ده‌رڤه‌ى عه‌ده‌تى و نه‌ئاسايى (خوارق العادات) هه‌نه‌ چه‌ندين جاران ل سه‌ر ده‌ستێ وان ل به‌ر چاڤێن خه‌لكى چێبووينه‌. و هێژاى گۆتنێيه‌ ئه‌ڤ هه‌ڤپه‌نديا موكوم د ناڤبه‌را ئێزديان و وان وه‌لى و چاكان ژ به‌رمايێن سۆفياتيێيه‌ ئه‌ڤا ل ده‌ف ئێزديان به‌رى ژ ئيسلامێ دويركه‌ڤن، وه‌كى د پشكا ئێكێدا مه‌ ئاماژه‌ پێ كرى كا چه‌وا ئێزدى كۆمه‌كا سۆفي بوون ب رێكا عه‌ده‌وى دهاته‌ نياسين ژبه‌ر شێخ عه‌دى كورِێ موسافرێ ئه‌مه‌وى. له‌وا چه‌ندين سيمايێن سۆفياتيێ ل ده‌ف ئێزديێن ديندار دئێنه‌ ديتن، وه‌كى ده‌ستگرتنێ (تقشف)، و ره‌زيلكرنا نه‌فسێ، و خۆدويرئێخستنێ ژ چه‌ندين خۆشيان، و (په‌رستنا يێن پيرۆز، دگه‌ل وێنه‌يێن چۆنا حه‌جێ ل مه‌كه‌ها پيرۆز... و هنده‌ك زاراڤێن عه‌ره‌بى و گه‌له‌ك سه‌ير ل ده‌ف كوردان، ڤێجا كه‌ش و با هه‌مى سۆفيه‌، يێن پيرۆز و ب قه‌در ژ سۆفيێن به‌رنياسن، و پله‌يێن دينى سۆفياتيه‌، و نڤێژ و ده‌قێن دى يێن دينى هه‌ميان په‌يوه‌نديه‌كا موكوم ب په‌يڤ و هزرێن سۆفياتيا مژدار و نه‌يا رۆن هه‌يه‌)(128). پيرۆز راگرتنا وه‌لى و چاكا عه‌ده‌ته‌كێ سۆفياتيه‌، و ئه‌ڤ عه‌ده‌ته‌ حه‌تا نوكه‌ ل ده‌ف ئێزديان مايه‌، و حه‌تا پشتى ژ ئيسلامێ دويركه‌فتين و ده‌ركه‌فتين ژى پاراستن يا ل سه‌ر كرى، و چێدبيت ڤى عه‌ده‌تى، و زێده‌ پيرۆز راگرتنا وه‌لى و شێخا كارتێكرنه‌كا مه‌زن هه‌بيت ل سه‌ر دويركه‌فتنا ئێزديان ژ ئيسلامێ، له‌وا ئيسلامێ ئه‌م داينه‌ پاش ژ زێده‌گاڤيێ د حه‌ژێكرنا زێده‌دا بۆ چاكان، و هنده‌ك جۆرێن زێده‌گاڤيێ ب شيرك حسێب كريه‌ ئه‌ڤا بۆ خودانێ وێ نه‌ئێته‌ ژێبرن. شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى دديتنا ئێزدياندا: به‌رى به‌حسێ ديتنا ئێزديان بۆ شێخ عه‌دى بكه‌م من دڤێت ئاماژه‌ ب بهايێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى ل ده‌ف زانايێن موسلمانان بكه‌م، شێخ عه‌دى دئێته‌ هژمارتن ژ وه‌ليێن ته‌مام د ديتنا زانايێن موسلماندا، و دئێته‌ هژمارتن ژ زانايێن ب كريار، ئه‌ڤێن ل دويف قورئانێ و سوننه‌تێ دچن، و هه‌ر ئێكێ ل سه‌ر نڤيساى چ كه‌ڤن بن چ نوى نه‌شيانه‌ ڤێ چه‌ندێ ل ده‌ف شێخ عه‌دى پشت گوه بێخن، شێخێ ئيسلامێ (ابن تيميه‌) ئه‌ڤێ د ناڤبه‌را وى و شێخ عه‌ديدا ده‌مه‌كێ كێم هه‌ى، ل دۆر وى دبێژيت: (شێخ عه‌دى (قدس الله روحه) ژ باشترين به‌نده‌يێن خودێ يێن چاك بوو، و ژ مه‌زنه‌ شێخين دويفچۆى بوو، و وى هند كاروبارێن پاك و سالۆخه‌تێن بلند هه‌نه‌ كو خودانێن زانينێ دزانن، و وى ناڤداريه‌كا باش د ناف ئوممه‌تێدا، و زمانه‌كێ راست يێ ب زكر هه‌يه‌، و عه‌قيدا وى ئه‌وا هاتيه‌ پاراستن ئه‌و ژ عه‌قيدا شێخێن به‌رى خۆ ئه‌ڤێن وى رێكا وان گرتى ده‌رنه‌كه‌فتيه‌، وه‌كى شێخێ ئيمامێ چاك (أبي الفرج عبدالواحد بن محمد بن علي الأنصاري الشيرازي ثم الدمشقي) و شێخێ ئيسلامێ يێ هه‌كارى و هنده‌كێن دى)(129). ده‌مێ شێخ عه‌دى ديتى كو گه‌له‌ك مرۆڤ هاتينه‌ خاپاندن ب كرامه‌تێن ژ دره‌و ئه‌ڤێن ل ده‌ف هنده‌ك مرۆڤێن سێربه‌ند و فێلباز په‌يدا دبن گۆت: (ئه‌گه‌ر وه‌ ديت كرامه‌ت بۆ مرۆڤه‌كى چێبوون، و كارێن ده‌رڤه‌ى عه‌ده‌تى و نه‌ئاسايى ل سه‌ر ده‌ستى په‌يدابوون و (تنخرق له العادات)، به‌رێ خۆ بده‌نێ ئه‌و بۆ فه‌رمان و نه‌هيا يێ چه‌وايه‌، و ئه‌وێ تۆره‌ى بۆ خۆ ژ يێ ب تۆره‌ وه‌رنه‌گريت، دێ ئه‌وێن ب دويف دكه‌ڤن سه‌ردابه‌ت، و هه‌ر ئێكێ كێمترين بيدعه‌ ژى ل ده‌ف هه‌بيت، خۆ ژ روينشتنا دگه‌ل وى بپارێزه‌، دا خرابيا وى بۆ ته‌ نه‌ئێت خۆ ئه‌گه‌ر پشتى ده‌مه‌كى ژى بيت، و هه‌ر ئێكێ به‌س بمينيته‌ ب ئاخفتنێڤه‌ بێى كو ب جه بينيت دێ ئێته‌ دابرِان، و هه‌ر ئێكێ ب په‌رستنێ تنێڤه‌ بمينيت دێ ده‌ركه‌ڤيت و هه‌ر ئێكێ ب زانينێ ب تنێڤه‌ بمينيت بێى خۆ دويرئێخستنێ ژ گونه‌هان دێ ئێته‌ خاپاندن، و هه‌ر ئێكێ ئه‌و ئه‌حكامێن ل سه‌ر ب جه بينيت دێ قورتال بيت)(130). و شێخ عه‌بدولقادر گه‌يلانى د ده‌رهه‌قا ويدا دبێژيت: (ئه‌گه‌ر پێغه‌مبه‌راتى ب خۆزه‌حمه‌تدانێ با دا شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى ب ده‌ستخۆڤه‌ ئينيت)(131). و هنده‌ك مرۆڤان هنده‌ك تشتێن نه‌به‌ر ئاقل ب دويف شێخ عه‌دى ڤه‌ناينه‌ كو نه‌به‌ر ئاقله‌ تشتێ هۆسا ژ شێخه‌كێ زانا و ب كريار و ته‌قوا، دوير ژ گونه‌ها، وه‌كى شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى ده‌ركه‌ڤن، شێخ عه‌دى به‌رده‌وام قوتابيێن خۆ ژ ڤان لادان و خرابى، و نه‌دورستيا وان ددانه‌ پاش، ڤێجا چه‌وا ئه‌و ب خۆ دێ ڤان تشتان كه‌ت ئه‌وێن وى مرۆڤ ژێ ددانه‌ پاش، و هه‌ر ئێكێ كتێبا وى (عقيده‌ أهل السنه‌ والجماعه‌) بخوينيت، دێ بۆ وى باش ديار بيت كو عه‌قيدا شێخ عه‌دى يا دورست بوو، و ژ قورئان و سوننه‌تا دورست هاتبوو وه‌رگرتن. و سه‌باره‌ت ديتنا ئێزديان بۆ شێخ عه‌دى، ل ده‌ستپێكا وى ده‌مێ شێخ عه‌دى گه‌هشتيه‌ ده‌ڤه‌رێ و برِيار داى بمينيته‌ ل وێرێ، وه‌سا به‌رێ خۆ ددانێ كو ئه‌و ئێك ژ زانايێن ته‌قوا و ژ خودێ ترسه‌، و گه‌له‌ك پێ داخبار بوون، و ل دويف چۆن، و فه‌رمانێن وى ب جهئينان، و گوهداريا وى كر، به‌لێ ب بۆرينا ده‌مى، و پشتى مرنا شێخ عه‌دى زێده‌گاڤى ل ده‌ف دويكه‌تيێن وى په‌يدابوو، و هنده‌ك هزرێن خه‌له‌ت ژێ كرن كو نابيت ئه‌ڤ تشته‌ ل سه‌ر ده‌ستێ مرۆڤه‌كى چێببن، و گه‌له‌ك كارێن نه‌ئاسايى پالدانێ، وه‌كى وى تشتێ د قه‌ولێ (شێخ عه‌دى و زه‌لامان)دا هاتى، كو وه‌سا دبينن شێخ (أحمد الرفاعي) هاته‌ لالش، و چل مريدێن وى دگه‌ل بوون، ب ئارمانجا ئه‌نجامدانا روى ب روى بوونه‌كێ دگه‌ل شێخ عه‌دى و راوه‌ستاندنا وى، به‌لێ شێخ عه‌دى ب زيره‌كي، و نه‌رمى، و شێوازێ خۆ يێ ئاقلانه‌ شيا كه‌لا وان بينيته‌ خوارێ، و وان ب وێ چه‌ندێ قانع بكه‌ت كو ئه‌وه‌ شێخێ وان، هه‌روه‌سا ئه‌و ب راستيا كرامه‌تێن خۆ قانع كرن، به‌لێ پشتى هينگێ ئێزدى كه‌فتنه‌ د زێده‌گاڤيێدا د شێخ عه‌ديدا حه‌تا گه‌هانديه‌ پله‌يێن بلند ئه‌ڤێن حه‌تا پێغه‌مبه‌ر نه‌گه‌هشتينێ، و ئێزدى وه‌سا باوه‌ر دكه‌ن كو (خودێ مێڤانداريه‌كا مه‌زن ل ئه‌سمانى دانا، و داخوازا شێخ عه‌دى كورِێ موسافرێ ئه‌مه‌وى و ئه‌و مريدێن دگه‌ل وى كر، و ئه‌و ل هه‌سپا د سويار بوون، و خودێ چو خوارن نه‌بوو بده‌ته‌ وان هه‌سپا، ئينا شێخ عه‌دى فه‌رمانا ئێك ژ مريدێن خۆ كر بچيته‌ خوارێ سه‌ر ئه‌ردى، و تێرا هه‌سپا كايێ ژ بيستانێ وى بينيت، و ده‌مێ ئه‌و مريد جاره‌كا دى زڤرِى ئه‌سمانى، ب رێكێڤه‌ كا ژ ده‌ستا رشت، و شوينوارێن وێ مان حه‌تا نوكه‌ ژى د ديارن ڤێجا دبێژنه‌ ڤێ ده‌وسێ رێكا كادزا، و رێكا به‌رانى)(132). ئه‌ڤه‌ و به‌رده‌واميا زێده‌گاڤيا ئێزديان د شێخ عه‌دى كورِێ موسافريدا گه‌هشته‌ وى راده‌ى سالۆخه‌تێن خودێ بده‌نێ، به‌لكى هنده‌ك جاران دكه‌نه‌ هه‌ڤپشك بۆ خودێ، د قه‌ولێ (شێخ حه‌سه‌ن سولتان)يدا هاتيه‌: ب وى كورسى كه‌مه‌ ل سه‌ر سه‌كنى ئێزيد و ته‌عالا بێ فروارا خودێ و شێخادى و مه‌لك شێخ سن چ قالبا رۆح ناچيت ژ باله‌ له‌وا (الحافڤ ابن كپير) دبێژيت (و خودانێن وێ ده‌ڤه‌رێ باوه‌ر كر باوه‌ريه‌كا زێده‌ مه‌زن، حه‌تا هنده‌كا ژ وان زێده‌گاڤى كر زێده‌گاڤيه‌كا مه‌زن و خراب، و هنده‌ك ژ وان وى دكه‌نه‌ خودێ و هه‌ڤپشك، و ئه‌ڤه‌ باوه‌ريه‌كا خرابه‌ دبيته‌ ئه‌گه‌رێ ده‌ركه‌فتنا ب ئێك جارى ژ دينى)(133). و گه‌له‌ك ژ ئێزديان وه‌سا باوه‌ر دكه‌ن كو شێخ عه‌دى رزقێ وان دده‌ت، و ئه‌و يێ دگه‌ل خودايێ مه‌زن و پاك روينشتى، و ل ده‌ف وى نان و پيڤاز يێن خوارين، له‌وا دێ بينى ئێزدى گه‌له‌ك نان و پيڤازان دخۆن، نه‌خاسمه‌ ل وه‌رزێ چۆنا حه‌جێ ل لالش، (و هنده‌ك ژ ئێزديان وه‌سا هزر دكه‌ن كو شێخ عه‌دى وه‌كى وه‌زيره‌كێ مه‌زنه‌ ل ده‌ف خودێ، چو فه‌رمان ژ ده‌ف خودێ ناده‌ركه‌ڤن ئه‌گه‌ر ب ره‌ئى و مشێوره‌تا وى نه‌بن، و هنده‌ك دبێژن وى پشكدارى دگه‌ل خودێ كريه‌ د خوداينيێدا، ڤێجا ده‌ستهه‌لات ل ئه‌سمانى كريه‌ ب ده‌ستێ خودێ، و ده‌ستهه‌لات ل ئه‌درى كريه‌ ب ده‌ستێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى، و هنده‌ك دبێژن ئه‌و خودێ ب خۆيه‌)(134). هه‌روه‌سا ئێزدى وه‌سا باوه‌ر دكه‌ن كو دێ عه‌دى كورِێ موسافرى رۆژا قيامه‌تێ هه‌مى ئێزديان كه‌ته‌ د ته‌به‌قێدا و دانيته‌ سه‌ر سه‌رێ خۆ و دێ وان به‌ته‌ به‌حه‌شتێ و كه‌ته‌ تێدا، و وى رۆژى و نڤێژ و چۆنا حه‌جێ ل مه‌كه‌ها پيرۆز يێ ل سه‌ر وان راكرين، و هنده‌ك بير و باوه‌رێن دى يێن خه‌له‌ت ئه‌ڤێن گه‌له‌ك ژ ئێزديان ژ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى باوه‌ر دكه‌ن. و هێژاى گۆتنێيه‌ ل ڤێرێ شێخێ ئيسلامێ (ابن تيميه‌)ى زانى مه‌ترسيا ڤى سه‌روبه‌رى چه‌نده‌ ل ده‌ف دويكه‌تيێن شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى، ئه‌گه‌ر به‌رده‌وام بوون ل سه‌ر ڤێ زێده‌گاڤيێ، له‌وا رابوو نامه‌كا درێژ بۆ وان هنارت ل ژێر ناڤێ (الوصيه‌ الكبرى) و تێدا ئه‌و ترساندن ژ وان مه‌ترسيێن مه‌زن ئه‌وێن كو دێ ب سه‌ر واندا ئێن ئه‌گه‌ر به‌رده‌وام بن سه‌ر ڤێ چه‌ندێ، و شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى زێده‌ پيرۆز راگرن. شێخ حه‌سه‌ن دديتنا ئێزدياندا: شێخ حه‌سه‌نى بهايه‌كێ مه‌زن ل ده‌ف ئێزديان هه‌يه‌، و چێدبيت ل پلا دووێ بێت پشتى شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى، شێخ حه‌سه‌ن نه‌ڤيێ (أبو البركات)ى كورِێ برايێ شێخ عه‌ديه‌، و ئێزدى وى ب تانجا زانايان (تاج العارفين) ناڤ دكه‌ن، و هنده‌ك جاران ب (الحسن البصري) ناڤ دكه‌ن، و د ڤى بابه‌تيدا من نه‌ڤێت ئه‌ز به‌حسێ ژيانناما شێخ حه‌سه‌نى بكه‌م، چونكى من ل پشكا ئێكێ به‌حس كريه‌، به‌لێ من دڤێت ئه‌ز ل سه‌ر مه‌سه‌له‌كا زێده‌ گرنگ بۆ وى كه‌سێ كاروبارێن ڤێ تايفێ بخوينيت راوه‌ستم، ئه‌و ژى ديتنا ئێزديانه‌ بۆ شێخ حه‌سه‌نى. شێخ حه‌سه‌نى چه‌ندين سالۆخه‌ت هه‌بوون وه‌ل وى كربوو ئه‌و يێ خۆشتڤى بيت ل ده‌ف دويكه‌تى و نه‌ دويكه‌تيێن خۆ ژى، ئاخفتنا وى يا خۆش بوو، ئه‌زمانێ وى يێ شرين بوو، به‌لاغه‌ت و ره‌وانبێژيا وى يا ب هێز بوو، يێ زيره‌ك و بيرتيژ بوو، و چه‌ندين سالۆخه‌تێن دى يێن هۆسا ئه‌ڤێن وه‌لێ كرى دويكه‌تيێن وى گه‌له‌ك پێڤه‌ بێنه‌ گرێدان. و ب ڤێ چه‌ندێ شێخ حه‌سه‌ن شيا دلێن هه‌ڤالێن خۆ داگير بكه‌ت، و زالگه‌هێ ل سه‌ر بكه‌ت، و دئێته‌ ڤه‌گێرِان كو ئه‌و (دگه‌ل برايێ خۆ (فخرالدين)ى رێككه‌فتبوو كو ئه‌و شه‌ش سالا خۆ ڤه‌ده‌ر بكه‌ت و برايێ وى (فخرالدين) جهێ وى بگريت، ڤێجا ئه‌و وه‌كى پره‌كێ بوو د ناڤبه‌را شێخ حه‌سه‌نى و هه‌ڤالێن ويدا، ب رێكا وى هه‌ڤالێن وى په‌يوه‌ندى پێ دكر، و رێنما ژێ وه‌ردگرتن، و شێخ (فخرالدين)ى دگۆته‌ دويكه‌تيێن شێخ حه‌سه‌نى: شێخ حه‌سه‌نى يا خۆ ته‌رخانكرى بۆ په‌رستن و ڤه‌ده‌ريێ، و ئه‌و وه‌سا هزر دكه‌ت كو شێخ حه‌سه‌ن دێ هنده‌ك زانين و نهێنيێن ڤه‌شارتى يێن نه‌دزانا ل ده‌ف وان ئينيت، و شێخ (فخرالدين) بوو جهگرێ وى بۆ كاروبارێن دينى، و بوو ژێده‌رێ مله‌تى بۆ فه‌توا، و شرۆڤه‌كرنا نهێنيان، ئه‌وێن برايێ وى شێخ حه‌سه‌نى ل پشت په‌ردێ بۆ وى دگۆتن، و شێخ حه‌سه‌نى ئه‌ڤ تشته‌ نێزكى ئاقلێ وان دكرن، ئه‌و ژى زێده‌گاڤى بوو د شێخ عه‌دى، و شێخ حه‌سه‌نيدا، و وه‌سا بۆ وان ددا دياركرن كو ئه‌و خودان نهێنى و موعجيزه‌يه‌ و ئه‌و ب ڤێ چه‌ندێ ژ هه‌ڤالێن خۆ بلندتر لێ هاتيه‌، دا پتر هه‌ڤالێن وى پێڤه‌ بێنه‌ گرێدان، و ئه‌و وه‌سا هزر دكه‌ن كو دێ شێخ حه‌سه‌ن زڤريته‌ڤه‌)(135). و ئه‌م دشێين بێژين رێكا عه‌ده‌وى ل دويف په‌يره‌وه‌كێ دورست دچۆ حه‌تا راده‌كێ باش ل سه‌ر ده‌مێ شێخاتى دده‌ستێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافريدا، و ل سه‌ر ده‌مێ هه‌ر ئێك ژ شێخ (أبي البركات)ى، و شێخ عه‌ديێ دووێ، و هنده‌كێ ژ ده‌مێ شێخ حه‌سه‌نى شێخاتيا رێكێ برێڤه‌ دبر، به‌لێ پشتى ده‌مه‌كێ كێم ژ وه‌رگرتن و رێڤه‌برنا شێخ حه‌سه‌نى بۆ شێخاتيا رێكێ لادانێ ده‌ست پێ كر و هاته‌ د ناف ڤێ رێكێدا، شێخ حه‌سه‌نى هنده‌ك تشتێن نوى گۆتن و كرن كو يێن به‌رى وى ئه‌ڤ تشته‌ نه‌گۆتينه‌ و نه‌كرنه‌، و بهايێ شێخ عه‌دى بلندكره‌ بلندترين پله‌يان، و شێخ حه‌سه‌نى وه‌سا خۆ ئينا ده‌ر كو ئه‌و د سه‌ر ئاستێ مرۆڤاندايه‌، وه‌كى گۆتنا وى: كم قلت لما شربت الراح مصطحبا لمن ألوم وفرط السكر يلعب بي وصضرت فردا بلا پان أقوم به وأصبح الكون والأكوان تفخر بي أليس منشأ الخال ويحكموا مني ويجمعنا في ذروه‌ النسب فإن ظهرت فذات الخال ظاهره‌ وإن خفيت فأني غير محتجب وكل معنى بي معناها وصورتها كصورتي وهي تدعى أبنتي وأبي و ب ديتنا من شێخ حه‌سه‌نى پێكۆل دكر دوو تشتان ب جه بينيت: ئێك: دينه‌كێ نوى بينيت، و ب ڤێ چه‌ندێ رابوو، و دينه‌كێ نوى ئينا يێ تێكه‌له‌ ژ رێنمايێن ئيسلامێ، و هنده‌ك هزرێن سه‌رداچۆى و زێده‌گاڤێن سۆفيان، زێده‌بارى هنده‌ك وان هزر و بيرێن بۆ وى چێبووين، ئه‌و رابوو ب ده‌ستكاريكرنێ د په‌يڤا شه‌هده‌دانێدا، و ناڤێ خۆ لێ زێده‌كر و ب ڤى ره‌نگى لێ كر (شاده‌ييا دينێ من خودێ ئێكه‌ و مه‌لك شێخ حه‌سه‌ن ب دورستى خۆشتڤيێ خودێيه‌)، و ناڤێ پێغه‌مبه‌رى (سلاڤێن خودێ ل سه‌ر بن) ژێ ئينا ده‌ر، و ل سه‌ر ده‌مێ وى دويكه‌تيێن وى بۆ حه‌جێ ل شوينا مه‌كه‌ها پيرۆز چۆنه‌ لالش، و به‌لگه‌ ل سه‌ر وێ چه‌ندێ كو ئه‌ڤ چه‌نده‌ ل سه‌ر ده‌مێ وى چێبوويه‌ بابێ شێخ حه‌سه‌نى شێخ عه‌دى يێ دووێ د رێكا مه‌كه‌ها پيرۆزدا يێ مرى ده‌مێ چۆنا وى بۆ ئه‌داكرنا فه‌رزا حه‌جێ، و د ئێك ژ قه‌ولێن ئێزدياندا هاتيه‌ دان و ستاندنه‌ك د ناڤبه‌را شێخ حه‌سه‌نى و (بدرالدين لۆلۆ)يدا چێبوويه‌، و ئه‌ڤه‌ برگه‌يه‌كه‌ ژ ڤێ دان و ستاندنێ: (بدرالدين لۆلۆ) دبێژيت: هه‌ى شێخ سن و يێ بن ئاديه‌ ته‌ لالشه‌ك ئاڤاكريه‌ رێيا حه‌جيا ژ مه‌كه‌هێ برِيه‌ و شێخ حه‌سه‌ن ب گۆتنا خۆ به‌رسڤا وى دده‌ت: هه‌ى به‌دره‌ددينو يێ موسليه‌ ب وى كه‌م ئێكێ بێ رييه‌ حه‌جا زمزم ژ مغار و كانيا سپيه‌ به‌دشا ب خۆ شێخاديه‌(136). شێخ حه‌سه‌نى گه‌له‌ك تشتێن دى ل سه‌ر رێكا عه‌ده‌وى زێده‌كرن حه‌تا وه‌لێ هاتى هه‌روه‌كى دينه‌كێ دى يێ سه‌ربه‌خۆ ژ ئيسلامێ، شێخێ ئيسلامێ (ابن تيميه‌) ل دۆر ڤێ چه‌ندێ دبێژيت: (و ل سه‌ر ده‌مێ شێخ حه‌سه‌نى هنده‌ك تشتێن دى لێ زێده‌كرن وه‌ك لێكدان و وه‌ك په‌خشان، و زێده‌گاڤى د شێخ عه‌دي و يه‌زيديدا كرن، ب هنده‌ك تشتێن هه‌ڤدژ بۆ وى تشتێ شێخ عه‌دى يێ مه‌زن (قدس الله روحه) ل سه‌ر دچۆ، رێكا وى يا دورست بوو و ئه‌ف بيدعه‌ تێدا نه‌بوون)(137). دوو: ئه‌و تشتێ دووێ ئه‌وێ شێخ حه‌سه‌نى دڤيا ب جه بينيت زڤرِاندنا سه‌روه‌ريێن (بني أميه‌) بوون، و ستاندنا خيلافه‌تێ ژ ده‌ستێن دژمنێن خۆ، و ژبۆ ب جهئينانا ڤێ چه‌ندێ رابوو كه‌ساتيا خۆ ب پيرۆزى دا نياسين، و دويكه‌تيێن خۆ وه‌سا تێگه‌هاندن كو ئه‌و ژ ئاستێ مرۆڤان بلندتره‌، و ئه‌و يێ هۆسا و هۆسايه‌، و ئارمانجا شێخ حه‌سه‌نى ژ ڤێ چه‌ندێ هه‌ميێ ئه‌و بوو وه‌ل دويكه‌تيێن خۆ بكه‌ت گوهداريه‌كا مه‌زن بۆ بكه‌ن، و فه‌رمانێن وى بێى دودلى ب جه بينن. و ئه‌ڤ چه‌نده‌ هه‌مى بوو ئه‌گه‌ر كو دويكه‌تيێن شێخ حه‌سه‌نى زێده‌ حه‌ژێ بكه‌ن، و وى پيرۆز راگرن، حه‌تا ڤێ چه‌ندێ ئه‌و گه‌هاندينه‌ وى ئاستێ وه‌سا حسێب بكه‌ن كو شێخ حه‌سه‌ن ئێك ژ هه‌رحه‌فت خوداوه‌ندانه‌، و بده‌نه‌ نياسين ب خودانێ ده‌پى و قه‌له‌مى(138)، و وه‌سا باوه‌ر كر كو ئه‌و ده‌ستكاريێ د كاروبارێن گه‌ردوونيدا دكه‌ت، و ئه‌و پشكداريێ دگه‌ل خودێ د ته‌قديرا مرنێدا بۆ هه‌ر خودان روحه‌كى دكه‌ت، هه‌روه‌كى به‌رى نوكه‌ د قه‌ولێ (شێخ حه‌سه‌ن سولتان)يدا هاتى: ب وى كورسى كه‌مه‌ ل سه‌ر سه‌كنى ئێزيد و ته‌عالا بێ فروارا خودێ و شێخادى و مه‌لك شێخ سن چو قالبا روح ناچيت ژ باله‌ و ئێزديان حه‌ژێكرنا شێخ حه‌سه‌نى گه‌له‌ك هه‌لگرتيه‌ حه‌تا وێ پلێ كو رۆژه‌كێ (واعزه‌ك هاته‌ ده‌ف شێخ حه‌سه‌نى و وه‌عزه‌ك لێ كر، ئينا دلێ وى نه‌رم بوو و كره‌ گرى، و هاى ژ خۆ نه‌ما، ئێنا كوردێن عه‌ده‌وى رابوون ئه‌و واعزه‌ ڤه‌كوشت، ده‌مێ شێخ حه‌سه‌ن هشيار بووى، ديت يێ د خوينا خۆ دگه‌ڤزيت، گۆتى ئه‌ڤه‌ چيه‌؟ گۆتن: ما ئه‌و چ سه‌يه‌ حه‌تا شێخێ مه‌ بگرينيت، شێخ حه‌سه‌ن نه‌ئاخفت دا بهايێ نه‌فسا خۆ بپارێزيت)(139). ئێزدى د ده‌رهه‌قا شێخ حه‌سه‌نيدا دبێژن: مه‌لى شێخ سن ل عه‌زمانا شێخێ سوننه‌تێ و ل عه‌ردى قه‌وه‌ت دا نه‌بى يێد ئوممه‌تێ وه‌سا ديار بوو كو ئێزدى زێده‌گاڤيێ د ڤيان و پيرۆز راگرتنا شێخ حه‌سه‌نيدا دكه‌ن، و هنده‌ك سالۆخه‌ت يێن داينێ نه‌ ژ سالۆخه‌تێن مرۆڤانه‌، به‌لكى سالۆخه‌تێن خودێنه‌، وه‌كى ئافراندن، و مراندن، و دان و نه‌دانێ، و ئه‌ڤه‌ نه‌تشته‌كێ سه‌يره‌ ل ده‌ف ئێزديان، چونكى ئه‌و گه‌له‌ك ب ساناهى سالۆخه‌تێن خوداينيێ دداننه‌ سه‌ر وه‌لى و شێخ و تايبه‌تێن خۆ، و ئه‌ڤه‌ تشته‌كێ به‌ربه‌لاڤه‌ د ناف دويكه‌تيێن رێكێن سۆفياتيێ يێن خرِيايدا، ئه‌ڤێن هنده‌ك شێخێن خۆ دداننه‌ هنده‌ك پله‌يان، و هنده‌ك جهێن بلندتر ژ جهێن پێغه‌مبه‌ر و قاسدان، و ره‌نگه‌ بلندتر ژ جهێ خودێ مه‌زن، و خودێ پاك و پاقژه‌ و زێده‌ بلنده‌ ژ وێ يا ئه‌و دبێژن. شێخ شه‌مسێ ته‌برێزى دديتنا ئێزدياندا: ئێزدى دبێژن شێخ شه‌مس ئێك ژ هه‌رچار كورِێن (مير ئێزدين)يه‌، و يێن دى ژى ئه‌ڤه‌نه‌: فخرالدين، ناصرالدين، سجادالدين، و شێخ شه‌مس ژ هه‌مى برايێن خۆ مه‌زنتره‌ (و ئێزدى رۆژێ بۆ خۆ دكه‌نه‌ نيشان ل سه‌ر شێخ شه‌مسى، چونكى رۆژ ديارترين چێكريێن خودێيه‌)(140). و شێخ شه‌مس ژ سۆفيان بوو، و وه‌سا ديار ل دويف بۆچۆنا حه‌للاجى، و (أبو يزيد البسطامي) بوو، دئێته‌ گۆتن كو رۆژه‌كێ (جلال الدين الرومي) وه‌عزه‌ك دگۆت (ئێك ژ ده‌روێشان ل وى وه‌عزى حازر بوو و ئه‌ڤ پسياره‌ ژێ كر: ئه‌رێ موحه‌ممه‌د مه‌زنتره‌ يان بايه‌زيد (أبا يزيد) يێ (بسطامي)؟ مه‌ولانا (جلال الدين) ما حێبه‌تى ژ ڤێ پسيارا نه‌ د جهێ خۆدا، چونكى جوداهى د ناڤبه‌را جهێ هه‌ردووكاندا هه‌روه‌كى جوداهيێ د ناڤبه‌را ئه‌رد و ئه‌سماناندايه‌، به‌لێ ده‌روێشى جاره‌كا دى پسيار كر: ئه‌گه‌ر مه‌سه‌له‌ هۆسا بيت بۆچى موحه‌ممه‌د پێغه‌مبه‌رى (سلاڤێن خودێ ل سه‌ر بن) گۆت: مه‌ ب دورستى تو نه‌نياسيه‌، و بايه‌زيدى گۆت: (پاكى بۆ من ئه‌ز چه‌ندێ مه‌زنم)؟ دبێژن ده‌مێ مه‌ولاناى گوه ل ڤێ چه‌ندێ بووى هاى ژ خۆ نه‌ما، و خه‌لك بۆ وى دودل بوون، و بره‌ د حوجرێڤه‌، و پشتى هاى ژ خۆ بووى مرۆڤ ژ خۆ دانه‌ پاش، و چل سالان ما د خلوا خۆدا، و هه‌ر سێ رۆژان هه‌ڤالێن وى دمانه‌ پێڤه‌ دا تشته‌كى بخۆت، پشتى ڤێ رويدانێ شێخ شه‌مسى گۆته‌ مه‌ولاناى: (ئه‌ز قوتابيێ شێخ ركن الدين سه‌نكاسى)مه‌، وى يا گۆتيه‌ من: ل قۆنيايێ يێ ئاكنجيه‌(141) و ئاماده‌يه‌ (مستعيد)ـه‌(142) و يێ مژويله‌ ب وه‌عز و فه‌رمووده‌يانڤه‌، ئه‌ز دبينم تو بچى ده‌ف وى دا مزگينيێ بده‌يێ، و ئاگرى د دليدا هه‌لكه‌ى. حالێ مه‌ولاناى هاته‌ گوهۆرِين پشتى ديدارا شێخ شه‌مسێ ته‌برێزى، و خۆ ژ وى تشتى دوير ئێخست ئه‌وێ به‌رى هينگێ ل سه‌ر دچۆ، به‌لێ هه‌ڤالێن وى نه‌شيان موسيقه‌ و ستران و ته‌مبوورا (ربابه‌)يا وان سه‌يدان ببينن و گوه لێ ببن، ڤێجا هێرش كره‌ سه‌ر شێخ شه‌مسى و به‌ر دانانێ، حه‌تا نه‌چار بووى ده‌ڤه‌ر هێلاى، و قه‌ستا حه‌له‌بێ و ديمه‌شقێ كر، پشتى ڤێ ژێكڤه‌بوونێ حالێ مه‌ولاناى گه‌له‌ك هاته‌ گوهۆرِين، ئينا رابوو كورِێ خۆ دگه‌ل هنده‌ك مريدێن خۆ يێن بنه‌جه هنارته‌ ديمه‌شقێ، ديت شێخ شه‌مس يێ ل ئێك ژ ته‌كيايێن ديمه‌شقێ، يێ مژويله‌ و وه‌عزى بۆ خه‌لكى دبێژيت، ئينا كورِێ مه‌ولاناى چۆ ده‌ف و گۆتێ: بابێ من نه‌شێت زێده‌تر خۆ بگريت، و گه‌له‌ك يێ ب له‌زه‌ بۆ ديتنا ته‌، شێخ شه‌مسى گۆتێ بابێ ته‌ ئه‌ز دڤێم دا من بكوژيت، و د فالێدا من هۆسا يا بۆ من ديار بووى (دون أفلاكي كتابه) [هۆسا] مه‌ولانا و شێخ شه‌مس ب شه‌ڤ د حوجرا خۆڤه‌ بوون، ژ نشكه‌كێڤه‌ هنده‌ك مرۆڤان ژ ده‌رڤه‌ى حوجرێ گازى كره‌ شێخ شه‌مسى، شه‌مسى گۆت: ئه‌ڤه‌ ده‌مێ كوشتنا من هات، و ده‌ركه‌فت و (علاءالدين)ى و هه‌ڤالێن خۆ ب كێركا دانا شه‌مسى، و شێخ شه‌مسى كره‌ هه‌وار، و ده‌مێ مه‌ولانا ده‌ركه‌فتى ب تنێ هنده‌ك چپكێن خوينێ ديتن، و كه‌سێ ده‌نگ و باسێن ڤى شێخى و ڤى زاتێ پيرۆز شه‌مسى نه‌زانى، و كه‌سێ نه‌زانى شه‌مسێ بريندار كيڤه‌ چۆ)(143). و هنده‌ك ئێزدى دبێژن ده‌مێ شێخ شه‌مس بريندار بووى ره‌ڤى چۆ قۆنيايێ ل توركيا، و به‌ر ب تخويبێن سووريێ چۆ، و ژ وێرێ چۆ عيراقێ، و خۆ گه‌هانده‌ لالش، و ده‌مه‌كى ل وێرێ ما، پشتى هينگێ ل وێرێ مر، و هاته‌ ڤه‌شارتن، و ده‌مێ من سه‌ره‌دانا لالش كرى، من مه‌زاره‌ك ديت قوبه‌كا مه‌زن ل سه‌ر بوو، گۆته‌ من ئه‌ڤه‌ مه‌زارێ شێخ شه‌مسيه‌، و من شێخه‌ك ديت ل ده‌ف گۆرِێ وى، گۆته‌ من: كارێ وى خزمه‌تكرنا مه‌زارێ شێخ شه‌مسيه‌. ئێزدى وه‌سا به‌رێ خۆ دده‌نه‌ شێخ شه‌مسى كو قورتالكه‌رێ وانايه‌، و دبێژن ده‌مێ (بدرالدين لؤلؤ) رابووى ب هه‌وا خۆ بۆ سه‌ر ئێزديان، و شێخ حه‌سه‌ن كوشتى، شێخ شه‌مسێ ته‌برێزى ل ناڤ ئێزديان ل ته‌برێزێ دگه‌رِيا، ده‌مێ گوه ل ده‌نگ و باسان بووى زڤرِى ده‌ڤه‌رێ، و ئێزدى كۆمكرن، و ئه‌و ته‌نگاڤيا ب سه‌ر واندا هاتى ل سه‌ر وان سڤك كر، و ب ڤێ چه‌ندێ شيا وان كۆم بكه‌ت پشتى پرت و به‌لاڤ بووين. و ئێزديان جه و بهايێ شێخ شه‌مسى گه‌له‌ك بلند كر حه‌تا هنده‌ك سالۆخه‌تێن خودێ دانێ، و زێده‌ پيرۆز راگرت، و ل ده‌مێ چۆنا حه‌جێ، ماچى دكه‌ن، و خۆ تێڤه‌ دده‌ن، د ئێك ژ دوعايێن واندا هاتيه‌: ژ ده‌ره‌جێ هه‌تا ده‌ره‌جێ شيشم خودانێ فه‌ره‌جێ ئه‌م دێ ده‌ست و دامانێت شيشمى ماچى كه‌ين شوونا كه‌عبه‌توللاهى و حه‌جێ حسێنێ كورِێ مه‌نسورێ حه‌للاج دديتنا ئێزدياندا: هه‌ر ئێكێ سه‌روبه‌رێن تايفه‌يا ئێزديان بخوينيت دێ بۆ وى باش دياربيت كا ئه‌و چه‌ند سه‌رێن (أقطاب) سۆفياتيێ پيرۆز رادگرن و مه‌زن دكه‌ن، ب تايبه‌تى ئه‌وێن باوه‌رى ب ئێكه‌تيا هه‌بوونێ (وحده‌ الوجود) و (الحلول والاتحاد) هه‌ين، وه‌كى (أبي يزيد البسطامي)، و (ابن منصور الحلاج)، و ژبلى وان ژى، و ئه‌گه‌رێ پيرۆز راگرتنا ئێزديان بۆ ڤان سۆفيێن خرِياى ب ديتنا من بۆ دوو تشتان دزڤرِيت: يێ ئێكێ: حه‌ژێكرنا ئێزديان بۆ وان ژ به‌رمايێن سۆفياتيێيه‌ ئه‌وا ئێزدي رێكه‌ك بوون ژ رێكێن وێ، كو دهاته‌ نياسين ب رێكا عه‌ده‌وى، له‌وا دێ بينى هێژ ئێزدى گه‌له‌ك رسته‌، و په‌يڤ، و زاراڤێن سۆفياتيێ ب كار دئينن، و گه‌له‌ك تشت ل ده‌ف وان هه‌نه‌ ژ (رێ و ره‌سمێن ئيسلامى يێن حه‌جێ، و زاراڤێن عه‌ره‌بى يێن گه‌له‌ك سه‌ير ل ده‌ف كوردان، ڤێجا كه‌ش و هه‌وا هه‌مى سۆفيه‌، يێن پيرۆز و ب قه‌در ژ سۆفيێن به‌رنياسن، و پله‌يێن ديتى يێن سۆفياتيێنه‌، و نڤێژ و ده‌قێن دينى يێن دى په‌يوه‌نديه‌كا ب هێز ب پێكهاتێن وێ و هزرا وێ يا نه‌رۆنڤه‌ هه‌يه‌)(144). يێ دووێ: سۆفيێن وه‌كى ڤان د خرِياى هه‌ڤپشكن دگه‌ل ئێزديان د به‌رِه‌ڤانيكرنێدا ژ ئبليسى، به‌لكى هنده‌ك سۆفيێن خرِياى زێده‌تر ژ ئێزديان به‌رِه‌ڤانى ژ ئبليسى كريه‌، و ل پشكا دووێ بۆ مه‌ دياربوو كا چه‌وا وان سۆفيان هێجه‌ت بۆ هه‌لويستێ ئبليسى ئينان ده‌مێ رازى نه‌بووى سوجدێ بۆ ئاده‌مى ببه‌ت، و سالۆخدانا وان بۆ ئبليسى كو سه‌روه‌رێ وايه‌ ئه‌وێن ئێكينيا خودێ ل ده‌ف هه‌ى، و ئه‌وێ ته‌وحيدێ بۆ خۆ ژ ئبليسى وه‌رنه‌گريت ئه‌و زه‌نديقه‌، و حه‌تا دويماهيێ ژ ديناتيێ. و ده‌مێ من پسيار ژ شێخ عه‌لوى كرى كا ئه‌و تشته‌كى ژ حه‌للاجى دزانيت يان نه‌؟ به‌رسڤا من دا و گۆت: كورِێ مه‌نسورێ حه‌للاجى باوه‌ر دكر كو تاووس مه‌له‌ك (شه‌يتان) يێ هه‌ق بوو ده‌مێ رازى نه‌بووى سوجدێ بۆ ئاده‌مى ببه‌ت. حه‌للاج كيه‌؟ حه‌للاج: (حسێنێ كورِێ مه‌نسورى كورِێ مه‌حما حه‌للاج بابێ (مغيث)ى، و دبێژن بابێ عه‌بدوللاى، باپيرێ وى ئاگرپه‌رێس بوو ژ خه‌لكى باژێرِكه‌كێ فارس بوو دگۆتنێ (البيضاء)، و ل (واسط) مه‌زن بوويه‌، و دبێژن ل (تستر)، و هاته‌ به‌غدا، و چۆيه‌ مه‌كه‌هێ، و مايه‌ ل وێرێ ل نيڤا مزگه‌فتێ د سه‌رمايێ و گه‌رمێدا، چه‌ندين سالێن ژێكجودا مايه‌ وه‌سا، و وى نه‌فسا خۆ ل سه‌ر بێنفره‌هيێ په‌روه‌رده‌ دكر و جيهاد دگه‌ل دكر، و نه‌دروينشت ئه‌گه‌ر ل بن ئه‌سمانى نه‌با د نيڤا مزگه‌فتا حه‌رامدا، و چو نه‌دخوار ئه‌گه‌ر پاريه‌ك نه‌با، و پيچه‌كا ئاڤێ دگه‌ل ڤه‌دخوار ل ده‌مێ فتارێ بۆ ده‌مێ ساله‌كا ته‌مام، و ل سه‌ر به‌ره‌كى د كه‌لكه‌لا گه‌رمێدا ل چيايێ ئه‌بو قوبه‌يس دروينشته‌ خوارێ، ... (الخطيب) دبێژيت: و ئه‌وێن سۆفى دگۆت: ئه‌و د كريارێن خۆدا ژ (الشعبذه‌) (هۆسايه‌) بوو، و د عه‌قيده‌ و گرێدانا خۆدا ژ زه‌نده‌قه‌يێ بوو)(145). و دويكه‌تى و حه‌ژێكه‌رێن وى ژ ئێزديان و نه‌ئێزديان وه‌سا ل سالۆخ دايه‌ كو ئه‌و ژ زانايێن مه‌زن بوو، و وى قورئانا پيرۆز و فه‌رمووده‌يێن پێغه‌مبه‌رى يێن شه‌ريف ژبه‌ر بوون، به‌لێ راستي ئه‌ڤه‌ نينه‌، (ابن كثير) ل دۆر ڤێ چه‌ندێ دبێژيت: (و تێدا [ئانكو سالا 81 مش] حسێن كورِێ مه‌نسوورێ حه‌للاج ئينا به‌غدا و ئه‌و ل حێشتره‌كێ سويار بوو، و خزمه‌تكارێ وى دگه‌ل بوو ل حێشتره‌كا دى يێ سويار بوو، گازى كرێ: ئه‌ڤه‌ ئێك ژ گازيكه‌رێن (قرامطه‌)يانه‌ بنياسن، دويفدا هاته‌ زيندانكرن و ئينا جڤاتا وه‌زيرى و دان و ستاندن دگه‌ل كر ديار بوو كو نوزانيت قورئانێ بخوينيت، و چو ژ حه‌ديسێ، و فقهى ژى نوزانيت، و چو ژ زمانى، و ده‌نگ و باسان، و هۆزانێ ژى نوزانيت)(146). ده‌مێ زانايێن موسلمانان ديتى كو خه‌لكه‌كێ ساده‌ پێ د فتنه‌ چۆن، و ب ده‌جالى و خێفزانكيا وى داخبار بوون، فه‌توا كوشتنا وى دا، ئينا دادوه‌ر ئه‌بو عومه‌ر موحه‌ممه‌د كورِێ يووسفى فه‌رمانا ده‌سته‌سه‌ركرنا وى دا، و ئينا بنگه‌هێ پۆليسا، و دبێژن ده‌مێ ئينايه‌ ده‌ر دا بكوژن ئه‌ف هۆزانه‌ گۆت: طلبت المستقر بكل أرض فلم أر بأرض مستقرا وذقت من الزمان وذاق مني وجدت مذاقه حلوا ومرا أطعت مطامعي فأستعبدتني ولو أني قنعت لعشت حرا و پشتى هينگێ (ئينا و هزار جه‌لده‌ لێدان، پاشى ده‌ستێن وى برِين، پاشى پێن وى، و ئه‌و يێ بێ ده‌نگ بوو و چو ئاخفتن نه‌دگۆتن، و ره‌نگێ وى نه‌هاته‌ گوهارتن، و دبێژن دگه‌ل لێدانا هه‌ر داره‌كى وى دگۆت أحد أحد)(147). و حه‌للاجى بهايه‌كێ مه‌زن ل ده‌ف ئێزديان هه‌يه‌، و ناڤێ وى گه‌له‌ك جاران د گه‌له‌ك قه‌ولێن ئێزدياندا هاتيه‌، و وى گۆرِه‌ك يێ ل لالش هه‌ى دبێژنێ گۆرِێ حسێنێ حه‌للاج، و ڤه‌دگێرِن كو وى پێخه‌مه‌ت وه‌كهه‌ڤيێ د ناڤبه‌را هه‌ژار و ده‌وله‌مه‌نداندا كار دكر، و ئه‌و يێ خۆراگر بوو ل سه‌ر بنه‌مايێ خۆ، و ژيانا خۆ كره‌ قوربان پێخه‌مه‌ت به‌لاڤبوونا بير و باوه‌رێن خۆ. و هنده‌ك ئێزدى وه‌سا دبينن كو حه‌للاجى هنده‌ك هزر و بيرێن هه‌ڤدژ دگه‌ل ئيسلامێ هه‌بوون، و وى ئيسلام بۆ خۆ دكره‌ په‌رده‌ دا بير و باوه‌رێن خۆ ل پشت به‌لاڤه‌كه‌ت. و ژ وى تشتێ ئێزدى ژ حه‌للاجى ڤه‌دگێرِن كو (رۆژه‌كێ هه‌ڤپه‌يڤينه‌ك د ناڤبه‌را حه‌للاجى و شێخ جونه‌يدێ به‌غداديدا چێبوو، حه‌للاجى گۆته‌ جونه‌يدى: بۆچى ئه‌ڤ مالێ هنده‌ مه‌زن بێى زه‌حمه‌ت د ده‌ستێن ته‌خه‌كا تايبه‌تدا كۆم دبيت، و ئه‌وێن زه‌حمه‌تێ دبينن، و كار دكه‌ن حێشتره‌كا ب تنێ ژى نينه‌!؟ جونه‌يدى گۆتێ: ئه‌ڤه‌ به‌هرا وايه‌ ئه‌ڤا خودايێ مه‌زن دايه‌ وان. حه‌للاجى گۆت: بۆچى خودێ مالى ب ره‌نگه‌كێ باشتر لێكڤه‌ ناكه‌ت؟ ئه‌گه‌ر ده‌ستويرى دابا من بۆ لێكڤه‌كرنا مالى د رۆژه‌كێ ب تنێدا ئه‌ز دا هه‌ميان رازى كه‌م)(148). هنده‌ك شێخ و وه‌ليێن دى د ديتنا ئێزدياندا: ئێزديان گه‌له‌ك شێخ و وه‌ليێن دى هه‌نه‌، بهايه‌كێ مه‌زن ل ده‌ف وان هه‌يه‌، و هنده‌ك ژ وان شێخ و وه‌ليان ژ مه‌زنه‌ سۆفيێن مه‌زنن، و د ڤى بابه‌تيدا دێ به‌حسێ هنده‌ك شێخ و وه‌لى و تايبه‌تێن ئێزديان يێن جودا جودا كه‌ين و ديتنا ئێزديان بۆ وان. ئێك: پير داود: ئێزدى دبێژن ئه‌و يێ هه‌ڤده‌م بوو دگه‌ل شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى، و رۆلێ وى ديار بوو ده‌مى شێخى قاسده‌ك بۆ له‌شكه‌رێ (عمادالدين زنكي) هنارتى، ئه‌ڤێ ئێزدى دبێژن وى پێكۆل كر هێرشه‌كا مه‌زن بكه‌ته‌ سه‌ر شێخ عه‌دى و دويكه‌تيێن وى، به‌لێ سه‌ركه‌فتن بوو به‌هرا دويكه‌تيێن شێخ عه‌دى، و له‌شكه‌رێ (عمادالدين زنكي) نه‌شيان ئێزديان. و ژ (قه‌ولێ پير داودى) ديار دبيت كو كارێ ڤى داودى كۆمكرن، و قه‌دقه‌دكرنا دارا بوو بۆ شێخ عه‌دى و مێهڤانێن وى، هه‌روه‌سا وى داخوازا خه‌لكى دكر ل دويف شێخ عه‌دى بچن، و باوه‌ريێ ب كرامه‌تێن وى بينن، و شێخ عه‌دى ژى رێزه‌كا باش لێ گرت و كره‌ پيرێ كرامه‌تان. دوو و سێ: ده‌روێش ئاده‌م و مير ئيبراهيم: ده‌روێش ئاده‌م بابێ مير ئيبراهيمى بوو، و ڤان هه‌ردووكان بهايه‌كێ مه‌زن ل ده‌ف ئێزديان هه‌يه‌، و ئێزدى ڤه‌دگێرِن (ده‌روێش ئاده‌م ب كرامه‌تێن خۆ شيا ميرێ خوزستانێ (محه‌مه‌د خوزستانى) رازى بكه‌ت كچا خۆ بده‌ته‌ وى، و پشتى بۆرينا چه‌ند هه‌يڤه‌كان ل سه‌ر هه‌ڤژينيا وان كورِه‌ك بوو ناڤێ وى كره‌ ئيبراهيم ئه‌وه‌ (مير ئيبراهيم)... و ل سه‌ر ده‌مێ شێخ عه‌دى ئه‌و خزمه‌تكارێن وى بوون، به‌لێ پشتى دوبه‌ركى د ناڤبه‌را شه‌مسانيا و شێخ حه‌سه‌نيدا چێبووى، وان ئه‌ڤ چه‌نده‌ بۆ خۆ ب ده‌ليڤه‌ ديت، و روينشتنه‌ سه‌ر كورسيێ ميرگه‌ها ئێزديان)(149). چار: مير ئێزدين: مير ئێزدين ئێك ژ تايبه‌تێن ئێزديانه‌، و بهايه‌كێ مه‌زن ل ده‌ف وان هه‌يه‌، وى چار كورِ هه‌بوون وه‌لى و تايبه‌ت بوون ل ده‌ف ئێزديان، و كورِێن وى ئه‌ڤه‌بوون شێخ شمس الدين، و فخر الدين، هه‌ردوو كورِێن (ستى زينێ) بوون، كو كورد بوو، و هه‌ردووكێن دى ناصر الدين، و سجاد الدين كورِێن (ستى عه‌ره‌ب)ێ بوون كو ئه‌و د بنياتدا عه‌ره‌ب بوو. و وه‌سا دياره‌ كو ڤى مير ئێزدينى ل ده‌ف ئێزديان گه‌له‌ك نهێنى هه‌نه‌، د ئێك ژ قه‌ولێن واندا هاتيه‌ كو ئه‌و نه‌ ژ مرۆڤان بوو، و ئه‌و ژ ئه‌وێ نێزيكى وى يێ دويره‌، و وى نه‌ باب هه‌يه‌ نه‌ ده‌يك، و حه‌تا دويماهيێ ژ ڤان نهێنيێن گه‌له‌ك ئێزدى باوه‌ر دكه‌ن ژێ دكه‌ن. پشكا پێنجێ جڤاكێ ئێزديان جوينێن جڤاكێ ئێزدى: جڤاكێ ئێزديان جڤاكه‌كه‌ ل سه‌ر سيسته‌مێ ته‌خاتيێ ئاڤاكريه‌، و ئه‌ف ته‌خاتيه‌ يا كه‌ڤنه‌ د ناف واندا و مه‌سه‌له‌يه‌كا ژێ ب دويماهى هاتيه‌، كه‌سه‌ك نه‌شێت ره‌ت بكه‌ت يان تانێ لێ بده‌ت، ئێزدى هه‌ر ژ كه‌ڤن و حه‌تا نوكه‌ ژى ئێخسيرێن ڤى سيسته‌مينه‌، و ئه‌و گه‌له‌ك نه‌خۆشيێ ژێ دبينن، و باشترين نموونه‌ ژى مه‌ ديت د پشكا سيێدا ده‌مێ مه‌ به‌حسێ بابه‌تێ زه‌كاتێ كرى كا چه‌وا ئێزدى رێژه‌يه‌كا ڤه‌برِى ژ مالێ خۆ دده‌ته‌ هه‌ر ئێك ژ شێخ و پيرێن خۆ و هنده‌كێن دى، و ئه‌ف رێژه‌يه‌ دگه‌هيته‌ (19%) ژ داهاتێ وى يێ سالانه‌. به‌لێ دگه‌ل ڤێ چه‌ندێ ل ڤان دويماهيا گوهۆرِين په‌يدا بوويه‌، نه‌خاسمه‌ پشتى گه‌له‌ك ئێزديان مالێن خۆ برينه‌ باژێرِان و لێ خۆجه بووين، و به‌رێ خۆ دايه‌ ژيانا مه‌ده‌نى، و گه‌له‌ك ژ وان چۆينه‌ د كارێن حكوميدا و تێكه‌لى موسلمانان بووينه‌ ئه‌ڤه‌ هه‌مى بوويه‌ ئه‌گه‌ر كو گڤاشتن و زالگه‌ها شێخ و پيرا و هنده‌كێن دى وه‌كى مريدا ل سه‌ر وان سڤك ببيت، و گه‌له‌ك ئێزدى نوكه‌ هه‌ر دانپێدانێ ب ده‌ستهه‌لاتا وان ناكه‌ن، و چو پويته‌ى پێ ناكه‌ن، ب تايبه‌تى ئه‌وێن مشه‌ختبووين به‌ر ب ئه‌ورۆپا و ئه‌مريكا، گه‌له‌كا ژ وان ـ ئه‌گه‌ر نه‌بێژين هه‌ميان ـ ده‌ست ژ پێگريێن دينى به‌ردايه‌. ئه‌م دشێين وان ئه‌وێن كاروبارێن تايفه‌يا ئێزديان ب رێڤه‌ دبه‌ن بۆ دوو پشكا لێكڤه‌كه‌ين: ئێك: ته‌خه‌يا سياسى، ئه‌و ژى ژ ڤان پێك دئێت: 1- مير. 2- پسمير (پسمامێن ميرى). 