یان بێ باوه‌ر ب حه‌دیسێ ئه‌وێت ژ دره‌و و سه‌خته دبێژنه خۆ قورئانی و ئه‌و ب خۆ نه قورئانینه و دویرترین كه‌سن ژ قورئانێ، و ناڤێ دورست ل سه‌ر وان دهێت: ( نه قورئانی یان حه‌دیس وه‌رنه‌گر یان بێ باوه‌ر ب حه‌دیسێ) هه‌ر ناڤه‌كێ ژ ڤان بیت دورسته ل سه‌ر وان بهێت، به‌لێ قورئانی ل سه‌ر وان نه‌دورسته، دبیت ئه‌م بێژينێ نه‌قورئانی؛ چونكی یێ باوهری ب حه‌دیسێ نه‌بیت وی چو رێك نینن بزانیت ئه‌ڤ قورئانه وه‌حیه، و يا ژ ده‌ڤ خودێ هاتی؛ چونكی ئه‌ڤه قورئانه هه‌ر مه ب حه‌دیسێ زانیه، و هه‌كه ب رێكا وێ نه‌با مه نه‌دزانی، ڤێجا بێژنه وان نه‌قورئانی دورستتره، و ب دورستی ل سه‌ر وان دهێت، ب راستی ریهـ و رویشالێت ڤێ هزرا كرێت و خراب ـ حه‌دیس وه‌رنه‌گرتن و بێ باوهری ب حه‌دیسێ كو وه‌حیه ـ نێزیكه دزڤریته ده‌ستپێكا په‌یاما ئیسلامێ، ده‌مێ قوره‌یشیان د گه‌ل ناڤداریا پێغه‌مبه‌ری (الصادق الامین ) راستگۆیێ ئه‌میندار، باوه‌ر ژ گۆتنێت وی نه‌كرین، و باوهری پێ نه‌ئینایی، وگاوربووین و هۆسا دیار دبیت حه‌دیس وه‌رنه‌گرتن و باوهری نه‌ئینان ب سونه‌ت و حه‌دیسێ خویشك و برا و جۆت و ته‌كێت گاوریێنه، هه‌رچه‌نده گاوری و ژ گاوریێ كێمتره.
و خودایێ مه‌زن د گه‌له‌ك ئایه‌تاندا دیاركریه یێ موحه‌ممه‌دی، پێغه‌مبه‌ر بدانیت و بنیاست و باوهری پێ هه‌بیت، دڤێت باوهری ب گۆتنێت وی هه‌بت، و وه‌رگریت، و كار پێ بكه‌ت، و نه‌زڤرینیت، چ د ژیانا ویدا، چ پشتی وه‌غه‌ركرنا وی. وه‌كی گۆتنا خودایێ مه‌زن: (فَلاَ وَرَبِّكَ لاَ يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لاَ یجِدُواْ فِى أَنفُسِهِمْ حَرَجاً مِّمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُواْ تَسْلِيماً) ئانكو: ب خودايێ ته سويند دخۆم ئه‌و نابنه خودان باوه‌ر [باوه‌رييێ نائينن] هه‌تا هه‌ر تشته‌كێ ئه‌و هه‌ڤڕكييێ ل سه‌ر دكه‌ن، ته نه‌كه‌نه حه‌كه‌م ل سه‌ر، پاشى به‌رانبه‌ر بڕيارا ته چو دلته‌نگييێ د دلێ خۆدا نه‌بينن، پاشى ب دورستى خۆ هلپه‌سێرنه ته [ئانكو ب دورستى گوهدارييا ته بكه‌ن و فه‌رمان و بڕيارێت ته ب جھـ بينن].
دیسا دبێژیت: (وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلاَ مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْراً أَن يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَن يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً مُّبِيناً) ئانكو: بۆ چو زه‌لامێت خودان باوه‌ر و بۆ چو ژنێت خودان باوه‌ر دورست نينه، ئه‌گه‌ر خودێ و پێغه‌مبه‌رێ خۆ فه‌رمانه‌ك دان، ئه‌و ب كه‌يفا خۆ بن ب جهـ بينن يان نه‌ئينن، و هه‌ركه‌سێ بێ ئه‌مرييا خودێ و پێغه‌مبه‌رێ وى بكه‌ت ب ڕاستى ئه‌و گومڕا بوو، گومڕابوونه‌كا ئاشكه‌را.