3- خه‌لكێ گشتى و ساده‌. دوو: ته‌خه‌يا دينى، ئه‌و ژى ژ ڤان پێكهاتيه‌: 1- بابا شێخ. 2- شێخ. 3- پير. 4- قه‌وال. 5- فه‌قير. 6- كوچه‌ك. 7- مريد. و نوكه‌ دێ پيچه‌كێ ب به‌رفره‌هى ل سه‌ر هه‌ر ته‌خه‌يه‌كێ ژ ڤان ته‌خێن بۆرى ئاخڤين، و دێ به‌حسێ رامان، و كار، و (امتيازات)ێن وان و ئه‌و تشتێ بۆ وان چێدبيت كه‌ين، و هه‌ر تشته‌كێ گرێداى هه‌ر ته‌خه‌كێ جودا جودا: ئێك: ته‌خا سياسى: أ ـ مير: ئه‌و خودانێ ده‌ستهه‌لاتا ژ هه‌ميا بلندتره‌ د ناف تايفه‌يا ئێزديدا، و مير ژ لايێ رهێڤه‌ دگه‌هنه‌ شێخ عه‌ديێ دووێ، چونكى شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى د ژيانا خۆدا ژن نه‌ئينابوو و ئێزدى دبێژن ميرێن وان ژ لايێ رهێڤه‌ دگه‌هنه‌ خه‌ليفه‌ يه‌زيدێ كورِێ موعاويه‌يێ ئه‌مه‌وى. و ده‌مێ هێرشا ميرێ ره‌واندزێ ـ ميرێ كۆره‌ ـ بۆ سه‌ر ئێزديان سالا (1247 مش ـ 1831 ز) چو نه‌مابوو بنه‌مالا ميرا بنبرِ ببيت، چونكى وان مير عه‌لى به‌گ كوشت پشتى ل نێزيكى سيلاڤا گه‌ليێ عه‌لى به‌گێ ئێخسيركرى ئه‌ڤ سيلاڤا حه‌تا نوكه‌ ب ناڤێ وى دئێته‌ نياسين، و ئه‌ڤ سيلاڤه‌ ب ناڤێ وى هاته‌ ناڤكرن چونكى ل ده‌ف ڤێ سيلاڤێ ئه‌و كوشت، ئه‌ڤ سيلاڤا دكه‌ڤيته‌ باژێرِێ ديانا سه‌ر ب پارێزگه‌ها هه‌ولێرێ يا عيراقيڤه‌. مير عه‌لى به‌گ سێ كورِ هه‌بوون، ئێزدى شيان وان بره‌ڤيننه‌ جهێن ئاسێ و دوير ژ ده‌ستێن هێزێن ميرێ ره‌واندزێ، ئه‌ڤ هه‌رسێ بچويكه‌ ئه‌ڤه‌ بوون: حه‌سه‌ن به‌گ باپيرێ مير ته‌حسين به‌گێ ميرێ ئێزديان يێ نوكه‌، و عه‌بدى به‌گ، و سه‌ليم به‌گ، ئێزدى پشتى هينگێ ب په‌روه‌رده‌كرنا وان رابوون، حه‌تا مه‌زن بووين و رابووين جاره‌كا دى ئێزدى كۆمكرين و هۆسا ميرگه‌ها ئێزديان ژ نافچۆنێ قورتال بوو. ميرى ل ده‌ف ئێزديان ده‌ستهه‌لاته‌كا ره‌ها هه‌يه‌، و وان (مافێ حه‌لالكرن و حه‌رامكرنێ هه‌يه‌، و ژ دانان و ژ سه‌ركارلادانا شێخ و سه‌رۆكێن روحانى ل ناڤ و ده‌رڤه‌ى عيراقێ، و خێرێن سه‌نجه‌قان، و جهێن پيرۆز، و داهاتێن وان هه‌مى بۆ وانن، و هه‌ر ئێكێ چو وێرس نه‌بن ئه‌و بۆ دبنه‌ وێرس و ناڤێ وى ل دوعا و هه‌لكه‌فتان دئێته‌ گۆتن)(150). گه‌له‌ك ئێزدى وه‌سا هزر دكه‌ن كو مير يێ پاراستيه‌ ژ گونه‌ه و خه‌له‌تيێ چونكى پشكه‌ك ژ روحا خودێ د ناف واندا هه‌يه‌، و ئه‌و نوينه‌رێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافريه‌، ڤێجا هه‌ر ئێكێ گوهداريا وى نه‌كه‌ت هه‌روه‌كى گوهداريا شێخ عه‌دى نه‌كرى، و ئێزدى بۆ كارێن خۆ يێن گرنگ پسيارا خۆ ب وى دكه‌ن، و هه‌ر ئێكێ خۆ ژ ميرى نه‌رازيكه‌ت، يان فه‌رمانه‌كێ ژ فه‌رمانێن وى ب جه نه‌ئينيت دێ تووشى جۆرێن سزايان بيت، و سزايێ ژ هه‌ميان مه‌زنتر حه‌رامكرنه‌، ئانكو دێ مير رابيت ب حه‌رامكرنا وى، ڤێجا نابيت كه‌سه‌ك ژ ئێزديان سه‌ره‌ده‌ريێ دگه‌ل بكه‌ت، يان ئێك ژ مرۆڤێن خۆ بده‌تێ، و وى ماف نامينيت وه‌كى هه‌مى ئێزديێن دى، و نابيت بۆ وى ئه‌و بچيته‌ ته‌وافێ يان سه‌ره‌دانا مه‌زارێن پيرۆز، و حه‌تا دويماهيێ ژ ڤان سزايان. و ميرى جڤاته‌كا روحانى يا هه‌ى ده‌م بۆ ده‌مى دگه‌ل وان كۆم دبيت ژبۆ ڤه‌كۆلين و گێنگه‌شه‌كرنا كاروبارێن مله‌تى، و ئه‌ف جڤاتا وى پێكهاتيه‌ ژ: 1ـ ميرى، كو ئه‌وه‌ سه‌رۆكێ جڤاتێ. 2ـ مير حاج (ميرێ حه‌جێ). 3ـ پێش ئيمام (ئيمامێ پێشيێ). 4ـ بابا شێخ (پشتى پيچه‌كا دى دێ به‌حسێ وى ئێته‌ كرن). 5ـ شێخێ وه‌زير، ئه‌و به‌رپرسه‌ ژ شه‌مسانيان. 6ـ سه‌رۆكێ قه‌والان. هه‌رچه‌نده‌ پۆستێ ميرى پتر نێزيكى ده‌ستهه‌لاتا سياسيه‌ ژ ده‌ستهه‌لاتا دينى، به‌لێ هه‌ردوو ده‌ستهه‌لاتێن سياسى و دينى د ده‌ستێن ويدانه‌، (و مه‌رجه‌ دڤێت يێ پاك و راستگۆ بيت، و ئه‌مين بيت بۆ ئێزدياتيێ، كار بكه‌ت بۆ باشيا وان، به‌رِه‌ڤانيێ ژ دينێ وان بكه‌ت، و ژ كارێن وى: 1- سه‌رپه‌رشتيا ته‌كيايـا شێخ عه‌دى و ئه‌وقاف و ئاڤاهى و ده‌مێن سه‌ره‌دانا وى. 2- نه‌زر و به‌خشين دئێنه‌ دان بۆ وى، و ل ژێر ده‌ستێ وينه‌. 3- ئه‌وه‌ ژێده‌رێ ژ هه‌ميان بلندتر بۆ هه‌مى سه‌رۆكێن دينى، و ئه‌وه‌ (بابا شێخ)ى ددانيت دا ببيته‌ جێگرێ وى بۆ كاروبارێن دينى. 4- سه‌رپه‌رشتيا رێڤه‌برنا خێزانا ميرى دكه‌ت، و خه‌رجيێ ل ئه‌ندامێن خێزانێ دكه‌ت، ب ره‌نگه‌كى كو ژيانه‌كا به‌رفره ببۆرينن بێى پێدڤى كه‌سه‌كێ دى ببن. 5- كه‌ل و په‌لێن دينى يێن پيرۆز ل ده‌ف وى دئێنه‌ پاراستن وه‌كى: تاووسا، سنجه‌قا، شاشكا شێخ عه‌دى، به‌رانێ ئيبراهيمى، دارێ مووساى، تزبيێن شێخ ئه‌حمه‌د به‌ده‌وى. 6- سنجه‌قان راده‌ستى قه‌والان دكه‌ت د ده‌مێن وان يێن ده‌ستنيشانكريدا به‌رامبه‌ر پاره‌كى دده‌نێ، ئه‌و پاره‌ دئێته‌ مه‌زاختن بۆ مه‌زارێ شێخ عه‌دى و خێزانا ميرى، و چو حسێب و گێنگه‌شه‌ ل دۆر ڤێ چه‌ندێ دگه‌ل نائێته‌ كرن)(151). نابيت مير ژ سه‌ر كارى بێته‌ لادان، به‌لێ هندى ئه‌و يێ ساخ بيت وى مافێ ميراتيێ هه‌يه‌، و ب ئێك ده‌نگيا خێزانێ دئێته‌ هه‌لبژارتن، و كه‌سێ ماف نينه‌ مايێ خۆ د هه‌لبژارتنا ميريدا بكه‌ت، به‌لێ پێدڤيه‌ ل سه‌ر هه‌ميان گوهداريێ بكه‌ن و به‌س، و ميرێ ئێزديان يێ نوكه‌ مير ته‌حسين به‌گه‌ كورِێ مير سه‌عيد به‌گى كورِێ مير عه‌لى به‌گى، پشتى بابێ خۆ سه‌عيد به‌گى ميراتى سالا (1944)ێ وه‌رگرتيه‌، و هينگێ پيرا وى مه‌يان خاتون هاتبوو دانان وه‌ك سه‌ميان (وصي) ل سه‌ر چونكى يێ بچويك بوو، ل 27/3/1998ێ ل لالش ئه‌ز دگه‌ل كۆم بوويمه‌، مرۆڤه‌كێ گه‌له‌ك خۆشكينه‌ و سه‌ره‌ده‌ريا وى يا خۆشه‌ ب تايبه‌تى دگه‌ل بيانيا و گه‌له‌ك قه‌درێ من گرت، و به‌رهه‌ڤيا خۆ دياركر بۆ هاريكاريا من، و ئه‌ز هاندام به‌رده‌وام بم ل سه‌ر ڤه‌كۆلينا بنياتێن تايفه‌يا ئێزديان و دياركرنا وان بۆ خه‌لكى دا راستيێ ببينن. ب ـ پسمير: پسمير په‌يڤه‌كا كورديه‌ ژ دوو برگه‌يان پێكهاتيه‌: [پس، ئانكو: كورِ]، پسمير: كورِمامێن ميرينه‌، مير ژ دوينده‌ها شێخ مه‌لكينه‌، و پسمير ژ دوينده‌ها شێخ مه‌نسورينه‌، هه‌ردوو ژى برايێن ئێكن كورِێن شێخ ئه‌بوبه‌كرينه‌ نه‌ڤيێن شێخ عه‌دى يێ دووێ، پسمير وه‌كى وه‌زيرانن بۆ ميرا، هاريكاريا وان دكه‌ن د رێڤه‌برنا كاروبارێن مله‌تيدا، (و ل هه‌ر گونده‌كى ژ گوندێن مه‌زن پسميره‌كا دانايه‌ ژبۆ پاراستنا كارێن وێ و پارستنا ئێمناهيێ تێدا، و عه‌ده‌ت يێ وه‌سا بوو كو هه‌مى پسمير رۆژا ئه‌ينى ل باعه‌درێ كۆم ببن و روينشتنه‌كێ ب سه‌رۆكاتيا ميرى گرێده‌ن ژبۆ ڤه‌كۆلينا مه‌سه‌له‌يێن گرنگ يێن گرێداى مله‌تێ ئێزدى و تشتێ پێدڤى دهاته‌كرن... و ل ڤان سالێن دويماهيێ يێن كێم بووين و بهايێ وان ژى يێ كێم بووى، به‌لێ به‌رێ گه‌له‌گ بوون و بهايه‌كێ باش هه‌بوو و ل پلا دووێ دهاتن پشتى ميرا)(152). ج ـ خه‌لكێ گشتى: ئه‌ڤه‌ پتريا ئێزديانن و ب جهئينانا هه‌مى فه‌رمان و ئه‌ركا ئه‌وێن ژ لايێ ميرى و ده‌وروبه‌رێن وى ده‌ردكه‌ڤن دكه‌ڤيته‌ سه‌ر ملێن وان. دوو: ته‌خه‌يێن دينى: ئێزديان گه‌له‌ك ته‌خه‌يێن دينى هه‌نه‌ و هه‌ر ته‌خه‌يه‌كێ كۆمه‌كا ماف و تايبه‌تمه‌نديێن خۆ هه‌نه‌ د ناڤ جڤاكێ ئێزدياندا، و هه‌ر ته‌خه‌يه‌كێ ژ ته‌خێن وان كارێ خۆ يێ تايبه‌ت هه‌يه‌ نابيت كه‌سه‌كێ دى ب وى كارى راببيت يان مايێ خۆ تێ بكه‌ت، ژبلى ميرى چونكى وى كاريگه‌ريه‌كا مه‌زن و ئێكسه‌ر هه‌يه‌ ل سه‌ر هه‌مى ته‌خێن دى، و هه‌ردوو ده‌ستهه‌لاتێن سياسى و دينى د ده‌ست ويدانه‌، و پتريا جاران تاكه‌ كه‌سێن وان ته‌خه‌يان نه‌شێن پێرابوونا وه‌ربگرن يان فه‌رمانان ده‌ربێخن، نه‌خاسمه‌ يێن گرنگ، هه‌كه‌ مشێوره‌تا ميرى نه‌كه‌ن و بۆچۆنا وى ل سه‌ر وه‌رنه‌گرن، ئه‌ڤێ كو چێدبيت وێ فه‌رمانێ ساقت بكه‌ت، يان هنده‌ك شرۆڤه‌كرنا ل سه‌ر بكه‌ت، چێدبيت ژى وه‌كى خۆ بهێليت، و په‌سه‌ند بكه‌ت، و گرنگترين ته‌خه‌ و پله‌ ئه‌ڤه‌نه‌: أ ـ بابا شێخ: پۆستێ بابا شێخى بلندترين پۆستێ دينيه‌ ل ده‌ف ئێزديان، ئه‌وێ ڤى پۆستى وه‌ردگريت پێدڤيه‌ هه‌مى كورِێن مله‌تى گوهداريا وى بكه‌ن و رێزه‌كا مه‌زن لێ بگرن، و پێدڤيه‌ ل سه‌ر ميرى مشێوره‌تا وى بكه‌ت د كاروبارێن گرنگدا، و بۆچۆنا وى جهێ وه‌رگرتنێيه‌ و سه‌نگ و رێزا خۆ ل ده‌ف ئێزديان هه‌يه‌، و بۆ بابا شێخى هه‌يه‌ فه‌توايێ بده‌ت د كاروبارێن دينى و حه‌لال و حه‌راميدا، و ئێزدى به‌رده‌وام قه‌ستا وى دكه‌ن و مشێوره‌تا وى دكه‌ن د كاروبارێن دينێ خۆدا، و د وان مه‌سه‌له‌يێن نويدا ئه‌ڤێن په‌يدا دبن و بۆچۆنا بابا شێخى ل سه‌ر وه‌ربگرن كا حه‌لاله‌ يان حه‌رامه‌، و كا دورسته‌ يان خه‌له‌ته‌ و دڤێت بابا شێخ هه‌ردوو رۆژيێن چلێ زڤستان و هاڤينان بگريت، و نابيت كارێ به‌رفره‌هكرن و نويژه‌نكرنێ ل گۆرِێ شێخ عه‌دى بێنه‌ ئه‌نجامدان ئه‌گه‌ر ب مۆله‌تا وى نه‌بيت، و ئه‌و ب خۆ سه‌رپه‌رشتيا ڤى كارى دكه‌ت، و هنده‌كێن خودان شاره‌زايى هاريكاريا وى دكه‌ن د ڤێ چه‌ندێدا، و ژ تشتێن تايبه‌ت ب بابا شێخيڤه‌ (جلنڤێژكه‌كا كه‌ڤنه‌) دبێژن ئه‌ڤه‌ ئه‌و جلنڤێژكه‌ ئه‌وا شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى ل سه‌ر دروينشت، و بابا شێخى ماف هه‌يه‌ ل ده‌ف خۆ بهه‌لگريت، و نه‌روينيته‌ خوارێ ئه‌گه‌ر ل سه‌ر وێ نه‌بيت و ل جه‌ژن و هه‌لكه‌فتان دگه‌ل خۆ ده‌ردئێخيت ده‌مێ دچيته‌ مه‌زارێ شێخ عه‌دى، ڤێجا ئێزدى لێ كۆم دبن و ماچى دكه‌ن، و نه‌زرا بۆ پێشكێش دكه‌ن و دكه‌نه‌ توبه‌رك. و نابيت بابا شێخ رهێن خۆ بتراشيت، هه‌روه‌سا حه‌رامه‌ ل سه‌ر وى ئه‌و مه‌يێ ڤه‌خۆت، و وى جهه‌كێ تايبه‌ت يێ هه‌ى ده‌مێ دچيته‌ سه‌ره‌دانا مه‌زارێ شێخ عه‌دى ل لالش، و ئه‌و جهه‌ ژى دكه‌ڤيته‌ نێزيكى ده‌رگه‌هێ سه‌ره‌كى يێ حه‌ره‌مێ ئه‌و ژى سه‌قيفه‌يه‌كا بچويكه‌ تێرا نێزيكى (15) كه‌سان دكه‌ت، (ل جهێ سه‌قيفه‌يا بابا شێخى بزڤرِه‌ د نه‌خشه‌يێ وى هه‌يكه‌لێ د پشكا ئێكێدا). و پۆستێ بابا شێخى، و پێش ئيمامى هه‌ردوو پۆستێن ئێكانه‌نه‌ كو ئێزدى دشێن ب ده‌ست خۆڤه‌ بينن بێى ميراتگرى، و من ئه‌ڤ پسياره‌ ژ شێخ عه‌لوى كر گۆت: (هندى پێش ئيمام و بابا شێخن دوو پۆستن مرۆڤ دشێت ب ده‌ست خۆڤه‌ بينيت ئه‌گه‌ر ب كێر بێت، ئانكو ب رێكا زانين و شاره‌زاييێ د كاروبارێن دينێ ئيزدياتيێدا ب ده‌ستڤه‌ دئێن)(153). ب ـ شێخ: ته‌خه‌يا شێخا ژ ته‌خه‌يێن ماقويله‌ د ناف جڤاكێ ئێزديدا، شێخى بهايه‌كێ مه‌زن ل ده‌ف وان هه‌يه‌، و ته‌خه‌يا شێخا دئێته‌ لێكڤه‌كرن بۆ ڤان سێ بنياتان: 1- ئادانى. 2- قاتانى. 3- شه‌مسانى. و پشتى هينگێ ئه‌ڤ بنياته‌ دئێنه‌ لێكڤه‌كرن بۆ چه‌ندين تايا، هه‌ر خێزانه‌كێ تايێ خۆ يێ تايبه‌ت هه‌يه‌، وه‌كى خێزانا شێخ حه‌سه‌نى، و خێزانا شێخ ئه‌بوبه‌كرى، و خێزانا شێخ (سجادالدين) ى، و ئامادينى (عمادالدين)ى، و چه‌ندين خێزانێن دى. و ته‌خه‌يا شێخا تايبه‌تمه‌نديێن خۆ هه‌نه‌، هه‌روه‌سا دڤێت هه‌ر ئێزديه‌كى د ژيانا خۆدا شێخه‌ك هه‌بيت(154)، كاروبارێن خۆ ته‌سليمى وى بكه‌ت، و رێژه‌يه‌كێ ژ سه‌رجه‌مێ داهاتێ خۆ يێ سالێ بده‌تێ. به‌رامبه‌ر ڤێ چه‌ندێ شێخ دێ رابيت ب ئاراسته‌كرن و رێ نيشاندنا مريدێ خۆ، و دێ وان هانده‌ت ل سه‌ر پێگريێ ب رێنمايێن تاووس مه‌له‌كى، و دێ رابيت ب دويفچۆنا مريدێن خۆ ل سه‌ر ئه‌نجامدانا وان بۆ په‌رستنان، و سه‌ره‌دانا وان بۆ مه‌زارێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى، و پشكدارى د رێ و ره‌سمێن دانانا تاووسيدا، و چۆنا ته‌وافێ، و هه‌تا دويماهيێ ژ ڤان كاروبارێن گرێداى په‌رستنان ل ده‌ف وان. هه‌روه‌سا دڤێت ده‌مێ مريد دكه‌ڤيته‌ به‌ر مرنێ شێخ ل وێرێ ئاماده‌بيت، و راببيت ب شيره‌تكرنا وى، و هاندانا وى ل سه‌ر پێگريێ ب رێنمايێن تاووس مه‌له‌كى، و خۆراگريێ ل سه‌ر، هه‌روه‌سا دێ په‌يڤا شاده‌دانێ بۆ بێژيت، و ئه‌ڤه‌يه‌ ده‌قێ وێ: (شاده‌ييا دينێ من خودێ ئێكه‌ و مه‌لك شێخ حه‌سه‌ن ب دورستى خۆشتڤيێ خودێيه‌)، و ده‌مێ مريد دمريت شێخێ وى دێ وى شۆت، و كفن كه‌ت، و دێ دگه‌ل جه‌نازێ وى چيته‌ دقه‌بريدا، و پشتى ژ ڤه‌شارتنا وى خلاس دبن شێخێ وى دێ ته‌لقينێ ل سه‌ر خوينيت، و به‌رى نوكه‌ مه‌ ده‌قێ وێ دابوو دياركرن. ڤێجا په‌يوه‌ندى د ناڤبه‌را شێخى و مريدێ ويدا په‌يوه‌نديه‌كا گه‌له‌ك موكومه‌، و به‌رده‌وام دبيت حه‌تا دويماهيك گاڤ ژ مانا مريدى د ژيانێدا. و فه‌ره‌ بێژين پله‌يا شێخاتيێ ب ميراتگريێيه‌، و كه‌س نه‌شێت بگه‌هيته‌ وێ پلێ، يان خۆ بكه‌ته‌ شێخ، ئه‌گه‌ر ژ ئێك ژ خێزانێن شێخێن به‌رنياس نه‌بيت ل ده‌ف ئێزدياتيێ، و ئه‌ڤ سيسته‌مێ ميراتگريێ وه‌رگرتنا ڤێ پله‌يێ بوويه‌ ئه‌گه‌ر كو هنده‌ك مرۆڤێن نه‌زان بگه‌هنه‌ ڤێ پله‌يێ دگه‌ل نه‌زانينا وان ب كاروبارێن دينێ ئێزدياتيێ، و ئه‌ڤ چه‌نده‌ بوويه‌ ئه‌گه‌ر كو گه‌له‌ك ژ ئێزديان ب چاڤێ كێماسيێ، و سڤكاتيێ، به‌رێ خۆ بده‌نه‌ وان، چونكى گه‌له‌ك ژ وان گه‌هشتينه‌ ڤێ پله‌يێ ب تنێ چونكى بابێ وى شێخ بوويه‌. و سه‌باره‌ت هه‌ڤژينيێ نابيت ته‌خا شێخا چو ژنا ژ ته‌خه‌يه‌كا دى بۆ خۆ بينن يان ژنه‌كا خۆ بده‌نه‌ ته‌خه‌يه‌كا دى، و حه‌تا نوكه‌ ژى كار ب ڤێ ياسايێ دئێته‌كرن دگه‌ل كو گه‌له‌ك ياسايێن وان هاتينه‌ گوهۆرِين، و خه‌مسارى دگه‌له‌ك كاروباراندا هاتيه‌ كرن به‌لێ حه‌تا نوكه‌ گه‌له‌ك پێگرن ب ڤێ چه‌ندێ. ج ـ پير: گرنگيا ڤێ پله‌يێ پشتى يا شێخى دئێت، و رامانا مرۆڤێ دانعه‌مر دده‌ت، ئه‌ڤ پيره‌ ژى ژ هنده‌ك خێزانانن و ناڤدارترينێن وان ئه‌ڤه‌نه‌: پير محه‌مه‌د ره‌شان، و پير مه‌م شڤان، و پير جه‌روان، و پير حه‌سه‌ن مه‌مان، و هنده‌ك خێزانێن دى. و هه‌روه‌كى به‌رى نوكه‌ مه‌ ديتى دڤێت هه‌ر ئێزديه‌كى د ژيانا خۆدا شێخه‌ك و پيره‌ك هه‌بيت، و پێدڤيه‌ ل سه‌ر مريدى ئه‌و رێژه‌يا (5%) ژ داهاتێ خۆ يێ سالێ بده‌ته‌ پيرێ خۆ، ژ كارێن پيرا ئه‌وه‌ رادبن ب چاره‌سه‌ركرنا مرۆڤێن نه‌ساخ و دين، ب رێكا نڤشتيكان، و پێڤه‌خواندنێ كو هنده‌ك ئايه‌تێن قورئانا پيرۆزن، و ب تايبه‌تى ئايه‌تا كورسى، و سۆره‌تا فاتيحه‌، و هنده‌ك ناڤێن خودێ. و ژ ئه‌ركێن پيرا ئه‌وه‌ هاريكاريا شێخى دكه‌ن ده‌مێ مريدى دشۆت، و دمينيته‌ دگه‌ل حه‌تا ژ شويشتن، و كفنكرن، و ڤه‌شارتنا وى ب دويماهى دئێت. و ل رۆژێن جه‌ژنێ ب تايبه‌تى جه‌ژنا جه‌مايێ، و هه‌ردوو جه‌ژنێن چه‌له‌يان پير دچنه‌ لالش، و ل وێرێ مريدێ خۆ دبينن، و هنده‌ك ژ سه‌ده‌قه‌، و وان نه‌زرێن مريد پێشكێشى مه‌زارێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى دكه‌ن دده‌نه‌ وان. و هێژاى گۆتنێيه‌ دڤێت پيرى شێخه‌ك هه‌بيت، هه‌روه‌سا دڤێت شێخى ژى پيره‌ك هه‌بيت، له‌وا گه‌له‌ك شێخ و پير د ناڤبه‌را خۆدا رێككه‌فتينه‌، شێخه‌ك دێ بۆ خۆ پيره‌كى گريت، و هه‌ر ئه‌و پير دێ وى شێخى كه‌ته‌ شێخێ خۆ، و هه‌ر ئێك ژ وان سه‌ده‌قه‌، و نه‌زرێن خۆ دده‌نه‌ ئێك، ئانكو وى مالى د ناڤبه‌را خۆدا پێك دگوهۆرِن. ئه‌ڤ پله‌يه‌ ژى يا ميراتگريه‌، كه‌س نه‌شێت بگه‌هيتێ ئه‌گه‌ر نه‌ ژ خێزانه‌كا پيرا يا به‌رنياس بيت ل ده‌ف ئێزديان. د ـ قه‌وال: قه‌وال شێوازه‌كێ زێده‌يێيه‌ ژ گۆتنێ، رامانا وێ ئه‌وه‌ ئه‌وێ گه‌له‌ك دبێژيت، قه‌وال ژى ته‌خه‌يه‌كن چو سالۆخه‌تێن روحى نينن، كارێ وان خواندنا قه‌ولا، و هۆزانايه‌، د هه‌لكه‌فتاندا، نه‌خاسمه‌ ده‌مێ تاووس ل گوندان دئێته‌ گێرِان، كو قه‌وال رادبن ب كرێكرنا تاووسا ژ ميرى، و ل گوندان دگێرِن، و هۆزان و قه‌ول و مه‌ديحا دبێژن و پاره‌كێ مه‌زن ب ڤێ رێكێ ژ ئێزديێن ئاسايى و ساده‌ وه‌ردگرن ئه‌ڤێن هه‌ر ئێك ل دويف شيانا خۆ پارا دده‌تێ. قه‌وال وه‌كى باليۆزێن ميرانه‌ بۆ گوند و باژێرِێن دوير ژ ده‌ستهه‌لات و فه‌رمانا ميرى، ڤێجا قه‌وال رادبن ب گه‌هاندنا رێنما و فه‌رمانێن ميرى بۆ كورِێن مله‌تى، هه‌روه‌سا رادبن ب ڤه‌گوهاستنا ده‌نگ و باسێن وان بۆ ميرى، دا ئه‌و بزانيت ده‌نگ و باسێن مله‌تى چنه‌، و چ د ناف وانداچێدبيت. سه‌باره‌ت هه‌ڤژينيێ (به‌رێ حه‌رام بوو ل سه‌ر وان (هه‌ڤژينيێ) دگه‌ل نه‌يێن پير بكه‌ن، وه‌كى خێزانێن روحى، به‌لێ ده‌مێ كێم بووين، و تووشى گه‌فێن ژناڤچۆن و بريانێ بووين شێخێ مه‌زن (بابا شێخى) فه‌توايه‌ك دا كو دورسته‌ هه‌ڤژينيێ دگه‌ل ته‌خا مريدان بكه‌ن، به‌لێ ئه‌و حه‌ز ناكه‌ن كچێن بيانى بۆ كورِێن خۆ بينن هندى ژ ته‌خا وان هه‌بن)(155). و ژ كارێن قه‌والان پاقژكرنا مه‌زارێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافريه‌ پشتى سه‌ره‌دان ب دويماهى دئێن، رادبن ب هاڤێتنا به‌رمايى، و گلێش، و پيساتيان، ئه‌ڤێن وان مرۆڤێن دئێنه‌ سه‌ره‌دانێ ل پاش خۆ هێلاين ل مه‌زارى و ده‌وروبه‌رێن وى، و ئه‌و شانازيێ دبه‌ن كو ڤى كارى دكه‌ن، و دبێژن ئه‌ڤ كارێ وان يێ تايبه‌ته‌ ب وانڤه‌ هه‌ر ژ سه‌رده‌مێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى حه‌تا ئه‌ڤرۆ. و قه‌وال رادبن ب راهێنانا كورِێن خۆ ل سه‌ر لێدانا ده‌فێ، و لێدانا بلويلێ (شبابه‌)، و ژبه‌ركرنا قه‌ول و هۆزان و سروودێن دينى، داكو جهێ وان بگرن ب ئه‌نجامدانا ڤى كارى. ه ــ فه‌قير: فه‌قير ئه‌و ئێزديه‌ ئه‌وێ په‌رستنێ دكه‌ت و نه‌فسا خۆ نه‌زر دكه‌ت بۆ په‌رستنێ ب تنێ، و دنيايێ و خۆشيێن وێ دهێليت، و فه‌قير يێ جودايه‌ ژ ئێزديێن دى كو (خرقه‌)يێ دكه‌ته‌ به‌ر خۆ، (خرقه‌) جلكه‌كێ چێكريه‌ ژ هريا ره‌ش فه‌قير دكه‌نه‌ به‌ر خۆ، و ڤێ (خرقه‌)يێ پيرۆزيه‌كا مه‌زن هه‌يه‌ ل ده‌ف ئێزديان، له‌وا دێ بينى گه‌له‌ك جاران سويند پێ دخۆن، و ده‌مێ (خرقه‌) ددرِيێت، و كه‌ڤن دبيت، و نه‌شێت بكه‌ته‌ به‌رخۆ، هينگێ دێ ل جهه‌كێ تايبه‌ت ل لالش ئێته‌ پاراستن، و نابيت وه‌كى هه‌مى جلكێن دى بێته‌ هاڤێتن، و وه‌سا بۆ من ديار دبيت كو (خرقه‌) ژ به‌رمايێن وێ سۆفياتيێيه‌ ئه‌وا ل ده‌ستپێكێ ئێزدى رێكه‌ك ژ رێكێن وێ، سۆفى ژ كه‌ڤن وه‌ره‌ د ناڤدارن جلكێ هريێ (الصوف) دكه‌نه‌ به‌رخۆ. هه‌ر ئێزديه‌ك دشێت ببيته‌ فه‌قير، ب مه‌رجه‌كى كو ب كارێن وێ راببيت، و (و دينى دورستكريه‌ هه‌ر ئێزديه‌ك چ ژ روحانيا بيت يان ژ ئێزديێن ئاسايى بيت ببيته‌ فه‌قير پشتى نه‌فسا خۆ نه‌زر دكه‌ت بۆ نه‌ڤيانا دنيايێ، و په‌رستنێ، و (خرقه‌)يا فه‌قيرى دكه‌ته‌ به‌ر خۆ، پشتى مير په‌سه‌ند دكه‌ت كو ئه‌و ب كێر دويفچۆنا ڤێ رێكێ دئێت و ب ده‌ستێن خۆ (خرقه‌)يا فه‌قيرى دكه‌ته‌ به‌ر)(156). به‌لێ مه‌رج نينه‌ هه‌ر ئێكێ ببيته‌ فه‌قير كورِێ وى ژى ببيته‌ فه‌قير، كا چه‌وا هه‌ر ئێزديه‌كى ماف هه‌يه‌ ببيته‌ فه‌قير، هه‌روه‌سا مه‌رج نينه‌ دوينده‌ها فه‌قيرى ژى ببنه‌ فه‌قير. ل ده‌ستپێكێ فه‌قير جهێ رێزگرتنا هه‌مى ئێزديان بوو، چونكى وى دنيا يا هێلاى، و رێكا نه‌ڤيانا دنيايێ، و په‌رستنێ گرتيه‌ و رازى بوويه‌ ب ژيانا به‌رته‌نگ، له‌وا ئێزديان بۆ كه‌سه‌كێ دورست نه‌دكر پله‌يا وى چ با ئه‌و تووشى فه‌قيرى ببه‌ت، يان زۆرداريێ لێ بكه‌ت، حه‌تا ئه‌گه‌ر فه‌قيرى زۆردارى ل ئێكى كربا حه‌رام بوو ل سه‌ر وى ئه‌و نه‌هێليت، به‌لێ دڤيا وى خۆ بۆ لێدانێن وى ته‌سليم كربا، و بۆ وى نه‌بوو ئه‌و به‌رامبه‌ر زۆرداريێن فه‌قيرى به‌رِه‌ڤانيێ ژ خۆ بكه‌ت، به‌لێ پشتى فه‌قيرا ئه‌ڤ هه‌مى پاراستن، و رێزگرتنه‌ ديتى، ڤيان پۆستا، و پاره‌ى، و ده‌ستهه‌لاتێ، و سه‌ركێشيێ ب ده‌ست خۆڤه‌ بينن، ڤێجا ب بۆرينا ده‌مى فه‌قير بوو مرۆڤه‌كێ ب ترس خه‌لك ژێ ترسيان، و خۆ ژ به‌رسينگگرتنا وى دانه‌ پاش، به‌لێ پێكۆلا بده‌ستڤه‌ئينانا رازيبوونا وى كرن، ب هه‌مى رێكا. و ژ عه‌ده‌تێن ئێزديان ئه‌وه‌ ده‌مێ فه‌قير دمريت دڤێت ب وێ (خرقه‌)يا د به‌رڤه‌ بێته‌ ڤه‌شارتن. وـ كوچه‌ك: كوچه‌ك ته‌خه‌يه‌كا به‌ربه‌لاڤن د ناف ئێزدياندا، ئه‌ڤ پله‌يه‌ ژى بێى ميراتگرى بده‌ستڤه‌ دئێت، هه‌ر ئێزديه‌ك دشێت ببيته‌ ژ كوچه‌كا ئه‌گه‌ر ئه‌ف مه‌رجه‌ ل ده‌ف هه‌بن (بچيته‌ د مينبه‌را چل شێخاڤه‌، و سه‌ره‌دانا چل چراكا بكه‌ت، و سويند بخۆت حه‌ژ شێخ عه‌دى بكه‌ت و خزمه‌تا وى بكه‌ت، و دنيايێ به‌رده‌ت، و ئه‌و هه‌مى خۆشيێن به‌روه‌خت يێن دنيايێ، و په‌رگالێن دنيايێ يێن جودا جودا هه‌ميان بهێليت، دويفدا دڤێت چل جارا چل رۆژيان بگريت، و قه‌ستا ئاخا شێخ عه‌دى بكه‌ت بۆ جارا دووێ، ڤێجا دێ سه‌ره‌دانا چل چراكا كه‌ت، و چيته‌ مينبه‌را چل شێجا، و دێ قه‌ستا بابا شێخى كه‌ت، شێخ دێ پيرۆزباهيێ لێ كه‌ت، و ده‌ستهه‌لاتا وان ئه‌ركێن هاتينه‌ گۆتن ده‌تێ)(157). كوچه‌ك ل ژێر ده‌ستهه‌لاتا بابا شێخينه‌، ئه‌ڤێ رادبيت ب ئاراسته‌كرنا وان، و هنده‌ك ئه‌ركان دده‌ته‌ وان كو دڤێت پێ رابن، و ژ كارێن وان ئه‌وه‌ فه‌رمانێن بابا شێخى بگه‌هيننه‌ كورِێن مله‌تى دا كار پێ بكه‌ن، و ب جه بينن. و تشتێ به‌رچاڤ ل ده‌ف كوچه‌كان فێلبازى، و خێڤزانكيه‌، و ئه‌و دبێژن ئه‌م غه‌يبێ دزانين، هه‌روه‌سا دبێژن ئه‌م چاره‌نڤيسێ روحا دزانين پشتى مرنا وان، و ئه‌و جهێ به‌رزه‌بوويان دزانن، و گه‌له‌ك تشتێن دى يێن ده‌جالى ئه‌ڤێن مرۆڤێن ساده‌ پێ د خاپينن، و ڤان فێلبازيـان گه‌له‌ك پاره‌يێن ب ده‌ست وانڤه‌ ئيناينه‌ ژ ئێزديان، نه‌خاسمه‌ ئێزديێن ساده‌، و كێم ئاقل، و گه‌له‌ك ژ ڤان كوچه‌كان خۆ ب گۆتنه‌كێڤه‌ گرێدايه‌ كو د كتێبا (الجلوه‌)دا هاتيه‌، و خه‌لكێ ساده‌ قانع كرينه‌ كو ئه‌ڤه‌ به‌حسێ كوچه‌كايه‌، ئه‌ڤ گۆتنه‌ ژى ئه‌ڤه‌يه‌: (گوهداريێ بۆ بكه‌ن، گوهێ خۆ بده‌نه‌ خزمه‌تكارێن من ئه‌و تشتێ ئه‌و بۆ هه‌وه‌ دبێژن ژ زانينا غه‌يبێيه‌ ئه‌ڤا ل ده‌ف من). و ژ وان سوحبه‌تێن من گوه لێ بووين ژ ئێك ژ قوتابيێن زانينێ ل مزگه‌فته‌كێ ل گونده‌كێ موسلمانا يێ نێزيك بۆ گونده‌كێ ئێزديان، كو رۆژه‌كێ ژ رۆژان دوو قوتابيێن زانينێ يێن موسلمان چۆنه‌ سه‌ر رويباره‌كێ نێزيكى گوندى دا خۆ بشۆن، مه‌زنێ گوندى جابا وان هنارت، و گۆته‌ وان ئه‌ڤرۆ هوين دێ فراڤينێ ل ده‌ف من خۆن، و جابا دوو كوچه‌كان ژى فرێكر دا بێن فراڤينێ دگه‌ل بخۆن، و مه‌زنێ گوندى ئه‌وێ ئێزدى گۆته‌ خزمه‌تكارێن خۆ بۆ هه‌ر گه‌نجه‌كى ژ ڤان گه‌نجێن موسلمان مريشكه‌كا قه‌لاندى داننه‌ سه‌ر برنجێ، به‌لێ بۆ هه‌ر كوچه‌كه‌كى مريشكه‌كا قه‌لاندى بكه‌نه‌ د بن برنجێڤه‌ ب ره‌نگه‌كى كو چو ژ مريشكێ ديار نه‌كه‌ت، و به‌رى خوارنێ دانيته‌ به‌ر وان مه‌زنێ گوندى پسيار ژ هه‌ردوو گه‌نجێن موسلمان كر و گۆتێ هوين ژ ڤێ دنيايێ چه‌ندێ دبينن؟ گۆت: ئه‌م هندێ دبينين هندى خه‌لك دبينيت و ئه‌م پتر نابينين ژ وان، و هه‌ر ئه‌و پسيار ژ هه‌ردوو كوچه‌كان كر، وان گۆتى: ئه‌م كوچه‌ك حه‌فت قاتا سه‌ر عه‌ردى، و حه‌فت قاتا بن عه‌ردى دبينين، ئينا مه‌زنێ گوندى خۆ كه‌رِ كر، و فه‌رمان دا خوارنێ دانن، هه‌ر كوچه‌كه‌كى سه‌حكره‌ سێنيكا خۆ يا خالى ژ گۆشتى، به‌لێ سێنيكێن هه‌ردوو گه‌نجێن موسلمانان دوو مريشكێن قه‌لاندى ل سه‌رن، ئينا گه‌له‌ك تۆرِه‌ بوون و خوارن نه‌خوار، مه‌زنێ گوندى گۆتێ: هوين دبێژن هوين حه‌فت قاتا د بن عه‌رديڤه‌ دبينن، پا چه‌وا هوين نه‌شيان وان هه‌ردوو مريشكێن بن برنجێ به‌ر سينگێ خۆ ببينن، ئينا هه‌ردوو كوچه‌كا گه‌له‌ك شه‌رم كر و ئێكسه‌ر ده‌ركه‌فتن، و دره‌وێن وان بۆ هه‌ميان ئاشكرا بوون. و هێژاى گۆتنێيه‌ ل ڤان دويماهيا ئێزدى ب سه‌ر راستيا وان كوچه‌كان هه‌لبووينه‌، ڤێجا باوه‌ر ژێ ناكه‌ن، ژبه‌ر تێكه‌ليا وان دگه‌ل موسلمانان، و هاتنا وان يا به‌رده‌وام بۆ باژێرِان، و ئاكنجيبوونا گه‌له‌كا ل باژێرِان، د ئه‌نجامدا ب سه‌ر حيله‌ و فێلبازيێن وان هه‌لبووينه‌. ز ـ مريد: مريد ئێزديێن ئاسايينه‌، ژبلى ڤان ته‌خێن مه‌ به‌حس ژێ كرين ئێزديێن دى هه‌مى ژ مريدانن، و ئه‌ون بارێ گران دكه‌ڤيته‌ سه‌ر ملێن وان، چونكى ئه‌ون فه‌رمانێن هه‌مى ته‌خێن دى ب جه دئينن، و ل سه‌ر وان قه‌ده‌غه‌يه‌ مايێ خۆ د كاروبارێن دينيدا بكه‌ن، به‌لێ دڤێت ئه‌و وان كار و ئه‌ركا بكه‌ن ئه‌وێن پێ دئێنه‌ سپارتن. به‌لێ دگه‌ل ڤێ چه‌ندێ ل ڤان دويماهيا سه‌روبه‌ر هاتيه‌ گوهۆرِين، و ژيانا ئێزديان نوكه‌ نه‌وه‌كى به‌رێيه‌، كته‌كا كێم تێ نه‌بيت ئه‌گه‌ر نوكه‌ ئێزدى (ترِانا ب ڤان سانسۆرا دكه‌ن و پويته‌ى پێ ناكه‌ن، ژبلى خۆدويرئێخستنێ ژ هه‌ڤژينيێ دگه‌ل وان ئه‌وێن نه‌ ژ ته‌خا وان بن، و ب ده‌ستڤه‌ئينانا رازيبوونا شێخ و پيرا خۆ(158) ئه‌ڤێن ل به‌ر ده‌ستێ وان فێر دبن و هه‌مى ئه‌ركێن دى يێن ل سه‌ر دئێنه‌ سه‌پاندن دده‌نه‌ لايه‌كى، و نوكه‌ وه‌كى به‌رێ؛ به‌رێ خۆ ناده‌ته‌ سه‌رۆكێ خۆ يێ دينى، و ئه‌گه‌رێ ڤێ چه‌ندێ بۆ روحانيا ب خۆ دزڤرِيت، چونكى وان خه‌لك نه‌چاركريه‌ ژ گوهداريا وان دوير بكه‌ڤن ژبه‌ر ته‌مايا وان ئه‌ڤا ل چو تخويبان نه‌راوه‌ستيت، و ژبه‌ر ره‌فتارا وان هه‌ڤدژه‌ دگه‌ل وى نه‌خشێ كو پێدڤيه‌ رابه‌ر دگه‌ل قوتابيێ خۆ ب جه بينيت)(159). ديارترين سالۆخه‌تێن جڤاكێ ئێزدى: به‌رى به‌حسكرنا سالۆخه‌تێن جڤاكێ ئێزدى، من دڤێت ئاماژه‌ ب وێ چه‌ندێ بكه‌م كو پتريا سالۆخه‌تێن جڤاكێ ئێزدى دگونجاينه‌ دگه‌ل سالۆخه‌تێن جڤاكێ كوردێن موسلمان، بێ گۆمان ئێزدى كوردن، و ژبلى دينى چو جوداهى د ناڤبه‌را وان و كورداندا نينن، به‌لێ عه‌ده‌ت، و تيتال، و ياسايێن جڤاكى تا راده‌كێ مه‌زن وه‌كى وانن ئه‌وێن ل ده‌ف كوردێن موسلمان هه‌ين. كۆمه‌كا سالۆخه‌تێن باش ل ناف جڤاكێ ئێزدى هه‌نه‌ پێدڤيه‌ ل سه‌ر ڤه‌كۆله‌رێ دادپه‌روه‌ر به‌حس ژێ بكه‌ت، و ب باشى ل قه‌له‌م بده‌ت، و ره‌تكرنا وان جۆره‌كه‌ ژ سته‌مێ، و نه‌دادپه‌روه‌ريێ د ده‌رهه‌قا ڤێ تايفێدا، ئه‌ز ره‌ت ناكه‌م كو هنده‌ك سالۆخه‌تێن كرێت ل ده‌ف ئێزديان هه‌نه‌، به‌لێ ئه‌ڤه‌ وێ چه‌ندێ ناگه‌هينيت كو ئه‌ڤه‌ بێته‌ گشتگيركرن ل سه‌ر هه‌مى ئێزديان، د ناف ئێزدياندا هنده‌ك خودان ره‌وشتێن بلند، و سالۆخه‌تێن باش هه‌نه‌، و د ناڤدا هه‌نه‌ ژى خودان ره‌وشتێن نزم، و ئه‌ڤه‌ تشته‌كێ سروشتيه‌ ل ده‌ف هه‌مى جڤاكێن مرۆڤاتيێ، و جڤاكه‌ك نينه‌ ئه‌گه‌ر هه‌ردوو سالۆخه‌ت ل ده‌ف نه‌بن، به‌لێ پيڤه‌ر ب پتريێيه‌، هه‌ر ده‌مێ پتريا وى جڤاكى ئێك ژ هه‌ردوو سالۆخه‌تا ل ده‌ف هه‌بيت دێ ب وى سالۆخه‌تى ئێته‌ نياسين. و ل به‌ر رۆناهيا ئه‌ڤا بۆرى دێ بێژم: گه‌له‌ك جاران جڤاكێ ئێزدى ب هنده‌ك سالۆخه‌تان هاتيه‌ سالۆخدان نێزيكى سالۆخه‌تێن گيانه‌وه‌ران نه‌يێن مرۆڤان، و ئه‌ڤێ چه‌ندێ كارتێكرنه‌كا خراب ل سه‌ر ده‌روونا يێ ئێزدى كريه‌، و گه‌له‌ك ژ وان ئه‌وێن ل سه‌ر ئێزديان نڤيسين ب دورستى ده‌نگ و باسێن ئێزديان نه‌ڤه‌گوهاستينه‌، يان ژى هنده‌ك نموونه‌يێن تخويبداى ل ده‌ڤه‌ره‌كێ ب تنێ وه‌رگرتينه‌، له‌وا ب وى ره‌نگى هاتينه‌ كو بوويه‌ ئه‌گه‌رێ په‌يدابوونا كاردانه‌ڤه‌يه‌كا توند ژ لايێ ئێزديانڤه‌ به‌رامبه‌ر ئيسلامێ و موسلمانان. ده‌مێ من پێزانين ل دۆر ئێزديان كۆم دكرن من سه‌ره‌دانا گه‌له‌ك گوندێن وان كر، و ئه‌ز دگه‌ل گه‌له‌كا، و ژ هه‌مى ئاستان روينشتيمه‌ خوارێ، من گه‌له‌ك سالۆخه‌تێن باش و جوان ل ده‌ف وان ديتن، ئه‌ڤێن كارتێكرنێ ل سه‌ر مرۆڤى دكه‌ن مرۆڤى بڤێت يان نه‌ڤێت، و ئه‌ڤه‌ هنده‌ك ژ وان سالۆخه‌تانن: ئێك: مه‌ردينى: ئه‌ڤه‌ سالۆخه‌ته‌كێ دياره‌ ل ده‌ف ئێزديان، و ئێزدى پێ د به‌رنياسن، ده‌مێ مێڤانه‌ك بۆ ئێزديه‌كى دچيت پێكۆلێ دكه‌ت ب ئه‌ركێ خۆ راببيت به‌رامبه‌ر مێڤانێ خۆ هندى ئه‌ڤ چه‌نده‌ بخوازيت، ڤێجا دێ قه‌درێ وى گريت، و كا چ خوارن و ڤه‌خوارن هه‌يه‌ دێ بۆ پێشكێش كه‌ت، و چێدبيت زيانێ بگه‌هينيته‌ خۆ ژى دا باشترين جۆرێ خوارنێ بۆ مێڤانێ خۆ پێشكێش بكه‌ت. و ئێزدى ل وێ باوه‌رێنه‌ رزق بۆ وان ژ گه‌نجينه‌يا خودايێ دلۆڤان دئێت، و هندى ئێك ژ وان پتر خوارنێ بده‌ت، دێ هندى وێ و به‌لكى پتر ژى بۆ وى ژ گه‌نجينه‌يا خودايێ دلۆڤان ئێت، و بهايێ خێزانێ ل ده‌ف وان ل دويف ئاستێ باشيا مێڤانداريا خێزانێيه‌، و مه‌ردينيا وێ دگه‌ل مێڤانايه‌. و ئێزدى گه‌له‌ك ب ئه‌ده‌بن دگه‌ل مێڤانێن خۆ، نه‌خاسمه‌ ئه‌گه‌ر موسلمان بيت، عه‌ده‌تێ وان ئه‌وه‌ د ڤى سه‌روبه‌ريدا داخوازێ ژێ دكه‌ن ئه‌و گيانه‌وه‌رى ڤه‌كوژيت، چونكى ئه‌و دزانن موسلمان ده‌ستكوژێ وان ناخۆن، و ده‌مێ من سه‌ره‌دانا گوندێ پير جه‌عفوى كرى دا ديداره‌كێ دگه‌ل بكه‌م ل دويماهيێ گۆتى بۆ شيڤێ هوين مێڤانێن منن، و گۆته‌ مه‌ دورسته‌ بلا ئێك ژ هه‌وه‌ ب خۆ به‌رخى ڤه‌كوژيت، چونكى دزانى ئه‌م ده‌ستكوژێن وان ناخۆين. و قه‌لساتى ئێك ژ تشتێن كرێته‌ ل ده‌ف وان، و ئه‌و ب چاڤه‌كێ نزم به‌رێ خۆ دده‌نه‌ مرۆڤێ قه‌لس، و د ئێك ژ قه‌ولێن واندا هاتيه‌: قه‌لسى بۆ ده‌وله‌مه‌ندى مخابن سه‌د مخابن قه‌لسى به‌ديل بێ ماى چاكى نابت خه‌ياله‌ *** بخۆ ئاخ و به‌را نه‌چه‌ پێش قه‌لسه‌ڤانى(160). دوو: كريڤاتى: كێم ئێزدى هه‌نه‌ تو ببينى ئه‌گه‌ر كريڤه‌ك نه‌بيت، و كريڤاتى عه‌ده‌ته‌كێ كه‌ڤنه‌ ل ده‌ف ئێزديان، و ئه‌ڤ چه‌نده‌ ژى ب جه دئێت ده‌مێ ئێكێ ئێزدى بچويكه‌كێ خۆ د كۆشا موسلمانه‌كيدا سونه‌ت دكه‌ت، و ده‌مێ چپكه‌كا خوينێ ژ وى بچويكى دكه‌ڤيته‌ سه‌ر جلكێن وى موسلمانى هينگێ هه‌ر ئێك ژ وان يێ ئێزدى و يێ موسلمان دبيته‌ كريڤێ يێ دى، و دبێژنێ (كريڤێ خوينێ)، و كريڤ د كورديێدا رامانا براى دده‌ت. و ئێزدى شانازيێ (ب ڤى عه‌ده‌تي دبه‌ن، چونكى په‌يوه‌نديێن ڤيانێ د ناڤبه‌را خێزانا بچويكى و خێزانه‌كێ ژ تايفه‌كا ديدا موكوم دكه‌ت، و مه‌رجه‌ دڤێت كريڤێ خوينێ موسلمان بيت نه‌ئێزدى بيت،... و كريڤ ب بهاترين كه‌سه‌ ل ده‌ف ئێزديان)(161). سێ: دويركه‌فتنا وان ژ خه‌به‌را و قه‌سێن كرێت: خه‌به‌ر و قه‌سێن كرێت ژ تشتێن حه‌رامه‌ ل ده‌ف ئێزديان، ئه‌و دبێژن: كا چه‌وا دڤێت يێ ئێزدى دلێ وى يێ پاقژ بيت، وه‌سا دڤێت ئه‌زمانێ وى ژى يێ پاقژ بيت، و خه‌به‌ر گۆتن و قه‌سێن كرێت عه‌ده‌ته‌كێ به‌ربه‌لاڤ بوو ل ده‌ف وان به‌رى هاتنا شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى بۆ ده‌ف وان، به‌لێ ده‌مێ وى برِيار داى بمينيته‌ د ناف واندا گه‌له‌ك تشت ل ده‌ف وان گوهۆرِين، ژ وان گۆتنا خه‌به‌را، و قه‌سێن كرێت و سه‌قه‌ت، و شێخ عه‌دى ئه‌و گه‌له‌ك دانه‌ پاش ژ گۆتنا خه‌به‌را و قه‌سێن كرێت حه‌تا وه‌كى دبێژن ئه‌و دانه‌ پاش ژ گۆتنا قه‌سێن كرێت بۆ ئبليسى ژى، داكو ئه‌ڤ په‌يڤێن كرێت و سه‌قه‌ت نه‌مينن د ناف جڤاكێ واندا، له‌وا (گۆتنا خه‌به‌را و گاورى د دينێ ئێزدياندا حه‌رامن، و ئه‌ڤه‌ ژى به‌لگه‌يه‌ ل سه‌ر وێ چه‌ندێ كو گاورى، و گۆتنا خه‌به‌را ب هه‌مى ره‌نگانڤه‌ د فه‌رهه‌نگێن ئێزدياندا نينن، و دڤێت يێ ئێزدى بۆ خۆ دورست نه‌كه‌ت هنده‌ك په‌يڤا بێژت مرۆڤى بريندار بكه‌ن، و حه‌تا ده‌مێ كه‌سه‌ك زۆرداريێ ژى ل ئێزديه‌كى بكه‌ت و وى ب گۆتنێن خۆ بريندار بكه‌ت پێدڤيه‌ ئه‌و وه‌كى وى نه‌كه‌ت، ئه‌زمانێ مرۆڤێ ئێزدى نه‌شێت قه‌سێن كرێت و سه‌قه‌ت بێژيت، ئاخفتنا ب زيان ژ ده‌ڤێ ئێزديان ده‌رناكه‌ڤيت، و مرۆڤێ ئێزدى باوره‌ى ب كار، و ئه‌زمان، و هزرێن خۆ هه‌يه‌، و خودايێ مه‌زن دزانيت كا مرۆڤ چ كار و چ هزر دكه‌ت)(162). چار: رێزگرتنا په‌رستنێ: ئێزدى رێزێ ل په‌رستنێ دگرن چ په‌رستن بيت، و ژ لايێ كێڤه‌ بيت، و ب تايبه‌تى په‌رستنێن ئيسلامى، گه‌له‌ك جاران دێ بينى مرۆڤێ ئێزدى د هه‌يڤا ره‌مه‌زانێدا ل پێش چاڤێن موسلمانان ناخۆت و ناڤه‌خۆت، و گه‌له‌ك ئێزدى هه‌نه‌ حه‌ز دكه‌ن گوهێ خۆ بده‌نه‌ قورئانا پيرۆز ژ موسلمانان ده‌مێ دخوينن. و ئێزدى ل وێ باوه‌رێنه‌ كو ئه‌و هه‌مى په‌رستنێن دئێنه‌ كرن بۆ خودێ د دورستن، و ئارمانج ژ په‌رستنێ رازيبوونا خودايێ پاكه‌، له‌وا ئه‌و دبينن دورسته‌ مرۆڤ خۆ نێزيكى خودێ بكه‌ت ب هه‌ر په‌رستنه‌كا هه‌بيت به‌لێ ب مه‌رجه‌كى ئه‌و ژى دلسۆزى و خۆشكاندن تێدا هه‌بيت. ئه‌ڤه‌ و چه‌ندين سالۆخه‌تێن دى يێن باش ل ده‌ف ئێزديان هه‌نه‌، ئه‌ز دێ به‌حس كه‌م ده‌مێ هنده‌ك برگه‌يێن هۆزانا شيره‌تا به‌حس دكه‌ن ده‌مێ ئه‌ز به‌حسێ قه‌ولێن ئێزديان دكه‌م ئه‌وێن ب سوپاسيڤه‌ شێخ عه‌لوى داناينه‌ به‌رده‌ستێ من: ب هه‌قى تو پادشاى ره‌زاقێ عنس و جنسى خودانێ مورا ماى پادشايێ عه‌رش و كورسى *** تو ب كارێ خۆ بوه‌ستا تێ نه‌بت كێم و كاسه‌ *** ئى ب كارێ خۆ نه‌ى دخه‌فبى دێ مينت پێخواس ئى سه‌ركۆل *** ميرى ب لهێب و كه‌ربێ كێم كێم ژبه‌ر دچن شۆل *** سررا مه‌كه‌ن ئاشكرا قه‌نجه‌ سور ئێت مه‌خفى بن ئه‌رزه‌ كار و خه‌به‌ر سار هه‌ردوو زمان د برِى بن *** ده‌ما ل ته‌ بێتن فه‌رسه‌ت خورتيێ مه‌كه‌ ل زه‌بوونه‌ *** ببه‌ خودان ئاقل و كه‌مال كچكه‌كه‌ ب شه‌وق و ئه‌سمه‌ره‌ مه‌ده‌نه‌ پير و كاله‌ ئه‌و ژى دێ مينت ل داره‌ *** مێرێ ل بن حوكێ ژنێ رو سپى نابت چو جاره‌ *** پرِ كه‌نيه‌كێ بێ مه‌حال ئه‌و نيشانا ئه‌حمه‌قانه‌ *** زه‌بينى د بێ يه‌مانن ژبه‌ر نه‌كرا نڤێژێ *** سه‌د قه‌نجى دگه‌ل نه‌دۆست بكه‌ى هه‌ر دێ بته‌ دوژمن *** شۆلا بێ راى و ته‌كبير كه‌سه‌ك نابێژت قه‌نجه‌ نه‌زان بوويه‌ رێبه‌ر چاخێ ڤى زه‌مانى ده‌رد و مه‌ده‌ه ژ ده‌ستێ نه‌زانى چاكى و پاكى ئه‌تله‌سن(163) نه‌حه‌وجه‌يه‌ ببه‌يه‌ سووكا قه‌سارا(164). هه‌ڤژينى و ژن به‌ردان ل ده‌ف ئێزديان: جۆرێن هه‌ڤژينيێ ل ده‌ف ئێزديان: دوو جۆرێن هه‌ڤژينيێ ل ده‌ف ئێزديان هه‌نه‌: 1- هه‌ڤژينيا ئاسايى. 