پشتبه‌ستن ب ڤان ئایه‌تان و یێت وه‌كی وان موسلمانان و باوه‌ریداران هه‌میان باوهری ب دورستاهی ئینا، و خۆ راده‌ستی فه‌رمانا خودایێ خۆ كرن، و كه‌فتنه بن فه‌رمانا وی، و ژێ ده‌رنه‌كه‌فتن و زانین موسلمانی و باوه‌ریا دورست ئه‌وه ژێر فه‌رمانا وه‌حیێ بن، ب هه‌ردو ره‌نگێت خۆڤه، وه‌حیا قورئانێ، ئه‌وا رامان و بێژه ژ خودێ، و وه‌حیا حه‌دیسێ، ئه‌وا رامان ژ خودێ و ده‌ربرین ژ پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن).
و حه‌دیس وه‌رنه‌گرتن و زڤراندنا وێ ب ره‌نگه‌كێ رێكخستی و كارتێكه‌ر ل سه‌ر ده‌ستێ خه‌وارج و شیعه‌یان و ل سه‌ر ده‌مێ ئیمام عه‌لی (خودێ ژێ رازی بیت) دیاربوو و ده‌ستپێكر پاشی هنده تایێت موعته‌زیلان ژى خۆ دانه د گه‌ل و گه‌هشتنێ.
خه‌وارج ئه‌ون یێت دژی ئیمام عه‌لی (خودێ ژێ رازی بیت) رابوویین، و ب فه‌رمانا وی نه‌كرین، و ب كارێ حه‌كه‌مكرنا وی نه‌رازی بووین، ده‌مێ ئیمام عه‌لی و موعاویه (خودێ ژ هه‌ردویان رازی بیت)، د شه‌رێ صه‌فینێدا ل سه‌ر حه‌كمكرنا عه‌مرێ كورێ عاصی كو نوینه‌رێ موعاویه بوو (خودێ ژ هه‌ردویان رازی بیت)، و ئه‌بو موسایێ ئه‌شعه‌ری كو نوینه‌رێ عه‌لی بوو (خودێ ژ هه‌ردویان رازی بیت)، و ل سه‌ر ڤێ پێكهاتنێ خه‌وارجان موعاویه و ئیمام عه‌لی و یێت ڤێ پێكهاتنێ رازی بووین گاور دانان، و هۆسا هه‌می سه‌حابی گاوركرن، و ژ به‌ر ڤێ رویدانێ گاور دانان، و ڤه‌گێرێت وان وه‌رنه‌گرتن، و كێمه‌ك ژ وان وان صه‌حابی فاسق داناندن، و باراپتر ژ وان گاور داناندن، به‌لكی ژ توندیا وان وان ئه‌و وه‌كی موشرك و هه‌ڤپشچێكه‌ران داناندن، و دڤێت بێنه كوشتن و زێره‌سه‌ر ژی (جزیة) ژ وان نه‌هێته وه‌رگرتن، و هه‌ر ژ هنگی وان به‌ربارانكرنا زناكه‌رێ خێزاندار وه‌رنه‌گرت و ره‌دكر و زڤراند، و ده‌ستێ دزیكه‌ری ل سه‌ر ساناهیترین و بێ بهاترین تشت بری، بێی كو پێگریێ ب سونه‌ت و حه‌دیسا پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) د ڤی بواریدا بكه‌ن، و جوینه‌كى ژ وان دبێژنێ مه‌یمونییه، دورستكر زه‌لام نه‌ڤیا خۆ یا كچێ یان یا كوری ماره‌بكه‌ت، ب مهانه‌یا هندێ د ئایه‌تا حه‌رامكریاندا د قورئانێدا نه‌هاتیه.
وشیعه‌یان ژی حه‌دیس وه‌رنه‌گرت و زڤراند چونكی وان دادپه‌روه‌ر‌یا صه‌حابان ئێخستن، ناڤنجیخوازێ وان فاسق دانان و توندره‌وێت وان گاور دانان.
و موعته‌زیله ـ تیمه‌كا موسلمانانه دویماهیا ده‌مێ ئه‌مه‌ویان ده‌ركه‌فتن و دیاره‌بوون، و ل سه‌رده‌مێ عه‌باسیان گه‌شه‌كرن و ئاشكرابوون، و ڤان پشتا خۆ ب عه‌قلیڤه به‌ستن، و هه‌ر تشتێ عه‌قلێ وان نه‌بریت ئه‌و حه‌دیس نابینن خۆ بلا یا موته‌واتر ژی بیت، و ده‌ستپێكێ ب دو هزرێت نوی هاتن: ئێك: مرۆڤ چێكه‌رێ كریارێت خۆیه نه خودێیه، و یا دویێ: بكه‌رێ گونه‌ها مه‌زن نه موسلمانه، و نه گاوره، یێ د ناڤبه‌را هه‌ردویاندا، ئه‌ڤه د دنیایێدا، به‌لێ ل ئاخره‌تێ ئه‌و ناچیته به‌حه‌شتێ، و هه‌ر و هه‌ر دێ د جه‌هنه‌مێدا بیت، و بلا ناڤێ وی موسلمان ژی بیت، زانا و مێژوونڤێس و قازیێ وان عه‌بدولجه‌بارێ هه‌مه‌دانی ئه‌وێ سالا (414) مشه‌ختی مری دبێژیت: (عه‌قل پێشی قورئان و سونه‌تێيه؛ چونكی ب وی ئه‌م باشی و خرابیێ دزانین؛ و چونكی ب عه‌قلی دهێته زانین قورئان به‌لگه‌یه، و هه‌روه‌سا ئیجماع و سوننه‌ت ژی) و هه‌ر ژ ڤێ دیتنێ و هزرێ عه‌مرێ كورێ عوبه‌یدێ موعته‌زلی د راستا حه‌دیسا بوخاری و موسلمی ڤه‌گێرایی ب زنجیره‌یا ئه‌عمه‌شی ژ زه‌یدێ كورێ وه‌هه‌بی ژ عه‌بدوللایێ كورێ مه‌سعودی ژ پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) دبێژیت: (إِنَّ أَحَدَكُمْ يُجْمَعُ خَلْقُهُ في بَطْنِ أُمِّهِ أَرْبَعِينَ يَوْمًا ثُمَّ يَكُونُ عَلَقَةً مِثْلَ ذلك ثُمَّ يَكُونُ مُضْغَةً مِثْلَ ذلك ثُمَّ يَبْعَثُ الله مَلَكًا فَيُؤْمَرُ بِأَرْبَعِ كَلِمَاتٍ وَيُقَالُ له اكْتُبْ عَمَلَهُ وَرِزْقَهُ وَأَجَلَهُ وَشَقِيٌّ أو سَعِيدٌ ثُمَّ يُنْفَخُ فيه الرُّوحُ فإن الرَّجُلَ مِنْكُمْ لَيَعْمَلُ حتى ما يَكُونُ بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْجَنَّةِ إلا ذِرَاعٌ فَيَسْبِقُ عليه كِتَابُهُ فَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ النَّارِ وَيَعْمَلُ حتى ما يَكُونُ بَيْنَهُ وَبَيْنَ النَّارِ إلا ذِرَاعٌ فَيَسْبِقُ عليه الْكِتَابُ فَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ الْجَنَّةِ) ئانكو: ئێك ژ هه‌وه چێكرنا وى د زكێ دايكا خۆدا چل رۆژان چپك دمينيت، پاشى هندى وى ده‌مى دێ بيته خوينپاره (خوينه‌كا هشك) پاشى هندى وى ده‌مى دێ بيته گۆشتپاره (پارچه‌كا گۆشتى هندى پاريه‌كى) پاشى ملياكه‌ت دێ بۆ هێته هنارتن، و رحێ كه‌ته تێدا، و ئه‌مرێ وى دئێته كرن ب چار په‌يڤان: ب نڤێسينا رزقێ وى، و عه‌مرێ وى، و كارێ وى، و كا يێ كه‌يف نه‌خۆشه يان يێ دلخۆشه، ئه‌ز ب وى كه‌مه يێ چو په‌رستييێت راست و دورست ژ بلى وى نه‌یى، ئێك ژ هه‌وه دێ كار و كريارێت خه‌لكێ به‌حه‌شتێ كه‌ت هه‌تا مابه‌ينا وى و به‌حه‌شتێ ژ گه‌زه‌كێ پێڤه‌تر نه‌مينيت، دێ كتێبا وى ب سه‌ر وى كه‌ڤيت، دێ كار و كريارێت خه‌لكێ جه‌هنه‌مێ كه‌ت، دێ چيته جه‌هنه‌مێ، ئێك ژ هه‌وه دێ كار و كريارێت خه‌لكێ جه‌هنه‌مێ كه‌ت هه‌تا مابه‌ينا وى و جه‌هنه‌مێ ژ گه‌زه‌كێ پێڤه‌تر نه‌مينيت، دێ كتێبا وى ب سه‌ر وى كه‌ڤيت، دێ كار و كريارێت خه‌لكێ به‌حه‌شتێ كه‌ت، دێ چيته به‌حه‌شتێ.