2- ره‌ڤاندن. و دێ نوكه‌ به‌حسێ ڤان هه‌ردوو جۆرێن هه‌ڤژينيێ كه‌ين ئێك ئێكه‌: 1ـ هه‌ڤژينيا ئاسايى (يا سروشتى): بارا پتر ژ ڤى جۆرى ب رێكا ئه‌ڤينيێ د ناڤبه‌را كورِ و كچاندا دئێت، وه‌رزا، و ته‌وافا، و سه‌ره‌دانێن مه‌زارێ لالش بۆ خۆ ب ده‌ليڤه‌ دبينن بۆ ڤێ چه‌ندێ، دا هه‌ر ره‌گه‌زه‌ك بۆ خۆ ئێك ژ ره‌گه‌زێ دى ژێ بگريت و ئه‌ڤينيێ دگه‌ل بكه‌ت، ئه‌گه‌ر هه‌ردوو ره‌گه‌زا حه‌ژ ئێك و دوو كر دێ كورِ رابيت دگه‌ل مالا كچێ ئاخڤيت و سوحبه‌تێ دگه‌ل ڤه‌كه‌ت، و دێ داخوازێ ژێ كه‌ت رێكا مالا خۆ بده‌نێ دا وێ كچێ بخوازيت، پشتى هينگێ دێ مرۆڤێن كورِى و كچێ په‌يوه‌نديێ ب ئێك و دوو كه‌ن، ئه‌گه‌ر گه‌هشتنه‌ رێككه‌فتنه‌كا بنياتى دێ هه‌ردوو خێزان رابن ب ده‌ستنيشانكرنا رۆژه‌كێ بۆ ئه‌نجامدانا رێ و ره‌سمێن خواستنێ، ڤێجا مرۆڤێن كورِى دێ شێخێ خۆ دگه‌ل خۆ به‌ن و چنه‌ مالا بابێ كچێ، و دێ وان مه‌هر و دياريان ده‌ستنيشان كه‌ن ئه‌وێن مالا كورِى دێ ده‌نه‌ كچێ، و مالا وێ، هه‌روه‌سا دێ رابن ب ده‌ستنيشانكرنا رۆژا داوه‌تێ، و ئه‌گه‌ر ئه‌و ده‌مه‌ هات مرۆڤ و كه‌س و كار و هه‌ڤالێن كورِى دێ كۆم بن، و دێ به‌رهه‌ڤيێن پێدڤى بۆ رۆژا داوه‌تێ كه‌ن وه‌كى: ئاماده‌كرنا خوارنێ، و شرينيا، و دويفدا دێ چنه‌ مالا بويكێ، و دێ ڤه‌گوهێزنه‌ مالا زاڤاى، و دێ گولله‌يان ب رێكێڤه‌ هاڤێژن، و ده‌مێ كاروانێ بويكێ دگه‌هيته‌ ره‌خێ گوندى دێ زاڤا دگه‌ل كۆمه‌كا هه‌ڤالێن خۆ چنه‌ پێشوازيا كاروانى، و ده‌مێ نێزيك دبن دێ زاڤا رابيت ب شكاندنا جه‌رِكه‌كێ تژى پاره‌ و پارچێن شرينيا ل به‌ر ده‌رگه‌هێ ژۆرا زاڤاى، و دێ ره‌قاس سێ رۆژان ل به‌ر ئاوازێن ده‌ف و بلويلێ به‌رده‌وام بيت. ئێزديان هنده‌ك عه‌ده‌تێن تايبه‌ت ب داوه‌تانڤه‌ هه‌نه‌ ژ وانا: 1- ده‌مێ زاڤا دچيته‌ ده‌ف بويكێ دێ به‌ره‌كى دانيتێ بێى بئێشينيت، دا بۆ وێ ديار بكه‌ت كو زه‌لام يێ زاله‌ ل سه‌ر وێ. 2- هه‌روه‌سا زاڤا دێ رابيت ب هويركرنا هنده‌ك نانێ هشك و دێ ب سه‌ر سه‌رێ بويكێ وه‌ركه‌ت ب هيڤيا په‌يدابوونا به‌ره‌كه‌تێ ب هاتنا وێ، هه‌روه‌سا دا حه‌ژێكرنا فه‌قيران ل ده‌ف په‌يدا ببيت. 3- هنده‌ك ئێزديان عه‌ده‌ته‌كێ هه‌ى كو ئێك ژ وان دێ ل به‌ر ده‌رگه‌هێ ژۆرا زاڤاى راوه‌ستيت، و تڤه‌نگه‌ك يا د ده‌ستدا، ده‌مێ زاڤا د كارێ خۆدا سه‌ردكه‌ڤيت ئه‌و گه‌نجه‌ دێ رابيت ب هاڤێتنا هنده‌ك گولله‌يان وه‌ك ئاماژه‌ بۆ سه‌ركه‌فتنا زاڤاى د كارێ ويدا. و ناچێبيت رۆژا داوه‌تێ بكه‌ڤيته‌ د هه‌يڤا نيسانێدا، چونكى ئێزدى دبێژن نيسان بويكا هه‌يڤايه‌، و وه‌سا دياره‌ كو ئه‌ف عه‌ده‌ته‌ به‌رى ئيسلامێ هه‌بوو ل ده‌ف كوردان، هه‌روه‌سا ناچێبيت بكه‌ڤيته‌ شه‌ڤا چارشه‌مبى چونكى ئه‌و رۆژه‌كا پيرۆزه‌ ل ده‌ف ئێزديان، و ناچێبيت ئه‌و وێ شه‌ڤێ بچيته‌ ده‌ف هه‌ڤژينا خۆ. 2ـ ره‌ڤاندن: ئێزدى هينگێ په‌نايێ بۆ ڤى جۆرى دبه‌ت ده‌مێ هنده‌ك ئاسته‌نگ دكه‌ڤنه‌ د رێكا هه‌ڤژينيا ويدا دگه‌ل وێ كچا وى دڤێت هه‌ڤژينيێ دگه‌ل بكه‌ت، چ سه‌ميانێ كچێ رازى نه‌بيت بده‌تێ، يان هه‌ر ئاسته‌نگه‌كا دى هه‌بيت، و گه‌له‌ك جارا ره‌ڤاندن ل ده‌ف مه‌زارێ عه‌دى كورِێ موسافرى چێدبيت، چونكى ئێزدى وى گه‌له‌ك ب جهه‌كێ ئه‌مين ددانن، و كه‌سه‌ك نه‌شێت ده‌ستێ خرابيێ درێژ كه‌ته‌ وان، ڤێجا دێ رابيت كچێ ره‌ڤينيت و به‌ته‌ مالا شێخه‌كى، يان كه‌ساتيه‌كێ به‌رنياس، و رۆژا دويفدا خودانێ مالێ دێ مرۆڤه‌كى هنێرته‌ مالا كچێ و دێ وان ئاگه‌هدار كه‌ت كو كچا وان يا ل مالا وى، و دێ د ناڤبه‌را واندا ئێت و چيت، و پشتى هينگێ دێ ئاهه‌نگا هه‌ڤژينيا وان گێرِن و هه‌مى تشت دێ ب دويماهى ئێن. فه‌ره‌ بێژين عه‌ده‌تێ ره‌ڤاندنا ژنا نه‌به‌س عه‌ده‌ته‌كێ تايبه‌ته‌ ب ئێزديانڤه‌، به‌لێ حاله‌تێن ره‌ڤاندنێ ل ده‌ف هنده‌ك موسلمانان ژى چێدبن. ده‌قێ گرێبه‌ستا دئێته‌ خواندن ل ده‌مێ ماركرنێ: ئه‌ز شيام وى ده‌قێ گرێبه‌ستێ ب ده‌ست خۆڤه‌ بينم ئه‌وێ شێخ دخوينيت ل ده‌مێ ماركرنێ، و من ژ ده‌ڤێ شێخ عه‌لوى وه‌رگرتيه‌، و ئه‌ز پێ ناحه‌سم ئێكى به‌رى نوكه‌ به‌لاڤ كربيت، يان ئاماژه‌ پێ كربيت، و ده‌قێ ماركرنێ تێكه‌له‌يه‌كه‌ ژ هه‌ردوو زمانێن كوردى و عه‌ره‌بى، له‌وا ئه‌ز دێ ده‌قێ عه‌ره‌بى وه‌كى وى نڤێسم و يێ كوردى دێ وه‌رگێرِم بۆ سه‌ر زمانێ عه‌ره‌بى: به‌رى شێخ ده‌قێ ماركرنێ بخوينيت ئه‌و و زاڤا دێ ده‌ستێن خۆ كه‌نه‌ تێكدا، و دێ پارچه‌كا پاته‌ى ب سه‌ر دادن، و ده‌ستێن وان دێ ل هنداڤ ئامانه‌كى تژى ئاڤ بن، و شێخ دێ رابيت ماركرنێ خوينيت و ده‌قێ وێ ژى ئه‌ڤه‌يه‌: (ب ناڤێ ئافرانده‌رێ من يێ پاك و رۆناهيده‌ر، پاكى بۆ وى خودايێ هه‌ردوو جۆتێن نێر و مێ ئافراندين، رۆژ و شه‌ڤ، ئيزى ئه‌ى ئافرانده‌رێ من، ب ناڤێ خودێ و ب خودێ، سلاڤ ل سه‌ر سه‌روه‌رێ مه‌ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى و شێخ حه‌سه‌نى خۆشتڤيێ خودێ، رێكه‌كا ته‌مامه‌، كچه‌كا ئازاد و بالقه‌، كچه‌، ناڤێ وێ فلان كچا فلانێيه‌ (و ل ڤێرێ دێ ناڤێ وێ و ده‌يكا وێ بێژيت)، بۆ فلان كورِێ فلانێ (و ل ڤێرێ دێ ناڤێ زاڤاى و ده‌يكا وى بێژيت)(165)، ب حه‌لالى، ب حه‌لالى، ب حه‌لالى، ب بهايێ نه‌ه مسقال و نيڤێن زێرِێ سۆر، گه‌لى ئاماده‌بوويا هوين شاهد بن قه‌بويل كر، و پێ رازى بوو، هزار جارا شيان و هێز نينن بێى خودايێ بلند و مه‌زن (ألف لا حول ولا قوه‌ الا بالله العلي العظيم))(166). برِيارا ڤه‌برِينا مه‌هرێ: سه‌باره‌ت مه‌هرێ هنده‌ پێگرك بۆ هاتينه‌ دانان ل دويف وى تشتێ خه‌لكێ تايفه‌يا ئێزدى پێشنيار كرين، و ل دويف وێ كۆمبوونا مير ته‌حسن به‌گێ دگه‌ل جڤاتا روحانى گرێداى ل (17/11/1995)ێ ل گوندێ خه‌تارێ و پشتى گێنگه‌شه‌كا درێژ، و به‌رفره‌ه ل دۆر بابه‌تى ئه‌ڤ برِيارا خوارێ هاته‌ دان. ئێك: 1- (13) غرامێن زێرِێ عيار (21) يان به‌رامبه‌ر وان پاره‌ دێ ئێنه‌ ڤه‌برِين بۆ بابێ كچێ. 2- (13) غرامێن زێرِێ عيار (21) يان به‌رامبه‌ر وان پاره‌ دێ بۆ كچێ ئێنه‌ ڤه‌برِين، و وێ مافێ هه‌ى چه‌وا خه‌رج بكه‌ت بۆ نيشانى، و نافمالى، و زێرِێ. 3- نيڤ كيلوا قه‌هوێ يان به‌رامبه‌ر وێ پاره‌ بۆ وى يێ قه‌هوێ پێشكێش دكه‌ت. 4- (3000) دينار بۆ هه‌ر ئێك ژ هه‌لبژێرێ گوندى، و مامێ كچێ، و خالێ وێ، و پشتده‌رێ وێ(167)، و رێزانيا وان گه‌نجێن رێكا بويكى دگرن(168). دوو: سه‌باره‌ت به‌حزانێ و به‌عشيقه‌ دێ ب ڤى ره‌نگى بيت: 1- ئه‌و مه‌هرا ئه‌و ل سه‌ر رێككه‌فتين كو (25000) دينارن دێ مينيت. 2- ئه‌گه‌ر گه‌نجه‌كى ژ به‌حزانێ يان به‌عشيقه‌ كچه‌ك ژ وان ده‌ڤه‌رێن برِيار ژێ دگريت ره‌ڤاند، يان به‌روڤاژى گه‌نجه‌كى ژ وان ده‌ڤه‌رێن برِيار ژێ دگريت كچه‌ك ژ به‌حزانێ و به‌عشيقه‌ ره‌ڤاند، دێ ئه‌و برِيارا د برگا بۆريدا هاتى ل سه‌ر ئێته‌ ب جهئينان. سێ: ره‌ڤاندن: 1- ئه‌گه‌ر ره‌ڤاندن ب رازيبوونا كچێ بيت دێ مه‌هر بيته‌ (25) غرامێن زێرِێ عيار (21) بۆ بابێ كچێ، و ئه‌و يێ ئازاده‌ بده‌ته‌ ب نافمالى بۆ كچا خۆ يان نه‌. 2- نابيت بابێ كچێ تشته‌كێ دى بخوازيت ژبلى مه‌هرێ. 3- حاله‌تێن دى مير ته‌حسين به‌گ دێ برِياره‌كا ئێكلاكه‌ر ل سه‌ر ده‌ت ل دويف سه‌روبه‌ر و كاودانێن حاله‌تى. چار: پێرِابوون: 1- ئه‌وێ سه‌رپێچيێ بكه‌ت دێ ئێته‌ بێ به‌هركرن ژ سه‌ره‌دانا پيرۆزيێن دينى يێن ئێزديان. 2- ئه‌وێ سه‌رپێچيێ بكه‌ت دێ ئێته‌ بێ به‌هركرن ژ هه‌مى مافێن دينى و جڤاكى. 3- مجێورێ گوندێ ده‌رگه‌هێ مه‌زارى و گۆرِستانێ بۆ وى ناڤه‌كه‌ت ئه‌وێ سه‌رپێچى كرى ده‌مێ دمريت، و دێ خه‌لكێ گوندى قه‌ده‌غه‌ كه‌ت پشكداريێ د چو رێ و ره‌سمێن ڤه‌شارتن و تازيێدا بكه‌ن. پێنج: رێنما: مير ته‌حسين به‌گێ ميرێ ئێزديان رێنمايێن ماركرنێ ب ڤى ره‌نگێ ده‌رئێخستينه‌: 1- ئه‌وێن حازر دبن دڤێت پشت راست بن كو ماركرن دێ ل دويف برِيارێ بيت، و پێدڤيه‌ ل سه‌ر وان ئه‌و كورِكى و بابێ كچكێ نه‌چار بكه‌ن سويند بخۆن به‌رى راگه‌هاندنا ماركرنێ ب فه‌رمى. 2- ده‌مێ سه‌رپێچى چێدبيت دڤێت ئه‌و پێرِابوونا ب جه بينن. 3- ئه‌گه‌ر ئه‌و نه‌شيان پێرِابوونان ب جه بينن وان مافێ هه‌ى بچنه‌ ده‌ف مير ته‌حسين به‌گێ ب مه‌ره‌ما ب جهئينانا پێرِابوونان. دويفدا هه‌مى ئاماده‌بوويان سويند خوار ل سه‌ر ب جهئينانا برِيارێ. ته‌حسين به‌گ كورِێ سه‌عيد به‌گێ ميرێ تايفه‌يا ئێزديان ئه‌و تشتێ د دويف هه‌ڤژينيێدا دئێت ل ده‌ف ئێزديان: د شه‌ريعه‌تێ ئێزدياندا چه‌ندين تشت ل دويف گرێبه‌ستا هه‌ڤژينيێدا دئێن، هنده‌ك گرێداينه‌ ب هه‌ڤژينيڤه‌، و هنده‌ك گرێداينه‌ ب هه‌ڤژينێڤه‌، و ئه‌ڤه‌ ژى هنده‌ك ژ وان تشتانه‌ ئه‌وێن دكه‌ڤنه‌ سه‌ر هه‌ردوو ئاليا، هه‌روه‌كى شێخ عه‌لو خه‌له‌فى بۆ من گۆتين: ئێك: ئه‌و تشتێ دكه‌ڤيته‌ سه‌ر هه‌ڤژينى به‌رامبه‌ر هه‌ڤژينا وى: 1- خه‌رجيێ ل هه‌ڤژينا خۆ بكه‌ت، ژ خوارن، و ڤه‌خوارن، و جلك، و خانى، و هه‌تا دويماهيێ ژ پێدڤيێن ژيانێ ئه‌ڤێن بێى وان نه‌قه‌تيت. 2- ناچێبيت هه‌ڤژين هه‌ڤژينا خۆ بترسينيت. 3- ناچێبيت پتر ژ دوو هه‌يڤان ژ مالا خۆ دوير كه‌ڤيت، حاله‌تێ فه‌ر تێ نه‌بيت، هينگێ دورسته‌ پتر ژ وى ده‌مى دويركه‌ڤيت. 4- ناچێبيت ئه‌و ل پێش چاڤێن خه‌لكى وێ ره‌زيل بكه‌ت، به‌لێ دڤێت رێزێ لێ بگريت، و ب هه‌مى رێز و قه‌درگرتن گازى كه‌تێ. 5- مه‌زاختنا وى دێ ل دويف گوهداريا وێ بيت بۆ وى، ئانكو هندى هه‌ڤژين پتر گوهداريا هه‌ڤژينێ خۆ بكه‌ت پێدڤيه‌ ل سه‌ر هه‌ڤژينى ئه‌و پتر مه‌زاختنێ لێ بكه‌ت. 6- ئه‌گه‌ر هه‌ڤژينێ داخواز ژ هه‌ڤژينێ خۆ كر كو وێ دڤێت سه‌را مالبابا خۆ بده‌ت، ناچێبيت ئه‌و رێكێ لێ بگريت. 7- ناچێبيت هه‌ڤژين هه‌ڤژينا خۆ ژ كه‌س و كارێن وێ بكه‌ت. دوو: ئه‌و تشتێ دكه‌ڤيته‌ سه‌ر هه‌ڤژينێ به‌رامبه‌ر هه‌ڤژينێ وێ: 1- دڤێت هه‌ڤژين گوهداريا هه‌ڤژينێ خۆ بكه‌ت د وان تشتێن دبێژتێ بكه‌ يان نه‌كه‌. 2- هه‌روه‌سا دڤێت ئه‌و داخوازيێن وى ب جه بينيت ئه‌وێن ئه‌و ژێ داخواز دكه‌ت. 3- دڤێت ئه‌و كاروبارێن مالێ ب رێڤه‌ ببه‌ت، ژ لێنان، و شويشتن، و پاقژكرنێ، و... هتد. 4- دڤێت هه‌ڤژين ب رويه‌كێ ڤه‌كرى و خۆش پێشوازيێ ل هه‌ڤژينێ خۆ بكه‌ت، نه‌خاسمه‌ ده‌مێ دزڤرِيته‌ مال، و كاودانه‌كێ خۆش بۆ وى د مالێدا به‌رهه‌ڤ بكه‌ت. 5- دڤێت رێزێ ل ده‌يك و بابێن وى بگريت. 6- دڤێت رێزێ ل برا، و خويشكێن وى بگريت. 7- ناچێبيت ئه‌و ئاخفتنێن خراب بۆ هه‌ڤژينێ خۆ ڤه‌گوهێزيت ئه‌ڤێن دبنه‌ ئه‌گه‌رێ به‌لاڤبوونا نه‌خۆشيێ، و ئاريشه‌يان د ناڤ و ده‌رڤه‌ى خێزانێدا. 8- ناچێبيت ئه‌و وى ژ كه‌س و كارێن وى بكه‌ت. 9- دڤێت ئه‌و پارێزێ ل سه‌ر مال و تشتێن وى بكه‌ت. 10- ناچێبيت ئه‌و تشته‌كى ژ مالێ وى بده‌ته‌ ده‌يك و بابێن خۆ بێى ده‌ستويريا وى. ژنكێن حه‌رام ل ده‌ف ئێزديان: چه‌ندين جۆرێن ژنا حه‌رامن ل سه‌ر مرۆڤێ ئێزدى بۆ خۆ بينيت، ژ وان: 1- ده‌يك، خاله‌ت، مه‌ت، خويشك. 2- ژن مام، ژن خال، ژن برا، خۆ پشتى مرنا مامێ، يان خالێ، يان براى ژى. 3- ژن برا خۆ ئه‌گه‌ر هه‌ڤژينێ وێ بمريت ژى. 4- جوداهيا ته‌خێ، بۆ نموونه‌ نابيت مريد كچه‌كێ ژ ته‌خا پيرا، يان شێخا بۆ خۆ بينيت. 5- جوداهيا دينى، نابيت كورێ ئێزدى، كچه‌كا نه‌ئێزدى بۆ خۆ بينيت، هه‌روه‌سا نابيت كچا ئێزدى ژى شوى ب كورِه‌كێ نه‌ئێزدى بكه‌ت. فره‌ژنى ل ده‌ف ئێزديان: فره‌ژنى تشته‌كێ سروشتيه‌ ل ده‌ف ئێزديان، و چو حنێرى تێدا نينه‌، و ل ده‌ف وان فره‌ژنى ب بارێ ئابۆرى يێ زه‌لاميڤه‌ گرێدايه‌، هه‌ر ده‌مێ بارێ وى يێ ئابۆرى يێ باش بيت دشێت دوو ژنا يان پتر بينيت، و هنده‌ك مير، و شێخ يێن هه‌ين پتر ژ چار ژنا د ئێك ده‌مدا هه‌نه‌، به‌لێ ئه‌وێ بارێ وى يێ ئابۆرى نه‌يێ باش بيت يان هه‌ژار بيت، ژنه‌كێ ب تنێ دئينيت، (ژبلى زه‌لامێن روحانى ئه‌ڤێن كێمه‌كا ژ وان ژ ژنه‌كێ و پتر نه‌بن، و ئه‌گه‌رێ وێ ژى ئه‌وه‌ ده‌مێ شه‌ريعه‌تێ ئێزديان حه‌رام كرى خێزانێن روحانيا شوى ب پتريا ته‌خا مريدا بكه‌ن، و حه‌تا دگه‌ل ئێك و دوو ژى ـ ژبلى هنده‌كا ـ چێدبيت حاله‌ت بخوازته‌ وێ چه‌ندێ زه‌لامه‌ك دوو ژنا بينيت، يان پتر ده‌مێ ژن زێده‌ دبن، و كه‌سه‌ك نه‌بيت ب كێر بێت شوى پێ بكه‌ن، و چێدبيت به‌روڤاژى ڤێ چه‌ندێ ژى چێببيت و زه‌لامه‌ك ژ روحانيا بێته‌ بێ به‌هركرن ژ ژنئينانێ حه‌تا دمريت ده‌مێ چو ژن ژ رها وى نه‌بن بۆ ببنه‌ هه‌ڤژين)(169). ژن به‌ردان ل ده‌ف ئێزديان: به‌رى به‌حسێ ژن به‌ردانێ ل ده‌ف ئێزديان بكه‌ين، من دڤێت ئاماژه‌ ب وێ چه‌ندێ بكه‌م كو ژن به‌ردان تشته‌كێ نه‌خۆشه‌ ل ده‌ف ئێزديان، و كه‌ربێن وان گه‌له‌ك ژێ ڤه‌دبن، و ژن به‌ردانێ ل ده‌ف ئێزديان دوو ره‌نگ هه‌نه‌: ره‌نگێ ئێكێ: زه‌لام راببيت ژ ده‌ف خۆ ژنا خۆ به‌رده‌ت، د ڤى حاله‌تيدا زه‌لام دێ ئێته‌ بێ به‌هركرن ژ هه‌مى تشتا، حه‌تا ژ كه‌ل و په‌لێن مالێ، و پێدڤيه‌ ئه‌و مه‌هرا پاشئێخستى ژى بده‌ته‌ ژنا خۆ يا به‌رداى ئه‌گه‌ر مه‌هرا پاشئێخستى هه‌بيت. ره‌نگێ دووێ: ئه‌وه‌ كو ژن داخوازا به‌ردانێ ژ زه‌لامى بكه‌ت، د ڤى حاله‌تيدا وێ ماف د چو تشتێن خۆدا نامينيت، حه‌تا زه‌لامى مافێ هه‌ى داخوازا وێ مه‌هرێ ژێ بكه‌ت ئه‌وا ل ده‌ستپێكێ دايێ ده‌مێ بۆ خۆ ئيناى. و زه‌لامى مافێ هه‌ى ژنا خۆ بزڤرِينيت پشتى به‌رداى ـ ئه‌گه‌ر (بائنه‌) بيت ـ بێى گرێبه‌سته‌كا نوى، و بێى مشێوره‌تا شێخه‌كى يان ئێكێ دى بكه‌ت، و وى مافێ هه‌ى سێ جارا وێ به‌رده‌ت و بزڤرِينيت، و چێدبيت ژ سێ جارا پتر ژى، ئه‌ڤه‌ هه‌مى چێدبيت بێى ئه‌و ژنه‌ شوى ب زه‌لامه‌كێ دى بكه‌ت. و سه‌باره‌ت ژڤانى (عده‌) پێنج هه‌يڤن، ڤێجا چ زه‌لام بمريت، يان ژنا خۆ به‌رده‌ت، و ژنێ مافێ هه‌ى شوى ب زه‌لامه‌كێ دى بكه‌ت ئه‌گه‌ر زه‌لامێ وێ پتر ژ ساله‌كێ ژێ دويركه‌فت و حازر نه‌بوو. و سه‌باره‌ت چه‌وانيا به‌ردانێ، زه‌لام دێ رابيت به‌ركه‌كى ده‌ته‌ف ژنا خۆ، وه‌ك نيشانه‌ك ل سه‌ر حه‌زا وى ل سه‌ر به‌ردانێ، و هنده‌ك ژ وان سێ به‌ركا دده‌نه‌ف ژنا خۆ؛ ئانكو ئه‌و يا به‌ردايه‌ ب هه‌ر سێ به‌ردانا، و هه‌ر ئێكێ بێژيته‌ ژنا خۆ تو شێخێ من يان پيرێ منى ژى ئه‌و دئێته‌ به‌ردان، و كه‌سێ ژ بلى ژن و مێرا ماف نينه‌ مايێ خۆ د مه‌سه‌له‌يا به‌ردانێدا بكه‌ت. و زارۆك دێ گه‌هنه‌ بابێ، و وى مافێ خودانكرنا وان هه‌يه‌، و زارۆكێ بشێت دێ مينيت ل سه‌ر رێككه‌فتنا ژن و مێرا، ئه‌گه‌ر رێككه‌فتن ل سه‌ر شيردانا زارۆكى حه‌تا دئێته‌ شيرڤه‌كرن دێ وه‌كه‌ن، و ئه‌گه‌ر نه‌ زه‌لامى مافێ هه‌ى زارۆكێ خۆ يێ ب شير بده‌ته‌ف ژنه‌كا ب شير حه‌تا دئێته‌ شيرڤه‌كرن. عه‌ده‌ت و شه‌نگسته‌يێن خوارن و ڤه‌خوارنێ ل ده‌ف ئێزديان: به‌رى به‌حسێ شه‌نگسته‌يێن خوارن و ڤه‌خوارنێ ل ده‌ف ئێزديان بكه‌ين من دڤێت ئاماژه‌ ب ديتنا وان بۆ رزقى بكه‌م ب ره‌نگه‌كێ گشتى، گه‌له‌ك ئێزدى وه‌سا باوه‌ر دكه‌ن كو شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى رزقێ وان دده‌ت، له‌وا گه‌له‌ك ژ وان دبێژن: هه‌ر رزقه‌كێ ژ ده‌ف شێخ عه‌دى نه‌ئێت خێر تێدا نينه‌، و باوه‌ر دكه‌ن كو جاره‌كێ شێخ عه‌دى ل ده‌ف خودايێ پاك روينشت، و دگه‌ل وى نان و پيڤاز خوارن، له‌وا دێ بينى ئێزدى گه‌له‌ك نان و پيڤازا دخۆن، نه‌خاسمه‌ ل وه‌رزێن سه‌ره‌دانا مه‌زارێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى ل لالش. و ئێزدى باوه‌ر دكه‌ن كو گه‌نجينه‌ك يا هه‌ى دبێژنێ گه‌نجينا دلۆڤانى، و هندى مرۆڤێ ئێزدى خوارنێ بده‌ت دێ هندى وێ و چێدبيت پتر ژى بۆ وى ژ گه‌نجينه‌يا دلۆڤانى ئێت، له‌وا ده‌مێ مرۆڤێ ئێزدى ژ خوارنێ خلاس دبيت دبێژيت: (بلا نان ژ گه‌نجينه‌يا شێخ عه‌دى بيت، و هه‌ڤيرترش ژ كانيا سپى بيت). و سه‌باره‌ت خوارن و ڤه‌خوارنا، هنده‌ك حه‌لالن و هنده‌ك حه‌رامن، و ژێده‌رێ وان بۆ حه‌لالكرن و حه‌رامكرنێ زه‌لامێن وان يێن روحانينه‌، و ژ وان تشتێن حه‌رام بۆ خوران و ڤه‌خوارنێ ل ده‌ف ئێزديان ئه‌ڤه‌نه‌: 1ـ خه‌س: ئه‌ڤه‌ ژ به‌رچاڤترين تشتايه‌ ئه‌وێن شه‌ريعه‌تێ ئێزديان حه‌رامكرى، و حه‌رامكرنا خه‌سێ يا بوويه‌ سيمايه‌كێ ديار يێ ئێزدى پێ دئێنه‌ نياسين، و ئه‌گه‌رێ حه‌رامكرنا خورانا وێ ژى چه‌ندين بۆچۆن ل سه‌ر هه‌نه‌، ژ وان: ئێك: هنده‌ك ئێزدى دبێژن ئه‌گه‌رێ حه‌رامكرنا خه‌سێ ئه‌وه‌ كو باراپتر ل جهێن پيس شين دبيت، و گه‌له‌ك ميكرۆبان دگه‌ل خۆ هه‌لدگريت، و شويشتن و پاقژكرنا وێ يا ب زه‌حمه‌ته‌ بۆ مرۆڤى ژبه‌ر سه‌روبه‌ر و ره‌نگێ وێ، كو به‌لگێن وێ گه‌له‌ك د ناڤێكرانه‌، و نوژدارا گۆتي نه‌خۆن حه‌تا هوين باش پاقژ نه‌كه‌ن، و ژ پاقژيا وێ ژ كرم و ميكرۆبان پشت راست نه‌بن، له‌وا شه‌ريعه‌تێ ئێزديان خوارنا خه‌سێ حه‌رامكريه‌، دا ئێزدى بێنه‌ دويرئێخستن ژ ئێش و نه‌خۆشيا. دوو: و هنده‌ك ئێزدى دبێژن ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ كو جاره‌كێ واليه‌كێ مويسل ئێك ژ چاكێن ئێزديان گرت، و كره‌ د زيندانێڤه‌، و ل ده‌مێ د زيندانێڤه‌ ب تنێ خه‌س ددايێ، چونكى يا ئه‌رزان بوو، له‌وا ڤێ چه‌ندێ كاردانه‌ڤه‌ بۆ خه‌سێ ل ده‌ف ئێزديان په‌يداكر، و كه‌ربێن وان ژێ ڤه‌بوون چونكى ئێك ژ چاكێن وان هاتيه‌ ئه‌شكه‌نجه‌دان ب خورانا خه‌سێ ب ره‌نگه‌كێ به‌رده‌وام، له‌وا حه‌رامكر وه‌ك هه‌ڤسۆزى، و پشته‌ڤانى بۆ وى چاكێ هاتيه‌ ئه‌شكه‌نجه‌دان ب خوارنا خه‌سێ. سێ: و هنده‌ك ژ وان دبێژن ناڤێ خه‌سێ وه‌كى يێ چاكايه‌ (الخاص)، و (الخاص) زاراڤه‌كه‌ بۆ چاكێن ئێزديان دئێته‌ ب كارئينان، له‌وا ئێزديان خۆ ژ خوارنا وێ دا پاش وه‌ك رێزگرتن بۆ چاكێن خۆ. چار: شێخ عه‌لو ل دۆر ئه‌گه‌رێ حه‌رامكرنا خه‌سێ ل ده‌ف ئێزديان دبێژيت: (ته‌خه‌كا روحانيێن ئێزديان هه‌نه‌ ژنێ نائينن، و خۆ بۆ په‌رستنێ و خزمه‌تا مه‌زارا ته‌رخان دكه‌ن، و شێخ حه‌سه‌نى ل سه‌ر ده‌مێ خۆ خورانا خه‌سێ ل سه‌ر وان قه‌ده‌غه‌كر هندى كه‌ره‌ستێن روينى د ناڤدا هه‌نه‌ كو شه‌هوه‌تا سێكسى ل ده‌ف مرۆڤى زێده‌ دكه‌ن ده‌مێ مرۆڤ دخۆت، له‌وا ئێزديێن دى ژى وه‌ك پشته‌ڤانى دگه‌ل وان روحانيان ئه‌ڤێن خه‌سێ نه‌خۆن دا ژ شه‌هوه‌تا سێكسى خلاس ببن وان ژى خۆ ژێ دا پاش و نه‌خوار، و قه‌رنابيت، و كه‌له‌مى ژى هه‌ر ژبه‌ر ئه‌گه‌رێ بۆرى دانه‌ دگه‌ل). پێنج: هنده‌كێن دى دبێژن (ده‌مێ شێخ عه‌دى د به‌ر بيستانه‌كيرِا چۆى پسيارا ناڤێ وى گياى كر ئه‌وێ د نافدا گۆتنێ: خه‌سه‌، ئينا گۆتى (فليخسأ) و دويفدا خوارنا وێ حه‌رامكر)(170). 2ـ و ژ وان تشتێن حه‌رام ل ده‌ف ئێزديان بۆ خوارنێ فاسۆلى، و لۆبينه‌، و ئه‌گه‌رێ حه‌راميا وان ژى وه‌كى شێخ عه‌لوى بۆ من گۆتى ئه‌وه‌ كو باى بۆ مرۆڤى چێدكه‌ن، ڤێجا شێخ و دانعه‌مرا خۆ ژێ دا پاش چونكى چێدبيت ئه‌و زالگه‌هێ ل سه‌ر خۆ نه‌كه‌ن ڤێجا هنده‌ با ژ ئێكى ژ وان ده‌ركه‌ڤيت، و يێن دى خۆ ژێ دا پاش وه‌ك رێزگرتن بۆ وان. 3ـ گۆشتێ به‌رازى: خوارنا وى ژى ل ده‌ف ئێزديان حه‌رامه‌، و گه‌له‌ك خۆ ژێ دده‌نه‌ پاش، و د ئێك ژ قه‌ولێن واندا هاتيه‌ كو ئه‌و سوپاسيا خودێ دكه‌ن خودێ ئه‌و و گاور و خودانێن به‌رازى ژێك جودا كرينه‌. 4ـ مه‌ى: ئه‌و ژى ژ تشتێن حه‌رامه‌ هه‌روه‌كى گه‌له‌ك ئێزديان گۆتيه‌ من، به‌لێ دگه‌ل ڤێ چه‌ندێ ئێزدى ب ره‌نگه‌كێ زێده‌ ڤه‌دخۆن، چ ل هه‌لكه‌فتان، يان ژى نه‌ ل هه‌لكه‌فتان. 5ـ هنده‌ك ئێزدى گۆشتێ خه‌زالێ ناخۆن، و دبێژن ئه‌و په‌زێ ئێك ژ پێغه‌مبه‌را بوو، به‌لێ پير جه‌عفو دبێژيت ئه‌م ناخۆين چونكى ئه‌م گه‌له‌ك حه‌ژێ دكه‌ين، و ژبه‌ر جوانيا وێ نه‌ ژبه‌ر چو تشتێن دى. 6ـ هنده‌ك ژ وان گۆشتێ ديكلى حه‌رام دكه‌ن چونكى وه‌كى تاووسيه‌. 7ـ و هنده‌ك ئێزدى گۆشتێ كێڤريشكێ ژى ناخۆن چونكى وه‌كى كتكايه‌. 8ـ و هنده‌ك ئێزدى گۆشتێ ماسى ژى حه‌رام دكه‌ن، وه‌ك رێزگرتن بۆ يوونس پێغه‌مبه‌رى (سلاڤ لێ بن) ئه‌ڤێ حويتى داعويراى و نه‌خۆشى نه‌گه‌هانديێ، و هنده‌كێن دى دبێژن: (يه‌زيدى خيڤه‌ته‌ك ل سه‌ر ده‌ريايێ ڤه‌دا، و چو سنگ د ده‌ريايێدا نه‌بوون ڤێجا ماسيا كره‌ غار و چۆن كنفێن خيڤه‌تێ گرتن ئه‌وێن چۆينه‌ د ئاڤێدا دا ئه‌و ببنه‌ سنگ، ڤێجا كنفا ستۆيێ ماسيا كون كر، له‌وا ژ هينگێ وه‌ره‌ ماسيا (خياشيم) يێن هه‌ين)(171). و هێژاى گۆتنێيه‌ ئێزدى نوكه‌ وه‌كى به‌رێ نه‌ماينه‌، گه‌له‌ك ژ وان پتريا وان تشتێن حه‌رام ئه‌ڤێن به‌رى نوكه‌ مه‌ به‌حسكرين دخۆن، به‌لێ خه‌سێ هه‌ر ناخۆن و ئه‌وێن دخۆن ژى ل پێش چاڤ ناخۆن، به‌لێ ب نهێنيڤه‌ دخۆن، و بێى ئێك بزانيت. و ب ره‌نگه‌كێ گشتى ئێزدى پويته‌كێ مه‌زن ناده‌نه‌ خوارن و ڤه‌خوارنێ، و پيچه‌ك تێرا وان دكه‌ت، و ئه‌و پتر حه‌ژ نانێ جه‌هى دكه‌ن ژ نانێ گه‌نمى، وه‌ك زێده‌ چۆنا د ناف نه‌ڤيانا دنيايێ، و ئابۆريكرنێ، ب تايبه‌تى (ل گوندان، نه‌ڤيانا دنيايێ و ده‌ست گرتن خاله‌كا به‌رچاڤه‌ د خوارنا مرۆڤێ ئێزديدا، حه‌تا ئه‌و روينێ چێل و په‌زێن خۆ كۆم دكه‌ت و ئه‌و ب خۆ ب كار نائينيت، ئه‌و گۆشتى كێم دخۆن، به‌لێ ده‌مێ تاووس مه‌له‌ك دئێته‌ ناف ئاقارى يان ده‌ڤه‌را وي گه‌له‌ك دخۆت، چونكى وه‌ليمێن گشتى دئێنه‌ دانان، و خوارن ب ره‌نگه‌كێ به‌رفره‌ه دئێنه‌ لێنان)(172). ئادابێن خوارن و ڤه‌خوارنێ ل ده‌ف ئێزديان: ئێزديان چه‌ندين ئاداب هه‌نه‌ بۆ خوارن و ڤه‌خوارنێ دڤێت ل به‌رچاڤ بێنه‌ وه‌رگرتن، و پێگرى پێ بێته‌ كرن دا به‌ره‌كه‌ت بكه‌ڤيته‌ خوارن و ڤه‌خوارنا، و ژ وان ئادابان: 1- دڤێت به‌رى ده‌ستپێكرنێ بێژيت (ب ده‌ستويريا خودێ)، و ده‌مێ خلاس دبيت پاريه‌كێ نانى ماچى دكه‌ت و بێژيت: (ياخودێ زێده‌كه‌ و قه‌بويل بكه‌). 2- ئه‌گه‌ر گۆشت د سفرێدا هه‌بيت دوعايا سفرێ دئێته‌ خواندن ئه‌و ژى تێكه‌له‌يه‌كه‌ ژ زمانێ عه‌ره‌بى و كوردى ئه‌ز دێ ده‌قێ عه‌ره‌بى وه‌كى وى ئينمه‌ خوار، به‌لێ په‌يڤێن كوردى دێ وه‌رگێرمه‌ زمانێ عه‌ره‌بى: (سوپاس بۆ خودێ سوپاس بۆ خودێ ئه‌وێ خوارن دايه‌ مه‌، ئه‌وێ ئاڤ دايه‌ مه‌، ئه‌وێ جلك داينه‌ مه‌، ئه‌وێ مه‌زن بووى و رێ نيشا مه‌ داى، ژ مه‌زناتيا خۆ كورِێن ئاده‌م ژ هه‌مى چێكريێن خودێ بهاتر لێكرن، خودێ گونه‌هێن خودانێ خوارنێ ژێ ببه‌ت، خودێ خێرا وى بكه‌ته‌ به‌حه‌شتا خۆ، ژ منه‌تا خۆ بده‌تێ، دياريه‌كا به‌رده‌واميا بێنفره‌هيا وى بيت، بچيته‌ د گۆرِێ ويدا، و هه‌ر ئێكێ بوويه‌ ئه‌گه‌ر هه‌روه‌كى خودێ د سۆره‌تا ره‌حماندا گۆتى خه‌لاتێ قه‌نجيێ قه‌نجيه‌، ژ دلۆڤانيا خودايێ زێده‌ بلند، ژ خوانده‌ڤانێن هه‌ردوو په‌رتوكان، سه‌روه‌رێ سه‌روه‌ران تانجێ يێن ده‌ستپێكێ و پێغه‌مبه‌ران و يێن دويماهيكێ، قابول قربان، خودێ سفرا مه‌زن قه‌بويل كه‌ت، ب به‌ره‌كه‌تا ئيبراهيمێ خه‌ليل، دا ته‌مام ببيت و كێم نه‌بيت، و ب خه‌م نه‌كه‌ڤيت، و دا رزق، و مالێن وه‌ زێده‌ ببن، ئه‌ڤێ خوارن دايه‌ مه‌ بلا به‌حه‌شت ببيته‌ جهێ وى، و بلا دۆژه‌ه ل سه‌ر حه‌رام بيت، ب هيممه‌تا شێخ عه‌دى، و مه‌لك شێخ حه‌سه‌ن سلاڤ لێ بن). و ئێزديێن ئه‌رمينيا و جۆرجيا و توركيا دوعايا سفرێ ب ڤى ده‌قێ ل خوارێ دخوينن: (يا خودێ تو هه‌رده‌مى، تو مه‌ردى، تو عه‌رشێ مه‌زنى، تو يێ هه‌ى هه‌روهه‌ر، دلۆڤانيێ ب (72) مله‌تان، نڤستى و زيندانيان، گه‌شته‌ڤانان، ده‌ست كورت و هه‌ژاران، و ئێخسيران ببه‌ و دلۆڤانيێ ب مه‌ ژى ببه‌، بلا بۆ هه‌وه‌ ببيته‌ مێڤاندارى، و رێزگرتن، و ناڤ و ده‌نگ، و هوين ببنه‌ خودان كورِ و كچ، و خودان سامان، و باوه‌رى، و ئاخره‌ت، دوير بن ژ خه‌ما، و دوير بن ژ نه‌خۆشيا، و رزقێ ئاماده‌بوويان كێم نه‌بيت، و سويار ژ هه‌سپێ خۆ نه‌ئێته‌ خوار، و ل خۆشى و نه‌خۆشيان كێم نه‌بيت، و به‌رامبه‌ر دژمنێن خۆ شه‌رم نه‌كه‌ت، و نه‌مينيته‌ بێ وێرس، و زه‌لام نه‌مينيت بێ ژن، و چيا نه‌مينيت بێى په‌ز، و ئاڤا چيا و كانيا هشك نه‌بيت، و نان ژ گه‌نجينه‌يا شێخ عه‌دى بيت، و هه‌ڤير ترش ژ كانيا سپى بيت، ب ده‌ستێ ئه‌وێ مه‌زن و ب به‌ره‌كه‌ت بيت ژ گۆتنا ئيبراهيمێ خه‌ليل)(173). 3- خوران و ڤه‌خوارنێ ب ده‌ستێ راستێ بخۆت و ڤه‌خۆت. 4- ل ده‌ف ئێزديان ناچێبيت مرۆڤ ژ پياڤه‌ بخۆت. 5- هه‌روه‌سا ل ده‌ف وان ناچێبيت مرۆڤ ل ده‌مێ خوارن و ڤه‌خوارنێ پێن خۆ درێژ بكه‌ت، به‌لێ دڤێت روينيته‌ خوارێ و مێڤانكيا خۆ ڤه‌ده‌ت. تشتێن حه‌رام و تاوان ل ده‌ف ئێزديان: جڤاكه‌ك، يان كۆمه‌كا مرۆڤان نينه‌ ل پارچه‌كێ ژ عه‌ردى بژين ئه‌گه‌ر سيسته‌مه‌كێ ده‌ستنيشانكرى نه‌بيت، تێدا دياربكه‌ت كا چ دورسته‌ مرۆڤ بكه‌ت، و چ نه‌دورسته‌، ئێزديان ژى هنده‌ك سيسته‌م و ياسا هه‌نه‌ دياردكه‌ن كا چ دورسته‌ يێ ئێزدى بكه‌ت و چ نه‌دورسته‌، هه‌روه‌سا كا چ تشت ده‌ليڤه‌ هه‌يه‌ يێ ئێزدى بكه‌ت و چ ده‌ليڤه‌ نينه‌، و ڤان سيسته‌م و ياسايان نه‌به‌س ئه‌ڤ مه‌سه‌له‌ و كاروبار دياركرينه‌، به‌لێ چه‌ندين سه‌رپێچى و سزايێن گونجاى بۆ وان ده‌ستنيشانكرينه‌، ڤێجا ئه‌ف سزايه‌ چ يێن سه‌ردنيايێ بن، يان ژى بن دنيايێ ئه‌ف سزايێن رێكێ ل ئه‌ندامێن جڤاكێ ئێزدى دگرن كو خه‌له‌تيان بكه‌ن. و لايه‌نێ به‌رپه‌س ژ جهئينانا سزايێ ل سه‌ر ئه‌وێ سه‌رپێچى كرى ميره‌ و ده‌وروبه‌رێن وى، يان ژى ئه‌وێ نوينه‌راتيا ميرى دكه‌ت، و نوكه‌ دێ هنده‌ك تشتێن حه‌رام د شريعه‌تێ ئێزدياندا به‌حس كه‌ين، دگه‌ل به‌حسكرنا وان سزايێن دكه‌ڤنه‌ سه‌ر وى ئه‌وێ دكه‌ت: ئێك: هێلانا دينى: هێلانا دينى ل ده‌ف ئێزديان ژ مه‌زنترين تاوانايه‌ ئه‌وێن كو دڤێت ب دژوارترين سزا بێته‌ سزادان، و حه‌تا نوكه‌ ژى ئێزدى پێگريێ ب ڤى عه‌ده‌تى دكه‌ن، و چو سستيێ تێدا ناكه‌ن، دگه‌ل كو سستى و خه‌مسارى دگه‌له‌ك كاروبار و مه‌سه‌له‌يێن ديدا كريه‌، ئێزدى ب چو ره‌نگان ل وى نابۆرن ئه‌وێ ئێزدياتيێ بهێليت و بچيته‌ سه‌ر دينه‌كێ دى، چاره‌نڤيسێ وى كوشتنه‌، ئێك ژ ئه‌ندامێن خێزانا وى دێ ڤى سزاى ب جه ئينيت، و چێدبيت هنده‌ك ئێزديێن دى ژى بينيته‌ هارى خۆ، يان دڤێت خوينا وى بێته‌ رشتن، و هه‌ر ئێكێ وى بكوژيت چو ل سه‌ر ناچيت. سزا ژى، كوشتنه‌، من پسيار ژ پير جه‌عفوى كر ل سه‌ر سزايێ وى يێ ئێزدياتيێ بهێليت، گۆت: مه‌ چو جزا بۆ وى نينن ژبلى كوشتنێ، و من ئێزديه‌ك دنياسى، ده‌مێ موسلمان بووى ده‌يك و خويشك و برايێن وى رابوون ژه‌هر بۆ كره‌ د ناف خوارنێدا، و ده‌مێ خوارى پێ مر. ئه‌ز دگه‌ل هنده‌ك ئێزديان ئاخفتم ل سه‌ر ڤى سزاى، و ئه‌گه‌رێ كوشتنا وان بۆ وى ئێزديێ موسلمان دبيت، به‌هانه‌يا وان ئه‌و بوو كو خودێ مرۆڤ يێ چێكرى، و وى يا ته‌قدير كرى هنده‌ك ببنه‌ ئێزدى و هنده‌ك ببنه‌ موسلمان و هۆسا، و خودێ دشيا هه‌ميان بكه‌ته‌ موسلمان يان بكه‌ته‌ ئێزدى به‌لێ وه‌نه‌كر، ڤێجا چێنابيت مرۆڤ دينێ خۆ ئه‌وێ خودێ مرۆڤ ل سه‌ر داى بگوهۆرِيت. دوو: زنا: ئه‌و ژى ژ گونه‌هێن مه‌زنه‌ ل ده‌ف ئێزديان، و ب چاڤه‌كێ نزم و بێ بها به‌رێ خۆ دده‌نه‌ وى يێ ڤێ تاوانێ دكه‌ت، و سه‌باره‌ت سزايێ وێ پيچه‌كێ به‌رفره‌هى تێدايه‌ و ب ڤى ره‌نگى: 1- ئه‌گه‌ر زه‌لام و ژن هه‌ردوو ژ ئێك ته‌خه‌ بن پێدڤيه‌ شوى ب ئێك و دوو بكه‌ن، و زه‌لام دێ مه‌هرێ ده‌ته‌ بابێ وێ. 2- به‌لێ ئه‌گه‌ر ژ ئێك ته‌خه‌ نه‌بن ئێك ژ وان ژ ته‌خا مريدا بيت، و يێ دى ژ ته‌خا پيرا بيت، سزايێ وان ره‌جماندنه‌، و جوداهى د ناڤبه‌را زگوردى و زه‌لامێ ب ژن و ژنا شويكرى نينه‌، و ل ئاخره‌تێ دێ هه‌روهه‌ر ميننه‌ د ئاگريدا و تۆبه‌ بۆ وان نينه‌، و د ئێك ژ قه‌ولێن ئێزدياندا خۆدويرئێخستنا ژ زنايێ به‌حس كريه‌: ئه‌ز نه‌بينم مێرێ ب تنێ و ماكا بكه‌ت زنێ و مێرێ بن حوكمێ ژنێ(174). و سه‌باره‌ت لادانا سێكسى سزايێ وى ل ده‌ف ئێزديان يان كوشتنه‌، يان ژى حه‌رامكرنا وى يا ته‌مامه‌ ژ لاێ جڤاكيڤه‌. سێ: دره‌و: ئه‌و ژى ژ گونه‌هێن مه‌زنه‌ ل ده‌ف ئێزديان، و ب چاڤه‌كێ كێم به‌رێ خۆ دده‌نه‌ مرۆڤێ دره‌وين، ئه‌و ژى وه‌كى وان هه‌مى جڤاكێن دى يێن مرۆڤايه‌تى يێن ساخله‌من ئه‌ڤێن دره‌وێ شه‌رمزار دكه‌ن، و ئێزديان گۆتنه‌ك هه‌يه‌ ب ڤێ رامانێ (دره‌و دژمنێ خودێيه‌، و راستى رێكا خودێيه‌). چار: دزى و ته‌شقه‌له‌ (غش) و خوارنا مالێ ئێتيمى: ئه‌ڤ هه‌مى تشته‌ ژى د حه‌رامن ل ده‌ف ئێزديان، و سزايێ دزيكه‌رى وه‌كى شێخ عه‌لوى بۆ من گۆتى ئه‌وه‌ دێ ئێته‌ سزادان ب هنده‌ك پارا دێ ده‌ته‌ خێزانا ميرى. پێنج: خوارنا سه‌له‌فێ (ريبايێ): ئه‌و ژى ژ گونه‌هێن مه‌زنه‌ ل ده‌ف ئێزديان، و ئه‌و مرۆڤێ سه‌له‌فێ دخۆت مرۆڤه‌كێ بێ بهايه‌ ل ده‌ف وان، د ئێك ژ قه‌ولێن واندا هاتيه‌: جهو كو د جهونه‌ سه‌له‌ف خۆرن د بوهتاننه‌ بوونه‌ و سه‌باره‌ت سزايێ وى يێ سه‌له‌فێ دخۆت د ئێك ژ قه‌ولێن واندا هاتيه‌: هنجى مالێ سه‌له‌فێ دخواره‌ زه‌بينى دێ ئێنه‌ سه‌ر بێ حه‌د و هژمار دێ ب وى بگرن و هاڤێنه‌ دۆزێ و ده‌ڤێ ماره‌(175). له‌وا ل دويف ڤى قه‌ولێ وان ئه‌ڤێ هاتيه‌ دياركرن سزايێ مرۆڤێ سه‌له‌فێ دخۆت رۆژا قيامه‌تێ دۆژه‌هه‌، و دێ ئێته‌ ئه‌شكه‌نجه‌دان د ئاگريدا ب هێزترين ئه‌شكه‌نجه‌. شه‌ش: ئنيه‌تا خراب: ئێزدى دبێژن پێدڤيه‌ هه‌مى ده‌ما ئنيه‌تا مرۆڤێ ئێزدى يا باش بيت، و ناچێبيت ئنيه‌تا وى خراب بيت، يان نه‌ڤيان، يان خيانه‌ت د دليدا هه‌بيت به‌رامبه‌ر چو كه‌سا، و د ئێك ژ قه‌ولێن واندا هاتيه‌: نه‌فسێ چه‌ندى تو بكه‌ى گۆمانێ دلێ ته‌ خالى نابيت ژ تۆزێ نه‌ ژ غه‌درێ نه‌ ژ دۆخانێ نه‌فسێ ته‌ خه‌ياله‌ تو وان خلاس بكه‌ى ژ ئيمانێ(176). حه‌فت: نه‌دانا سه‌ده‌قه‌يان: پێدڤيه‌ ل سه‌ر ئێزدى به‌هره‌كێ ژ مالێ خۆ بده‌ته‌ شێخ و پيرێن خۆ، و بده‌ته‌ قه‌والا ده‌مێ تاووسى دئيننه‌ گوندى، و دبێژنه‌ وان پاره‌يێن دئێنه‌ دان سه‌ده‌قه‌، و نه‌دانا وان سه‌ده‌قه‌يان دئێته‌ هژمارتن ژ وان گونه‌هێن خودانێ وێ هێژاى سزاى دبيت، و سزايێ وان وه‌كى شێخ عه‌لوى گۆتيه‌ من حه‌رامكرنه‌، ڤێجا مرۆڤ دێ خۆ ژێ ده‌نه‌ پاش، دگه‌ل نائاخڤن، كرين و فرۆتنێ دگه‌ل ناكه‌ن، و حه‌تا دڤێت خۆ ژ كه‌س و كار، و خێزانا وى ژى دويربێخن، و ناچێبيت بۆ وى ئه‌و سه‌ره‌دانا مه‌زارێن پيرۆز بكه‌ت، و مجێور ده‌رگه‌هێ مه‌زارى بۆ وى ناڤه‌كه‌ت، حه‌تا مير لێ دبۆريت، يان ژى دمريت و ئه‌و يێ حه‌رامكرى، و ئه‌گه‌ر ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ مر نائێته‌ ڤه‌شارتن ل گۆرِستانێن ئێزديان، به‌لێ دێ چاله‌كێ كۆلن و تێدا ڤه‌شێرن، چێدبيت ئێزديان ئه‌ڤ سزايه‌ ژ پێغه‌مبه‌رى (سلاڤێن خودێ ل سه‌ر بن) وه‌رگرتبيت، ده‌مێ فه‌رمانا موسلمانان كرى كو خۆ ژ ڤان كه‌سان دوير بێخن: كه‌عبێ كورِێ مالكى، و مه‌رارێ كورِێ ره‌بيعى، و هيلالێ كورِێ ئومه‌ييه‌ى، ده‌مێ ژ خه‌زايا ته‌بووكێ ڤه‌ماين. هه‌شت: غه‌يبه‌ت و فه‌سادى: كه‌ربێن ئێزديان گه‌له‌ك ژ ڤان هه‌ردوو عه‌ده‌تان ڤه‌دبن، وه‌كى وان هه‌مى جڤاكێن دى ئه‌ڤێن كه‌ربێن وان ژ ڤان عه‌ده‌تێن كرێت ڤه‌دبن، و خۆدويرئێخستن ژ ڤان عه‌ده‌تان د گه‌له‌ك گۆتنێن واندا هاتيه‌ ژ وان: دلێ من ب سێ كه‌سا نا سۆژى مرۆڤێ ب حال بت و بێ عيش بژى و مرۆڤێ پيره‌مێر بيت و ل به‌ر كوچكێ خۆ ده‌رهه‌قى عه‌يالێ مى بێژى(177). هه‌روه‌سا د شيعرا شيره‌تاندا (قصيده‌ النصائح) ئاماژه‌ ب خۆدويرئێخستنێ ژ فه‌ساديێ هاتيه‌ كرن: سورِا مه‌كه‌ن ئاشكارا قه‌نجه‌ سورِ ئى د مه‌خفيبن. نه‌ه: سيخورِى ل سه‌ر جيرانى: ئه‌و ژى ژ تشتێن حه‌رامه‌ ل ده‌ف ئێزديان، و د ئێك ژ قه‌ولێن واندا به‌حسێ خۆدويرئێخستنێ ژێ هاتيه‌: گوهێ خۆ نه‌ده‌نه‌ گالگالێت جينارا دێ ل ئاخره‌تێ شوونا وان گالگالا ل گوهێ وه‌ ده‌ن بزمارا(178). و هنده‌ك تشتێن دى ژى يێن حه‌رام ل ده‌ف ئێزديان هه‌نه‌ به‌لێ من سزايه‌كێ ڤه‌برِى بۆ وى نه‌ديتيه‌ ئه‌وێ سه‌رپێچيا وان بكه‌ت و ژ وان تشتێن حه‌رام: 1ـ حه‌رامه‌ ئێزدى سمبێلێن خۆ بتراشيت يان كورت بكه‌ت. 2ـ حه‌رامه‌ ل سه‌ر ئێزدى به‌رێ خۆ بده‌ته‌ سه‌روچاڤێن ژنه‌كا نه‌ئێزدى، يان ياريا دگه‌ل بكه‌ت. 3ـ حه‌رامه‌ ل سه‌ر ئێزدى تف كه‌ته‌ سه‌ر ئه‌ردى، يان سه‌روچاڤێن مرۆڤه‌كى، يان گيانه‌وه‌ره‌كى چونكى د ديتنا واندا ئه‌ڤه‌ بێ بهاكرنه‌ بۆ تاووس مه‌له‌كى. 4ـ حه‌رامه‌ ل سه‌ر ئێزدى ژپياڤه‌ ده‌ستئاڤا خۆ خۆش بكه‌ت. 5ـ هه‌روه‌سا حه‌رامه‌ ل سه‌ر وى ئه‌و روينشتى جلكا بكه‌ته‌ به‌ر خۆ، به‌لێ دڤێت ژ پياڤه‌ بيت ده‌مێ جلكا د كه‌ته‌ به‌ر خۆ. 6ـ حه‌رامه‌ ل سه‌ر ئێزدى ئه‌و ل ده‌ف شێخێ خۆ، يان پيرێ خۆ، يان ده‌يك و بابێن خۆ، يان يێ ژ وى مه‌زنتر ئه‌و پێت خۆ درێژ بكه‌ت. 7ـ حه‌رامه‌ ل سه‌ر ئێزدى ئه‌و دگه‌ل ئێكێ نه‌ئێزدى به‌حسێ كاروبارێن دينێ ئێزدياتيێ بكه‌ت. 8ـ هه‌روه‌سا حه‌رامه‌ ل سه‌ر وى ئه‌و جلكێ ره‌نگێ شين بكه‌ته‌ به‌ر خۆ، و ده‌مێ من پسيارا ئه‌گه‌رێ ڤێ چه‌ندێ ژ پير جه‌عفوى كرى، گۆتى چونكى شيعه‌يان ره‌نگێ ره‌ش و شين دكره‌ به‌ر خۆ وه‌كى شينى ل سه‌ر روحا حسێنى، له‌وا ئه‌م وى ره‌نگى ناكه‌ينه‌ به‌ر خۆ دا وه‌كى وان نه‌بين. 9ـ حه‌رامه‌ ل سه‌ر ئێزدى شه‌ڤا چارشه‌مبى بچيته‌ نڤينا هه‌ڤژينا خۆ. 10ـ حه‌رامه‌ ل سه‌ر ئێزدى ئه‌و ده‌ستئاڤا خۆ خۆش بكه‌ت يان بچيته‌ نڤينا هه‌ڤژينا خۆ و به‌رێ وى ل مه‌زارێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى بيت. زێده‌بارى چه‌ندين تشتێن دى يێن حه‌رام ل ده‌ف ئێزديان، به‌لێ نوكه‌ گه‌له‌ك ئێزدى ـ ئه‌گه‌ر نه‌بێژين پتريا وان ـ پێگريێ پێ ناكه‌ن، و ل ڤان دويماهيا سه‌روبه‌رێ وان گه‌له‌ك هاتيه‌ گوهارتن. ئێزدياتى و دينێن دى: ئه‌وێ حال و سه‌روبه‌رێ تايفه‌يا ئێزديان بخوينيت دێ بۆ باش ديار بيت كو چه‌ندين شريعه‌ت، و رێ و ره‌سم، و عه‌ده‌تێن جودا جودا ژ دين و مه‌زهه‌ب و تايفه‌يێن دى هاتينه‌ د ناڤدا، و ئه‌ڤ تشته‌ ب خۆ نه‌تشته‌كێ سه‌يره‌، چونكى پتريا دين و تايفه‌يان ـ ئه‌گه‌ر نه‌بێژين هه‌ميان ـ په‌يوه‌نديه‌كا داخبارى و كارتێكرنێ دگه‌ل ئێك و دوو هه‌يه‌، ئانكو ژ دين و مه‌زهه‌بێن دى وه‌ردگريت، و د هه‌مان ده‌مدا دده‌تێ ژى. و سه‌باره‌ت تايفه‌يا ئێزديان و هه‌روه‌كى مه‌ د پشكا ئێكێدا ئاماژه‌ پێ كرى، ل ده‌ستپێكێ ل سه‌ر مه‌زهه‌بێ زه‌راده‌شتى بوون، وه‌كى هه‌مى كوردێن دى كو زه‌راده‌شتى بوون، و پشتى هاتنا مووساى، و عيساى (سلاڤ ل وان بن) گه‌له‌ك ژ وان بوونه‌ جوهى، و فه‌له‌، به‌لێ پتريا وان مانه‌ سه‌ر زه‌راده‌شتيێ، و پشتى هاتنا ئيسلامێ ئه‌و هه‌ميێن ماينه‌ زه‌راده‌شتى بوونه‌ موسلمان، به‌لێ نه‌زانين و نه‌خوينده‌واري د ناف واندا هه‌بوو حه‌تا شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى ژ لوبنانێ هاتيه‌ ده‌ڤه‌را وان، و مايه‌ د ناف واندا، و زانين د ناف واندا به‌لاڤكرى، و د ڤى بياڤيدا پێنگاڤێن باش هاڤێتن، و پشتى مرنا شێخ عه‌دى ب ده‌مه‌كى و هه‌روه‌كى من ل جهه‌كێ دى ئاماژه‌ پێ كرى ده‌مێ شێخ حه‌سه‌نى مه‌شيخه‌تا رێكا عه‌ده‌وى وه‌رگرتى، ئه‌و يێ گونه‌هباره‌ ب وێ چه‌ندێ كو ئه‌و رابوو ب خاپاندنا دويكه‌تيێن رێكا عه‌ده‌وى حه‌تا بووينه‌ تايفه‌كا سه‌ربه‌خۆ ژ ئيسلامێ دئێنه‌ نياسين ب ئێزديان، و ژبه‌ر وان قويناغێن ئه‌و ئێزدى تێرِا بۆرين، ئێزدياتى ئه‌ڤرۆ تێكله‌يه‌كه‌ ژ رێنما، و شه‌ريعه‌تێن هه‌ر ئێك ژ: ئيسلام، و فه‌له‌ينى، و زه‌راده‌شتى، و سابيئه‌، و ئاگرپه‌رێسى، و چه‌ندين دين و مه‌زهه‌بێن دى. له‌وا ئه‌ز دێ په‌يوه‌نديا د ناڤبه‌را ئێزدياتيێ، و هه‌ر ئێك ژ دين و مه‌زهه‌بێن مه‌ به‌حس ژێ كرى جودا جودا به‌حس كه‌م: ئێك: ئێزدياتى و ئيسلام: په‌يوه‌نديه‌كا موكوم د ناڤبه‌را ئێزدياتيێ و ئيسلامێدا يا هه‌ى چونكى ئێزدى موسلمان بوون به‌رى ژ ئيسلامێ دويركه‌ڤن ژبه‌ر وان ئه‌گه‌رێن به‌رى نوكه‌ من به‌حس ژێ كرين. له‌وا ئه‌وێ سه‌روبه‌رێن ئێزديان بخوينيت، و ئاگه‌هداربيت ب په‌رستن، و شه‌ريعه‌ت، و عه‌ده‌تێن وان دێ باش بۆ وى دياربيت كو پتريا وان ژ ئيسلامێ هاتينه‌ وه‌رگرتن، نڤێژا وان ژ گه‌له‌ك لايانڤه‌ وه‌كى يا موسلمانايه‌، هه‌روه‌سا رۆژيێن وان ژى، و حه‌جا وان بۆ لالش و ئه‌نجامدانا رێ و ره‌سمێن وه‌كى وانن ئه‌وێن ل مه‌كه‌ها پيرۆز هه‌ين، و پيرۆز راگرتنا وان بۆ قورئانێ، و رژديا وان ل خواندنا وێ، و ژبه‌ركرنا گه‌له‌ك سۆره‌ت و ئايه‌تێن ده‌ستنيشانكرى، و ناڤكرنا پتريا ئێزديان ب ناڤێن ئيسلامى وه‌كى: جه‌عفه‌ر، موحه‌ممه‌د، ئيسماعيل، ئيبراهيم، حه‌سه‌ن، حسێن، و چه‌ندين ناڤێن دى، زێده‌بارى گه‌له‌ك تشتێن دى يێن وه‌كى ئێك د ناڤبه‌را ئێزدياتيێ و ئيسلامێدا. و هێژاى گۆتنێيه‌ ل ڤێرێ كو گه‌له‌ك كاروبار، و مه‌سه‌له‌يێن سۆفياتيێ حه‌تا ئه‌ڤرۆ ژى د ناف ئێزدياندا يێن ماين، وه‌كى: نه‌ڤيانا دنيايێ، و ئابۆريكرن، و ژێگرتنا ژيانا ساده‌ و سڤك، و كارئينانا (الخرقه‌) ئه‌ڤا سۆفى دكه‌نه‌ به‌رخۆ، و په‌يوندى د ناڤبه‌را مريدى و شێخێ ويدا، هه‌روه‌سا عه‌قيده‌يا (وحده‌ الوجود)، و (الاتحاد والحلول)، و پيرۆز راگرتنا مه‌زارێن وه‌لي و شێخ و چاكان، و چه‌ندين تشتێن دى ژ به‌رمايكێن سۆفياتيێ حه‌تا نوكه‌ ئێزديان پاراستينه‌. و ئێزديان گه‌له‌ك تشت بۆ خۆ ژ شيعه‌يان ژى وه‌رگرتينه‌، و ئه‌ز باوه‌ر دكه‌م كو ئه‌گه‌رێ ڤێ چه‌ندێ نه‌ ژ حه‌ژێكرنا وان بۆ شيعه‌يان بوويه‌، به‌لێ وه‌ك كاردانه‌ڤه‌ بوو، وه‌كى كارئينانا (به‌ركى)، ئه‌و ژى پارچه‌يه‌كا بچويكه‌ ژ ته‌قنا هشك هاتيه‌ چێكرن ژ ئاخا مه‌زارێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى، ئێزديان ئه‌ف به‌ركه‌ وه‌رگرتيه‌ به‌رامبه‌ر ئاخا حسێنى ئه‌وا شيعه‌ پيرۆز رادگرن. دوو: ئێزدياتى و فه‌له‌ينى: فه‌له‌ينى ژ وان دينايه‌ يێن كارتێكرن ل سه‌ر ئێزدياتيێ كرى، په‌يوه‌ندى د ناڤبه‌را ئێزدياتى و فه‌له‌ينيێدا په‌يوه‌نديا جيرانيێيه‌ و ل گه‌له‌ك گوند و قه‌زايان پێكڤه‌ دژين، و پشتى ئێزدياتى ژ ئيسلامێ ڤه‌بووى گه‌له‌ك تشت بۆ خۆ ژ دين و مه‌زهه‌بێن ده‌ڤه‌رێ و ده‌وروبه‌ران وه‌رگرتن، و ژ وان تشتێن ئێزدياتيێ ژ فه‌له‌ينيێ وه‌رگرتين ئه‌ڤه‌نه‌: 1ـ د ئاڤێ هلاندن: د ئاڤێ هلاندن عه‌ده‌ته‌كێ فه‌له‌ينيه‌ ئه‌و ژى ئه‌وه‌ زارۆكى پشتى بوونا وى ب ده‌مه‌كى د ئاڤێ دهه‌لينن، هه‌روه‌سا ئه‌و كه‌سێ دينێ خۆ يێ به‌رێ دهێليت و دبيته‌ فه‌له‌ سێ جاران د ئاڤێ دهه‌لينن، ئێزديان ئه‌ڤ عه‌ده‌ته‌ ژ فه‌له‌يان وه‌رگرتيه‌، زارۆكێن خۆ پشتى بوونێ دكه‌نه‌ د كانيا سپيدا ل لالش، و دوو گه‌رِێن هه‌ين ئێك بۆ كورِا، يادى بۆ كچا. 2ـ عه‌قيده‌يا زڤرِينێ (الرجعه‌): ئه‌و ژى عه‌قيده‌يه‌كا هه‌ڤپشكه‌ د ناڤبه‌را پتريا دين و مه‌زهه‌بێن هه‌يندا هه‌يه‌، فه‌له‌ باوه‌ر دكه‌ن كو دێ عيسا (سلاڤ لێ بن) جاره‌كا دى زڤرِيت، و ئه‌و دێ سه‌روه‌ريا فه‌له‌يان بۆ زڤرِينيت، و دێ دادپه‌روه‌ريێ ل هه‌مى جها به‌لاڤ كه‌ت، ئێزدى ژى باوه‌ر دكه‌ن كو (المهدي شرف الدين) دێ زڤرِيته‌ڤه‌، و (المهدي) عيسا، و (المهدي) شرف الدين دێ پێكڤه‌ زڤرِن، دێ عيسا ل مسرێ ده‌ستهلاتداريێ گێرِيت، و شرف الدين دێ ل كوردستانێ ده‌ستهه‌لاتداريێ گێرِيت، و ده‌ستهه‌لاتا وان دێ چل سالان ڤه‌كێشيت، و وى ده‌مى دێ ئێمناهى و خۆشى د ئه‌رديدا به‌لاڤه‌بيت، و سته‌م دێ رابيت)(179). سێ: ئێزدياتى و زه‌راده‌شتى: ب حوكمێ كو ئێزدى به‌رى ئيسلامێ زه‌راده‌شتى بوون، ڤێجا گه‌له‌ك بيروباوه‌ر، و عه‌ده‌ت، و رێ و ره‌سمێن زه‌راده‌شتيێ حه‌تا نوكه‌ د ناف ئێزدياندا ماينه‌، و ژ وان بيروباوه‌ران: 1ـ عه‌قيده‌يا كراس گوهۆرِينێ (تناسخ الأرواح): ئێزدى باوه‌ر دكه‌ن كو روح دمينيت و پويچ نابيت، و له‌ش ب تنێ پويچ دبيت، به‌لێ روح حه‌تا حه‌تا دمينيت، پشتى مرۆڤ دمريت دێ ئه‌و روحه‌ يان چيته‌ د له‌شێ مرۆڤه‌كێ چاكدا، يان بالنده‌يه‌كێ جوان ئه‌گه‌ر ئه‌و روحه‌ يا چاك بيت، يان ژى دێ چيته‌ د له‌شێ كه‌ره‌كيدا كو ب شه‌ڤ و رۆژ بارى هه‌لگريت، يان له‌شێ هرچه‌كا چو جارا تێر نه‌بيت ئه‌گه‌ر ئه‌و روحه‌ نه‌يا چاك بيت، ڤێجا (روح پويچ نابيت، و دڤێت بزڤرِيته‌ ئه‌سمانێ دنيايێ پشتى ئه‌سمان حوكمى ل سه‌ر كريارێن وێ دكه‌ت، ئه‌گه‌ر كريارێن وێ د چاك بن دێ چيته‌ د كه‌ساتيه‌كا به‌رز و بلندتردا، و ئه‌گه‌ر كريارێن وێ د خراب بن دێ چيته‌ د قالبێ گيانه‌وه‌ره‌كيدا وه‌كى كه‌رى، يان سه‌ى، يان ده‌هبه‌ى، و هۆسا روح دێ به‌رده‌وام بيت د بلندبوون و نزمبوونێدا، و د (التناسخ والحلول)دا)(180). 2ـ پيرۆز راگرتنا ئاڤێ و ئاگرى و هه‌واى و ئاخێ: ئه‌ڤ هه‌ر چار ره‌گه‌زه‌ ل ده‌ف زه‌راده‌شتيان د پيرۆز بوون، له‌وا ل ده‌ف چێنه‌دبوو (ب چو ره‌نگان) بێنه‌ پيسكرن، له‌وا ئاگر درويشم و هێما بوو بۆ زه‌راده‌شتى ب خۆ، و چێنه‌دبوو ئاڤا دچيت و يا راوه‌ستياى بێته‌ پيسكرن، يان مرى بێنه‌ بنئاخكرن)(181). ئێزديان ئه‌ف عه‌قيده‌ ژى بۆ خۆ ژ زه‌راده‌شتيان وه‌رگرتيه‌، و ئه‌ف هه‌ر چار ره‌گه‌زه‌ ب پيرۆزى ل قه‌له‌م داينه‌، هه‌روه‌سا باوه‌ر دكه‌ن كو خودێ ئاده‌م ژ ڤان هه‌رچار ره‌گه‌زا چێكريه‌، له‌وا دێ بينى گه‌له‌ك جاران پێ سويند دخۆن چونكى ل ده‌ف وان د پيرۆزن، و ئاگر ل ده‌ف وان ژ هه‌مى ره‌گه‌زان پيرۆزتره‌، له‌وا دێ بينى به‌رده‌وام ئاگرى ل ده‌ف گۆرِێن ئيمامێن خۆ و جهێن په‌رستنێ ل ده‌ف خۆ هه‌لدكه‌ن، و من ديتن ئێڤارى ل لالش ئاگر هه‌لدكرن و وى ئاگرى ئه‌و گه‌ليه‌ رۆن دكر و ب تايبه‌تى شه‌ڤێن چارشه‌مبى، چێدبيت ئه‌ڤ باوه‌ريه‌ ژ ئاگرپه‌رێسا وه‌رگرتبيت ئه‌ڤێن زێده‌ ئاگرى پيرۆز رادگرن. 3ـ پيرۆز راگرتنا رۆژێ: ئێزديان پيرۆز راگرتنا رۆژێ ژ زه‌راده‌شتيان وه‌رگرتيه‌، له‌وا دێ بينى بۆ نڤێژا به‌رێ خۆ دده‌نێ، و ل سپێده‌هيا رادبن ب ماچيكرنا ئێكه‌مين پارچه‌ تيرۆژكا رۆژێ لێ بدت، و من وێنێ رۆژێ ديت يێ كۆلاى بوو ل سه‌ر گه‌له‌ك ديوارێن لالش و مه‌زارێن ئێزديان يێن دى ئه‌وێن ل ده‌ف وان د پيرۆز. چار: ئێزدياتى و سابيئه‌: و ژ وان مه‌زهه‌بێن ئێزديان تشت ژێ وه‌رگرتين سابيئه‌نه‌، گه‌له‌ك ژ وان رێ و ره‌سمێن به‌رنياس ل ده‌ف سابيئه‌يان ل ده‌ف ئێزديان هه‌نه‌ و ژ وان: 1ـ خۆدويرئێخستنا هه‌رئێك ژ سابيئه‌ و ئێزديان ژ هه‌ڤژينيێ د هه‌يڤا نيسانێدا، و نيسانێ ب بويكا هه‌يڤا ل قه‌له‌م دده‌ن. 2ـ سابيئه‌ پيچه‌كا ئاخێ دكه‌نه‌ ده‌ڤێ مريێن خۆ به‌رى ڤه‌شارتنێ، ئێزدى ژى پارچه‌كا ئاخا ره‌ق (البرات) دكه‌نه‌ ده‌ڤێ مريێن خۆ. 3ـ ئێزدى و سابيئه‌ هه‌ردوو پتر حه‌ژ جلكێن سپى دكه‌ن. 4ـ ل ده‌ف سابيئه‌يان ناچێبيت هه‌ڤژينى د ناڤبه‌را ته‌خێن ژێك جودادا بێته‌ كرن، ئه‌ڤ تشت ل ده‌ف ئێزديان ژى هه‌يه‌. 5ـ سابيئه‌ وێنه‌يێ ماره‌كێ ره‌ش ل سه‌ر ده‌رگه‌هێن په‌رستگه‌هێن خۆ چێدكه‌ن، هه‌روه‌سا ئێزدى ژى وه‌دكه‌ن و مارێ ره‌ش پيرۆز رادگرن(182). ڤێجا ئێزدياتى تێكه‌له‌كه‌ ژ ئيسلامێ، و فه‌له‌ينيێ، و زه‌راده‌شتيێ، و سابيئه‌يێ، و چه‌ندين دين، و مه‌زهه‌ب، و هزرێن دى، و گه‌له‌ك رێ و ره‌سم، و په‌رستنێن وه‌كى دين، و مه‌زهه‌بێن دى تێدا هه‌نه‌ به‌لێ من ئه‌ڤه‌ ب تنێ به‌حس كرن. ئێزدى و كارێ سياسى: ب ره‌نگه‌كێ گشتى ئێزدى گه‌له‌ك دويرن ژ كارێ سياسى، ژبه‌ر سروشتێ وان يێ حه‌ژ دويركه‌فتنێ، و مژويليا وان ب كاروبارێن ژيارێڤه‌ ئه‌و ژ ژيانا سياسى، و پشكداريێ د چۆنا ناف حزبێن سياسيدا دويرئێخستن، و ئه‌گه‌ر ئێزدى پێكۆلا دويركه‌فتنێ ژ حزبێن سياسى بكه‌ن بێ گۆمان دويركه‌فتن ژ پێكئينانا حزبێن سياسى ژى، هێژاى گۆتنێيه‌ ئێزدى ژ هه‌مى كێماتيێن دى ل ده‌ڤه‌رێ د جودانه‌، مه‌سيحى ب مه‌زهه‌بێن خۆ يێن جودا جوداڤه‌ حزب، و رێكخراوێن سياسى، و دينى هه‌نه‌، هه‌روه‌سا توركمانان ژى چه‌ندين حزبێن تايبه‌ت ب خۆڤه‌ هه‌نه‌. و ئه‌م دشێين ئه‌گه‌رێن نه‌پشكداريا ئێزديان ب گشتى د حزبێن سياسيدا ب ره‌نگه‌كێ كاريگه‌ر، و د ئه‌نجامدا دويركه‌فتنا وان ژ پێكئينانا حزبه‌كا سياسى يا تايبه‌ت ب ئێزديانڤه‌ ئه‌ڤه‌نه‌: 1- هه‌بوونا خێزانا ميراتيێ ئه‌ڤا ده‌ستهه‌لاتا دينى و دنيايێ (سياسه‌تێ) پێكڤه‌ د ده‌ستدا، چونكى هه‌بوونا سه‌ركردايه‌تى و ده‌ستهه‌لاتداريێ تشته‌كێ سه‌ره‌كيه‌ د پێكئينانا هه‌ر حزبه‌كا سياسيدا، له‌وا چێدبيت هه‌بوونا ده‌ستهه‌لاتێ ئه‌وا خۆ د ميريدا دبينيت ئێك ژ ره‌گه‌زێن پێكئينانا حزبێ ل ده‌ف ئێزديان راكر. 2- ئێزدى نه‌وێرن و بسته‌ ناكه‌ن راببن ب پێكئينانا حزبه‌كا سياسى، يان حه‌تا يا دينى ژى، چونكى تشتێن هۆسا دئێنه‌ هژمارتن وه‌ك ململانێ دگه‌ل ميرى د مه‌زنترين تشتدا ل ده‌ف وى ئه‌و ژى ده‌ستهه‌لاتداريه‌. 3- ديارده‌يا پێكئينانا حزبێن سياسى ديارده‌يه‌كا جڤاكى يا پێشكه‌فتيه‌ د ژيانا جڤاكێن مرۆڤايه‌تيدا، له‌وا په‌يدابوونا تشته‌كێ ژ ڤى ره‌نگى ژ جڤاكێ ئێزدى تشته‌كێ چاڤه‌رێكرى نه‌بوو، چونكى جڤاكێ ئێزدى وه‌كى به‌رى نوكه‌ مه‌ ئاماژه‌ پێ كرى جڤاكه‌كێ گونديه‌ ل پتريا وان ده‌ڤه‌رێن ئێزدى لێ هه‌ين. 4- پتريا ئێزديان چۆينه‌ د ناف حوكمه‌تا عيراقيدا هه‌ر ژ ده‌ستپێكا دامه‌زراندنا وێ، و هزرا پێكئينانا حزبێن سياسى يا راوه‌ستيايه‌ ل سه‌ر ئۆپۆزسيۆنێ، و ململانێ، و ره‌خنه‌گرتنا يێ دى، ب تايبه‌تى ئه‌وێ ده‌ستهه‌لات د ده‌ستيدا، له‌وا ئێزديا خۆ ژ پێكئينانا حزبه‌كا سياسى يا تايبه‌ت ب وانڤه‌ دوير ئێخست. و ئه‌م دشێين ئه‌گه‌رێ چۆنا پتريا ئێزديان بۆ ناف حوكمه‌تا عيراقێ بۆ وێ چه‌ندێ بزڤرِينين كو ده‌ڤه‌را وان ژ لايێ جوگرافيڤه‌ نێزيكى هێزێن حوكمه‌تا عيراقيه‌، و ئه‌و ده‌ڤه‌رێن ئێزدى لێ دژين ب وان ده‌ڤه‌راڤه‌نه‌ ئه‌وێن حوكمه‌تا عيراقى لێ هه‌ين، به‌روڤاژى وان ده‌ڤه‌رێن كوردێن موسلمان لێ دژين، كو ب ده‌هان يان حه‌تا ب سه‌دان كيلۆمه‌تر ژى د ناڤبه‌را ده‌ڤه‌رێن وان و يێن حوكمه‌تێدا هه‌نه‌. ميرێن ئێزديان رۆله‌كێ به‌رچاڤ هه‌بوو د چۆنا ئێزدياندا بۆ ناف ده‌ستهه‌لاتداريا عيراقى يا ئێك ل دويف ئێك، و به‌رده‌وام پشته‌ڤانيا وى دكر يێ ده‌ستهه‌لات د ده‌ستيدا هه‌ر ژ ده‌مێ ده‌ستهه‌لاتداريا كه‌ڤنه‌په‌رستـا بريتانى ل عيراقێ و حه‌تا ڤێ گاڤێ، له‌وا پتريا ئێزديان ژى ل دويف وان دچن. 5- ژيوارێ سياسى ل عيراقێ ب گشتى، و ل كوردستانێ ب تايبه‌تى نه‌ يێ هانده‌ر بوو ب پله‌يه‌كا پێدڤى بۆ كێماتيه‌كا مه‌زهه‌بى كو حزبه‌كا سياسى يا تايبه‌ت ب خۆڤه‌ پێكبينن، ژيوار و جڤاك ڤێ هزرێ قه‌بويل ناكه‌ن، هزرا رابوونا حزبه‌كێ ب هنده‌ك مافێن ده‌ستنيشانكرى، و به‌رهنگاريا حزبه‌كا جودا مێژوو و هه‌لويست و هێما و قوربانى بكه‌ت. به‌لێ دگه‌ل ئه‌ڤا بۆرى هه‌ميێ ئه‌ف چه‌نده‌ نه‌بوو رێگر كو گه‌له‌گ خه‌لكێن ڤێ تايفێ بگه‌هنه‌ رێزێن بزاڤا رزگاريخوازيا كوردى، و پشكداريێ د كريارێن شه‌رِيدا بكه‌ن دژى حوكمه‌تا عيراقێ هه‌ر ژ ده‌ستپێكا خه‌باتا چه‌كدارى دژى ده‌ستهه‌لاتێ ل عيراقێ. و ل ڤان دويماهيا، و پشتى گوهۆرِينا گه‌له‌ك تشتا، و سه‌روبه‌رێ ئێزديان، ژ هه‌مى لايانڤه‌، سه‌باره‌ت كارێ سياسى ژى سه‌روبه‌رێ وان هاتيه‌ گوهۆرِين، و گه‌له‌ك ئێزديان پشكدارى د ژيانا سياسيدا كريه‌، و پشتى په‌يدابوونا فره‌لايه‌نيا حزبى ل كوردستانا عيراقێ پشتى سه‌رهلدانا ئادارا 1991ێ، گه‌له‌ك ئێزدى چۆنه‌ د ناف رێزێن چه‌ندين حزباندا به‌لێ پتريا وان يا ژ هه‌ميان پتر چۆنه‌ د ناف رێزێن (پارتى ديموكراتى كوردستان) ب سه‌ركێشيا هێژا مه‌سعوود بارزانى، و (يه‌كێتى نشتيمانى كوردستان) ب سه‌ركێشيا هێژا جه‌لال تاله‌بانى. و پشتى دامه‌زراندنا حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانا عيراقێ، و په‌رله‌مانێ كوردستانێ، ئێزديان پشكدارى د حوكمه‌تێ و په‌رله‌مانيدا كر، ب وه‌زيره‌كى و دوو په‌رله‌مانتاران. دانگ و ده‌همه‌ن: 1ـ ئه‌و گۆتنا هه‌ردوو خودانێن كتێبا (ئێزدياتيێ)يه‌ ئه‌ڤا ب زمانێ كوردى هاتيه‌ نڤيسين، ئه‌و هه‌ردوو ژى (پير خدر سلێمان) و (خه‌ليل جندى)نه‌، ئێزدياتى، عيراق، چاپا كۆرِێ زانيارى كوردى، 1979، بپ17. 2ـ چێدبيت ئه‌ف چيرۆكه‌ ژ چيرۆكا ئيبراهيم پێغه‌مبه‌رى (سلاڤ لێ بن) هاتبيته‌ وه‌رگرتن هه‌روه‌كى د قورئانا پيرۆزدا هاتى. 3ـ ديداره‌ك دگه‌ل پير جه‌عفوى، ئه‌ف ديداره‌ ل ده‌ف مه‌رقه‌دێ (مه‌م شڤان) هاته‌ ئه‌نجامدان، ل ده‌وروبه‌رێن پارێزگه‌ها دهۆكێ، رۆژا 9/3/1998. 4ـ ديداره‌ك دگه‌ل كۆمه‌كا شێخ و پيرا، ئه‌ف ديداره‌ رۆژا پێنج شه‌مبى 26/3/1998، ل لالش نێزيكى گۆرِێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى هاته‌ ئه‌نجامدان. 5ـ ديداره‌ك دگه‌ل مريد سالم بتي، ئه‌ڤ ديداره‌ ل رۆژا ئه‌ينى 27/3/1998 ل لالش هاته‌ ئه‌نجامدان. 6ـ عزالدين سليم، الخليقه‌ والتكوين لدى اليزيديه‌، گۆڤارا لالش، شوات، 1998، بپ13. 7ـ چێدبيت هنده‌ك ده‌ق و قه‌ولێن نوكه‌ ل به‌ر ده‌ستێ مه‌ بۆ وى ده‌مى بزڤرِن ئه‌وێ شێخێ ئيسلامێ ئاماژه‌ پێ كرى. 8ـ ابن تيميه‌، الوصيه‌ الكبرى، تحقيق أياد عبداللگيف، بغداد، مكتبه‌ التراث، 1409هـ ـ 1989م، ص51ـ52. 9ـ هه‌ر قه‌وله‌ك ژ چه‌ندين برگه‌يان (سبقه‌) پێك دئێت، و (سبقه‌) دئێته‌ ب كارئينان بۆ هه‌ر برگه‌كێ ژ برگێن قه‌ولى. 10ـ توما بوا، مع الأكراد، ترجمه‌: ئاواز زه‌نگه‌نه‌، بغداد، مطبعه‌ دار الجاحڤ، 1395هـ، 1975م، ص114. 11ـ راجع صديق الدملوجي، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 247ـ248. 12ـ راجع فرمان صبري، الايزديون في سوريا، گۆڤارا لالش، ژماره‌ 4، 1994، بپ 142. 13ـ راجع صديق الدملوجي، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 252. 14ـ محمود الجندي، اليزيديه‌، ط1، بغداد، مطبعه‌ التضامن، 1976م، ص71. 15ـ چێدبيت هنده‌ك زێده‌يى د ڤێ چه‌ندێدا هه‌بيت. 16ـ عبدالرزاق الحسني، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 123. 17ـ ديداره‌ك دگه‌ل د.خه‌يرى نه‌عموى، ل: 6/3/1998، عيراق، دهۆك. 18ـ به‌رى نوكه‌ من گۆت هه‌مى بۆچۆن ل دۆر ئێزديان گۆمان و ته‌خمينن، و هه‌رچه‌نده‌ من ب خۆ ژى چو ئامارێن هوير يان نێزيككرى نينن به‌لێ ئه‌زێ ل وێ باوه‌رێ كو هه‌ژمارا ئێزديان ل جيهانێ ژ ڤێ هه‌ژمارێ پتره‌ ئه‌ڤا د.خه‌يرى گۆتى. 19ـ ابن خلكان، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 254. 20ـ طه: 5. 21ـ راجع صديق الدملوجي، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 81. 22ـ ژێده‌رێ بۆرى، بپ 82. 23ـ ابن المستوفي (ت637هـ ـ 1239م)، تاريخ أربل، حققه وعلق عليه سامي الصقار، بغداد، جار الرشيد، 1980، القسم الأول، ص116. 24ـ راجع صديق الدملوجي، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 84. 25ـ و حه‌تا نوكه‌ ژى ئێزدى گه‌له‌ك شانازيێ ب ڤى ناڤى دبه‌ن و گه‌له‌ك جاران ئه‌ڤ ناڤه‌ د قه‌ولێن واندا دئێت ئه‌وێن ل هه‌لكه‌فتان دئێنه‌ خواندن و ژ وانا: ئه‌لحه‌مدوللا ژ ئاديا ڤاڤارتين ژ كافرا ژ رافديا ئه‌م هاڤێتينه‌ سه‌ر پشكا سوننيا 26ـ ديداره‌ك دگه‌ل د.خه‌يرى نه‌عموى 6/3/2010، عيراق، دهۆك. 27ـ پير خدر سلێمان و خه‌ليل جندي، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 32. 28ـ ديداره‌ك دگه‌ل شێخ عه‌لوى 12/3/1998، عيراق، دهۆك. 29ـ الأب معلوف، منجد الطلاب، نڤر فيه ووقف على ضبطه فؤدا أفرام البستاني، ط2، بيروت، المطبعه‌ الكاثوليكيه‌، 1952م، ص521. 30ـ الكهف: 50. 31ـ به‌لێ پشتى تێكه‌ليا ئێزديان دگه‌ل موسلمانان، و خۆجهبوونا گه‌له‌كا ژ وان ل باژێرِان گه‌له‌ك تبعه‌ت و عه‌ده‌تێن وان هاتينه‌ گوهۆرِين و موسلمانان كارتێكرن لێ كريه‌. 32ـ من پيتا (ش) ب كار ئينا ل شوينا په‌يڤا شه‌يتان ل ده‌مێ ديدارێن من دگه‌ل شێخ و پيرێن ئێزديان، وه‌ك رێزگرتنه‌ك ژ من بۆ هه‌ستێن وان و وه‌ك ته‌مايى د به‌رده‌واميا هاريكاريا واندا دگه‌ل من. 33ـ ديداره‌ك دگه‌ل شێخ عامرى 27/3/1998، عيراق، دهۆك، گۆرِێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى ل لالش. 34ـ محمد بن أبي بكر الرازي، (ت 666هـ)، مختار الصحاح، بيروت، دار الكتاب العربي، 1401هــ1981، ص338. 35ـ هه‌ر ئه‌و ژێده‌ر، بپ 68. 36ـ ديداره‌ك دگه‌ل شێخ عه‌لوى 12/3/1998، عيراق، دهۆك. 37ـ و ژ كارتێكرنا سۆفياتيێ ل سه‌ر ئێزديان ئه‌وه‌ ئه‌و دينى دابه‌ش دكه‌ن بۆ راستيێ و شريعه‌تى، شێخ عه‌لو دبێژيت: (دينێ مه‌ راستيێ ب تنێ ژبلى شريعه‌تى ب خۆڤه‌ دگريت و د سه‌به‌قا نه‌هێدا ژ قه‌ولێ (ئاشێ موحبه‌تێ)دا هاتيه‌: عاشقێ ته‌ريقه‌تم مريدێ حه‌قيقه‌تم له‌و دبێژم ئه‌ز هه‌ر يێ ب ده‌وله‌تم و سه‌باره‌ت راستيێ و شريعه‌تى گوهێ خۆ بده‌ ڤى تشتێ كو دێ بۆ ته‌ بێژم: (من د قورئانا پيرۆزدا خوانديه‌ كو حه‌رامه‌ مرۆڤ ده‌يك و خاله‌ت و مه‌ت و خويشكێن خۆ يێن شيرى مار بكه‌ت، به‌لێ ئايه‌تێ به‌حسێ ژن برايێ نه‌كريه‌، له‌وا موسلمانان ئيجتيهاد كر و برِيار دا كو حه‌لاله‌ مرۆڤ ژن برا خۆ ماربكه‌ت ئه‌گه‌ر برا مر و ئه‌ها ئه‌ڤه‌يه‌ شريعه‌ت، به‌لێ ل ده‌ف مه‌ ئێزديان ژن برا حه‌رامه‌ حه‌تا حه‌تا چونكى ئه‌م ل دويف راستيێ دچين). 38ـ له‌وا ئێزدياتى رێز و بهايه‌كێ مه‌زن دده‌ته‌ حه‌للاجى. 39ـ الامام عزالدين المقدسي، تفليس إبليس، القاهره‌، د.ت، 1906، ص21. 40ـ پير خدر سلێمان، اليزيديه‌ دروس للطلبة‌ اليزيديين، ص73. 41ـ سامي سليم الأحمد، اليزيدية‌ أحوالهم ومعتقداتهم، بغداد، مطبعة‌ الجامعه‌، 1970، ص10. 42ـ خالد عبدالمنعم، موسوعه‌ العراق الحديث، بغداد، الدار العربيه‌ للموسوعات، د.ت، ج2، ص1004. 43ـ ثير خدر، اليزيديه‌ دروس للطلبة‌ اليزيديين، ص73. 44ـ موصحه‌فا ره‌ش، بپ 3. 45ـ ديداره‌ك دگه‌ل شێخ جه‌وزه‌لى، ئه‌ڤ ديداره‌ رۆژا 1/6/1998 هاته‌ ئه‌نجامدان ل گوندێ قه‌سر ئێزدين. 46ـ ديداره‌ك دگه‌ل دكتور خه‌يرى 6/3/1998، عيراق، دهۆك. 47ـ خيرقه‌ جلكه‌كێ به‌رنياسه‌ ل ده‌ف سۆفيان و زاهدێن ئێزديان دكه‌نه‌ به‌ر خۆ وه‌ك داخباربوون ب سۆفيان. 48ـ موصحه‌فا ره‌ش، بپ 1. 49ـ چێدبيت هاتبيته‌ وه‌رگرتن ژ گۆتنا خودێ: (قالوا أتجعل فيها من يفسد فيها ويسفك الدماء...). 50ـ ديداره‌ك دگه‌ل شێخ عه‌لوى 12/3/1998، عيراق، دهۆك. 51ـ ديداره‌ك دگه‌ل شێخ عه‌لوى 12/3/1998، عيراق، دهۆك. 52ـ ديداره‌ك دگه‌ل دكتور خه‌يرى 6/3/1998، عيراق، بنگه‌هێ لالش يێ ره‌وشه‌نبيرى ل پارێزگه‌ها دهۆكێ. 53ـ Badger G.P.the Nestorians and ther Rituals. Vol. 54ـ شيخ الاسلام ابن تيمية‌، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 52. 55ـ ديداره‌ك دگه‌ل مريد كورتانى، ئه‌ڤ ديداره‌ هاته‌ ئه‌نجامدان ل 1/6/1998 ل ناف زه‌ڤيه‌كا گه‌نمى نێزيكى گوندێ مه‌رينا. 56ـ ل جهێ ئايه‌تا كورسى ل نه‌خشه‌يێ لالش د پشكا سيێدا بزڤرِه‌، هه‌روه‌سا ل وێنێن فوتوگرافى ل پاشبه‌ندى بزڤرِه‌. 57ـ پير خدر سلێمان، اليزيديه‌ دروس للطلبة‌ اليزيديين، ص68. 58ـ ديداره‌ك دگه‌ل پير جه‌عفوى 12/3/1998، عيراق، دهۆك، گوندێ مه‌م شڤان. 59ـ ديداره‌ك دگه‌ل شێخ عه‌لوى. 60ـ ديداره‌ك دگه‌ل شێخ عامرى 27/3/1998، عيراق، ل ده‌ف گۆرِێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى ل لالش. 61ـ ئه‌ڤ برگه‌يه‌ ژ ڤى قه‌ولى ئاماژه‌ ب وێ رويدانێ دكه‌ت ده‌مێ پێغه‌مبه‌رى (سلاڤێن خودێ ل سه‌ر بن) فه‌رمان ل عائيشايێ كرى ئه‌و ئه‌بو به‌كرى ئاگه‌هدار بكه‌ت كو نڤێژێ ل پێشيا موسلمانان بكه‌ت، و عائيشايێ خۆ گيرۆ كرى و گێنگه‌شه‌ دگه‌ل پێغه‌مبه‌رى كرى (سلاڤێن خودێ ل سه‌ر بن) به‌لكى ل بۆچۆنا خۆ لێڤه‌ ببيت، سه‌باره‌ت ڤێ چه‌ندێ به‌رێ خۆ بده‌، البدايه‌ والنهايه‌، ابن كپير، ج5، ص204. 62ـ ئه‌ڤه‌ ژى ئاماژه‌يه‌ بۆ رويدانا مانا ئيمام عه‌ليێ كورِێ ئه‌بى تالبى (خودێ ژێ رازى بيت) ل سه‌ر جهێ پێغه‌مبه‌رى (سلاڤێن خودێ ل سه‌ر بن) د وێ شه‌ڤێدا ئه‌وا پێغه‌مبه‌ر و ئه‌بو به‌كر تێدا مشه‌خت بووين بۆ مه‌دينێ. 63ـ ديداره‌ك دگه‌ل شێخ عه‌لوى 29/3/1998، عيراق، بنگه‌هێ لالش يێ ره‌وشه‌نبيرى ل دهۆكێ. 64ـ پێدڤيه‌ ل سه‌ر هه‌ر ئێزديه‌كى ئه‌وى د ژيانا خۆدا شێخه‌ك و پيره‌ك و برايه‌كێ ئاخره‌تێ هه‌بيت. 65ـ و ده‌مێ من پسيار كرى مه‌ره‌ما وان ب قيبلێ كيشكه‌، گۆتن ئه‌و قيبله‌يه‌ ئه‌وا ل حيجازێ. 66ـ ديداره‌ك دگه‌ل شێخ عه‌لوى. 67ـ وه‌سا دياره‌ هه‌ڤدژيه‌ك يا هه‌ى د ناڤبه‌را بۆچۆنێن ئێزدياندا ل دۆر رابوونێ و جزاى، هنده‌ك دبێژن له‌ش دێ پويچ بيت و د ئه‌نجامدا نه‌شێت جاره‌كا دى وه‌كى به‌رێ بزڤرِيته‌ڤه‌، و هنده‌كێن دى دبێژن دێ جاره‌كا دى رۆژا قيامه‌تێ ژ قه‌برێن خۆ رابنه‌ڤه‌، و دێ حسێب دگه‌ل ئێته‌كرن ل سه‌ر كار و كريارێن وان، و چاره‌نڤيسێ وان يان به‌حه‌شته‌ يان ژى جه‌هنه‌مه‌. 68ـ پير خدر سلێمان، اليزيديه‌، ص90. 69ـ ديداره‌ك دگه‌ل شێخ عامرى 27/3/1998، عيراق، ل ده‌ف گۆرِێ شێخ عه‌دى كورِێ موسافرى ل لالش. 70ـ ديداره‌ك دگه‌ل شێخ عه‌لوى 29/3/1998، عيراق، بنگه‌هێ لالش يێ ره‌وشه‌نبيرى ل دهۆكێ. 71ـ ديداره‌ك دگه‌ل شێخ عه‌لوى 12/3/1998، عيراق، دهۆك، بنگه‌هێ لالش يێ ره‌وشه‌نبيرى. 72ـ ده‌رويش حه‌سو، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 86. 73ـ پير خدر سلێمان، اليزيديه‌ دروس للطلبه‌ اليزيديين، ص27. 74ـ يزيد خان بن اسماعيل اليزيدي، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 5. 75ـ پير مه‌مو، فلسفه‌ اليزيديه‌ وأصلها، محاضرات ألقيت في المركز الثقافي الكردي في لندن، 1990. 76ـ پير مه‌مو، ژێده‌رێ بۆرى. 77ـ يزيد خان بن اسماعيل اليزيدي، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 5. 78ـ ديداره‌ك دگه‌ل شێخ عه‌لوى 12/3/1998، عيراق، دهۆك، بنگه‌هێ لالش يێ ره‌وشه‌نبيرى. 79ـ محمود الجندي، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 151. 80ـ ئه‌و برايێ يه‌زيد خانيه‌ خودانێ كتێبا (هذه هي اليزيديه‌)، هه‌ردوو كورِێن مير ئيسماعيل به‌گينه‌ ئێك ژ ميرێن ئێزديان يێن به‌رێ. 81ـ ئێزدياتى هنده‌ك سۆره‌ت و ئايه‌تێن تايبه‌ت د قورئانا پيرۆزدا پيرۆز رادگرن وه‌كى سۆره‌تا فاتيحه‌، و ئايه‌تا كورسى، و سۆره‌تا ياسين، د قه‌ولێ (مه‌لك شێخ حه‌سه‌ن)يدا هاتيه‌: يا مه‌لك شێخ سن تو ل حه‌مه‌دى ئه‌ز ته‌حيات ژ قورئانێ تو ياسينى 82ـ محمود الجندي، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 153. 83ـ عبدالرقيب يوسف، دراسه‌ بخصوص منشور ثير ختيب، مجله‌ لالش، العدد الرابع، سنه‌ 1994، ص99. 84ـ ديداره‌ك دگه‌ل شێخ عه‌لوى 12/3/1998، عيراق، دهۆك، بنگه‌هێ لالش يێ ره‌وشه‌نبيرى. 85ـ عبدالرزاق الحسني، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 80. 86ـ ديداره‌ك دگه‌ل شێخ عه‌لوى 29/3/1998، عيراق، دهۆك، بنگه‌هێ لالش يێ ره‌وشه‌نبيرى. 87ـ پير خدر سلێمان، منشورات الايزديه‌، مجله‌ لالش، العدد الپاني، سنه‌ 1994، ص97. 88ـ پير خدر سلێمان، ژێده‌رێ بۆرى، بپ98. 89ـ عبدالرزاق الحسني، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 80. 90ـ ديداره‌ك دگه‌ل شێخ عه‌لوى 29/3/1998، عيراق، دهۆك، بنگه‌هێ لالش يێ ره‌وشه‌نبيرى. 91ـ ديداره‌ك دگه‌ل شێخ عه‌لوى 29/3/1998، عيراق، دهۆك، بنگه‌هێ لالش يێ ره‌وشه‌نبيرى. 92ـ د.أسعد السحمراني، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 85. 93ـ ده‌روێش حه‌سو، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 86. 94ـ چێدبيت هاتبيته‌ وه‌رگرتن ژ فه‌رموودا پێغه‌مبه‌رى (سلاڤێن خودێ ل سه‌ر بن): (ل حه‌فت ساليێ فه‌رمانا نڤێژێ ل زارۆكێن خۆ بكه‌ن). 95ـ يزيد خان بن اسماعيل اليزيدي، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 6. 96ـ ديداره‌ك دگه‌ل پير جه‌عفوى 9/3/1998، عيراق، دهۆك، قوپا مه‌م شڤان. 97ـ ديداره‌ك دگه‌ل پير جه‌عفوى 9/3/1998، عيراق، دهۆك، قوپا مه‌م شڤان. 98ـ ده‌روێش حه‌سو، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 86. 99ـ د.أسعد السحمراني، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 87. 100ـ عبدالرزاق الحسني، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 76. 101ـ ديداره‌ك دگه‌ل مريد سالم بتى 27/3/1998، عيراق، دهۆك، مه‌زارێ شێخ عه‌دى ل لالش. 102ـ يزيد خان بن اسماعيل اليزيدي، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 6. 103ـ ثير خدر سلێمان، اليزيديه‌ دروس للطلبه‌ اليزيديين، ص68. 104ـ من ئه‌ف دوعايه‌ ژ زارده‌ڤێ پير جه‌وزه‌لى وه‌رگرتيه‌ ل گوندێ قه‌سر ئێزدينێ رۆژا 1/6/1998. 105ـ ديداره‌ك دگه‌ل شێخ عه‌لوى 12/3/1998، عيراق، دهۆك، بنگه‌هێ لالش يێ ره‌وشه‌نبيرى. 106ـ ديداره‌ك دگه‌ل شێخ عه‌لوى 29/3/1998، عيراق، دهۆك، بنگه‌هێ لالش يێ ره‌وشه‌نبيرى. 107ـ ديداره‌ك دگه‌ل مريد سالم بتى 27/3/1998، عيراق، لالش. 108ـ عبدالرزاق الحسني، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 79. 109ـ ده‌روێش حه‌سو، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 90. 110ـ ده‌روێش حه‌سو، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 90. 111ـ ديداره‌ك دگه‌ل شێخ عه‌لوى 29/3/1998، عيراق، دهۆك، بنگه‌هێ لالش يێ ره‌وشه‌نبيرى. 112ـ ديداره‌ك دگه‌ل شێخ عه‌لوى، و يا دياره‌ كو ئه‌ف رێ و ره‌سمه‌ وه‌كى رێ و نيشانێن حه‌جێنه‌ ل ده‌ف موسلمانان. 113ـ به‌رێ خۆ بده‌ پير خدر سلێمان، تقاليد القريه‌، ص15ـ16. 114ـ پير خدر سلێمان، تقاليد القريه‌، ص17ـ21. 115ـ ديداره‌ك دگه‌ل كۆمه‌كا پير و شێخا، ئه‌ڤ ديداره‌ هاته‌ ئه‌نجامدان ل رۆژا پێنج شه‌مبى 26/3/1998، ل نێزيكى ده‌رگه‌هێ سه‌ره‌كى يێ مه‌زارى ل لالش. 116ـ هه‌ر ژ ده‌ستپێكا ناما خۆ من ئاخفتنا ده‌روێش حه‌سوى وه‌كى خۆ ڤه‌گوهاستيه‌، دگه‌ل هه‌بوونا هژماره‌كا مه‌زن يا خه‌له‌تيێن رێنڤيسێ تێدا، بۆ زانين. 117ـ ده‌روێش حه‌سو، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 108. 118ـ عبدالرزاق الحسني، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 114. 119ـ ده‌روێش حه‌سو، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 111. 120ـ هه‌ر گونده‌كى ژ گوندێن ئێزديان (مجێوره‌كێ) تايبه‌ت هه‌يه‌، كارێ وى رێڤه‌برنا كاروبارێن دينيه‌ يا تايفه‌يا ئێزديان ل گوندى. 121ـ م.س. هه‌كاري، الزاد في أعياد ومناسبات الإيزديه‌، مجله‌ لالش، العدد السادس، سنه‌ 1996م، من28ـ29. 122ـ عبدالرزاق الحسني، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 115. 123ـ ده‌روێش حه‌سو، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 114. 124ـ عبدالرزاق الحسني، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 115. 125ـ م.س. هه‌كارى، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 26. 126ـ ده‌روێش حه‌سو، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 116. 127ـ م.س. هه‌كارى، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 27. 128ـ توما بوا، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 114. 129ـ ابن تيميه‌، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 19. 130ـ محمد بن عبدالكريم، بهجه‌ الأسرار ومعدن الأنوار، القاهره‌، د.ت، 1330 هـ، ص150. 131ـ محمد بن يحيى، هه‌ر ئه‌و ژێده‌ر. 132ـ عبدالرزاق الحسني، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 44. 133ـ الحافڤ ابن كثير، ژێده‌رێ بۆرى، ج12، بپ 261. 134ـ أحمد تيمور باشا، اليزيديه‌ ومنشأ نحلتهم، القاهره‌، 1347هـ، ص7. 135ـ سعيد الديوجي، اليزيديه‌، بغداد، د.ت، 1393هـ ـ 1973م، ص80. 136ـ پير خدر سلێمان، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 66. 137ـ ابن تيميه‌، ژێده‌رێ بۆرى. 138ـ پير خدر سلێمان و خه‌ليل جندى، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 120. 139ـ سعيد الديوجي، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 77. 140ـ پير خدر سلێمان و خه‌ليل جندى، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 127. 141ـ باژێره‌كه‌ دكه‌ڤيته‌ توركيا. 142ـ (مستعيد) پله‌يه‌كه‌ ژ پله‌يێن داخوازكه‌رێن زانستى ل مزگه‌فت و (كتاتيب)ێن كوردستانێ و ده‌وروبه‌ران. 143ـ عمر الفاروقي، شمس تبريزي في كردستان، مجله‌ لالش، العدد السادس، سنه‌ 1996م، من12ـ13. 144ـ توما بوا، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 114. 145ـ ابن كپير، ژێده‌رێ بۆرى، ج11، بپ 141ـ142. 146ـ ژێده‌رێ بۆرى، ج11، بپ 129. 147ـ ژێده‌رێ بۆرى، ج11، بپ 151. 148ـ پير خدر سلێمان و خه‌ليل جندى، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 133ـ134. 149ـ پير خدر سلێمان و خه‌ليل جندى، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 147. 150ـ يزيد خان بن اسماعيل اليزيدي، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 4. 151ـ سعيد الديوجي، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 192. 152ـ صديق الدملوجي، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 37. 153ـ ديداره‌ك دگه‌ل شێخ عه‌لوى. 154ـ چێدبيت ئه‌ڤه‌ ژ وێ گۆتنا سۆفياتيێ يا به‌رنياس هاتبيت ئه‌ڤا دبێژيت: (هه‌ر ئێكێ شێخه‌ك نه‌بيت شه‌يتانه‌ شێخێ وى)!! 155ـ صديق الدملوجي، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 52. 156ـ هه‌ر ئه‌و ژێده‌ر، بپ 48. 157ـ عبدالرزاق الحسني، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 73. 158ـ و چێدبيت ژى بۆ قه‌داندنێ بيت، و پێكۆلا رازيكرنا شێخى و پيرى ژى وه‌كى به‌رێ نه‌مايه‌، گه‌له‌ك ئێزدى نوكه‌ چو ژ وان ئه‌ركان ناكه‌ن ئه‌وێن شێخ و پيرێن وى به‌رى نوكه‌ پێ ددانه‌ كرن، و نوكه‌ تشته‌كێ كێم نه‌بيت ژ رێ و نيشانێن ئێزديان وه‌كى جه‌ژنا، و هنده‌ك ته‌وافا و هنده‌ك تشتێن دى ئه‌گه‌ر چو تشتێ دى بۆ وان پێشكێش ناكه‌ن. 159ـ صديق الدملوجي، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 53. 160ـ شێخ عه‌لو، من أقوال اليزيديه‌، بپ8. 161ـ يزيد خان بن اسماعيل اليزيدي، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 9. 162ـ ده‌روێش حه‌سو، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 66. 163ـ جۆره‌كێ قوماشيه‌. 164ـ شێخ عه‌لو، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 1. 165ـ من پسيارا ئه‌گه‌رێ گۆتنا ناڤێ ده‌يكێ نه‌يێ بابێ ل ده‌مێ خواندنا خوتبا ماركرنێ ژ شێخ عه‌لوى كر، گۆت: ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ كو ئه‌م يه‌ده‌كێ خۆ وه‌ردگرين ژبۆ دورستيا گرێبه‌ستێ، ڤێجا ئه‌م ناڤێ ده‌يكێ دبێژين چونكى هه‌مى پشت راستن كو ئه‌ڤ كه‌سه‌ كورِێ ڤێ ژنێيه‌، به‌لێ كه‌سه‌ك نه‌شێت برِيارێ بده‌ت كو فلان كه‌س كورِێ فلان كه‌سيه‌. 166ـ ديداره‌ك دگه‌ل شێخ عه‌لو خه‌له‌فى. 167ـ پشت ده‌ر ئه‌وه‌ يێ ده‌رگه‌هى ل بويكێ دگريت و نه‌هێليت مرۆڤێن زاڤاى بێن ببه‌ن حه‌تا هنده‌ك پارا نه‌ده‌نێ دا ده‌رگه‌هى بۆ وان ڤه‌كه‌ن، ئه‌ڤه‌ عه‌ده‌ته‌كێ به‌ربه‌لاڤه‌ ل ده‌ف كوردان چ موسلمان بن چ ئێزدى. 168ـ رێزانى كۆمه‌كا گه‌نجايه‌ ژ گوندێ بويكێ، رێكێ به‌رامبه‌ر كاروانێ بويكێ دگرن ده‌مێ ژ مالا وێ ده‌ردئێخن، داخوازێ ژ مرۆڤێن زاڤاى دكه‌ن هنده‌ك پارا بده‌نێ دا رێكێ بۆ وان ڤه‌كه‌ن به‌رامبه‌ر كاروانێ بويكێ، ئه‌ڤه‌ ژى ژ عه‌ده‌تێن فولكلۆرى يێن به‌ربه‌لاڤه‌ ل ده‌ڤه‌رێ. 169ـ صديق الدملوجي، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 286. 170ـ صديق الدملوجي، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 292. 171ـ محمود الجندي، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 134. 172ـ عبدالرزاق الحسني، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 127. 173ـ م.س. هه‌كاري، الزاد في أعياد ومناسبات الإيزديه‌، مجله‌ لالش، العدد السادس، سنه‌ 1996م، من20ـ21. 174ـ خه‌يرى بوزانى، الخگيئه‌ والجزاء، مجله‌ لالش، العدد التاسع، ص30. 175ـ خه‌يرى بوزانى، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 31. 176ـ خه‌يرى بوزانى، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 30. 177ـ خه‌يرى بوزانى، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 29. 178ـ خه‌يرى بوزانى، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 30. 179ـ بدل فقير، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 34. 180ـ يزيد خان بن اسماعيل اليزيدي، ژێده‌رێ بۆرى، بپ 6. 181ـ محمد أمين زكي، خلاصه‌ تأريخ الكرد وكردستان، ترجمه‌ محمد علي عوني، القاهره‌، د.ت، 1935م، ص286. 182ـ به‌رێ خۆ بده‌ ب.ش. دل كوڤان، الإيزديه‌ والصابئه‌، مجله‌ لالش، العدد الرابع، سنه‌ 1994م.