و چونكی ئه‌ڤه ناكه‌ڤیته عه‌قلێ وی دبێژیت: هه‌كه من ئه‌ڤه ژ ئه‌عمه‌شی گوهـ لێ ببا دا دره‌وین دانم، و هه‌كه من ژ زه‌یدێ كورێ وه‌هه‌بی گوهـ لێ ببا من باوه‌ر ژێ نه‌دكر، و هه‌كه من ژ عه‌بدوللایێ كورێ مه‌سعودی گوهـ لێ ببا من ژێ نه‌وه‌ردگرت، و هه‌كه من ئه‌ڤه ژ پێغه‌مبه‌ری گوهـ لێ ببا دا زڤرینم، و هه‌كه من ئه‌ڤه ژ خودێ گوهـ لێ ببا دا بێژمێ ته په‌یمان ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ ژ مه نه‌وه‌رگرتینه، هۆسا توندره‌و‌یا وان ل تخویبان بۆریبوو و هۆسا ب عه‌قلێ خۆ د شاهی و پشتراست بوون.
و هۆسا زنجیره و كاروانێ حه‌دیس وهرنهگران ب ڤی ئاوایی بوو، و ل دویڤ ڤی ئاستی د دیرۆكێدا دبۆری، هه‌تا دویماهیا چه‌رخێ نوازدێ و ده‌ستپێكا چه‌رخێ بیستێ، هنگی شینكاتیه‌كێ پیس و خراب و له‌وتی د ناڤ موسلماناندا و ل وه‌لاتێ هندستانێ شینبوو، و سه‌رێ خۆ هه‌لدا، و ب (قورئانیان) هاتنه ناڤكرن، ئه‌وێت دبێژن: قورئان به‌سی مه‌یه، و ئه‌و ب تنێ وه‌حیه، و ژ بلی قورئانێ چیێ دی وه‌رناگرین، و حه‌دیسێ وه‌رناگرن و دزڤرینن و ب وه‌حی نوزانن، و ب وه‌حی نادانن، و ڤی تایی ده‌ستپێكر بانگخوازی بۆ هزرا خۆ یا خراب و پیس كرن، ب خیره‌ته‌كا به‌رز و ب هێزه‌كا توند، و ل بن چاڤدێری و هاریكاری و پشته‌ڤانیا داگیركه‌رێ ئنگلیز، پاشی ژ هندێ هاته ڤه‌گوهازتن بۆ پاكستانێ، ب ناڤێ په‌روازیان و ژ ناڤدارترینێت وان ئه‌ڤه‌نه:
ئێك: ئه‌حمه‌د خان، یان سه‌یر ئه‌حمه‌د خان، ل سالا 1817 زاینی ل ده‌لهی ژ دایك بوویه، و ل دادگه‌ها ئنگلیزی هاریكارێ دادوه‌ری بوو، و وان مال و پاراستن ب به‌رفره‌هى و ب زێده‌یی ددایێ و بۆ په‌یدا دكر، و سالا 1857 زاینی كتێبه‌ك دژی مله‌تێ هندستانێ دانا، و تێدا پشته‌ڤانیا ئنگلیزێ داگيركه‌ر دژی وه‌لاتێ خۆ كر، و یێت نێزیكی وی دبێژن: نڤێژ نه‌دكرن، و رۆژی ژی نه‌دگرتن، و ل سالا 1897 زاینی مر، و ل حه‌وشا زانكۆیا عه‌لیكره هاته ڤه‌شارتن، ئه‌وا وی بۆ به‌لاڤكرنا هزرێت خۆ و ب هاریكاری و پشته‌ڤانیا ئنگلیزی دامه‌زراندی.
دو: عبدالله جه‌كرالویی و (جه‌كرله) ناڤێ گوندێ وییه یێ لێ بووی كو ئێكه ژ گوندێت بنجابێ و سالا 1830 زاینی ژ دایك بوویه و ئه‌گه‌رێ سه‌رداچۆنا وی هه‌ر وه‌كی ئه‌و دبێژیت تێه‌گه‌هشتنه‌كا نه‌دورست بوو بۆ هنده حه‌دیسان و بۆ بوونه گرێ و نه‌شیا دورست لێ ده‌ركه‌ڤیت پشتی هنگی ئاشكرا كر قورئان ب تنێ وه‌حیه و ژ ده‌ڤ خودێ بۆ موحه‌ممه‌دی هاتی و ژ بلی قورئانێ وه‌كی حه‌دیسێ وه‌حی نینه و وه‌حی ناهێته نیاسین ژ به‌ر هندێ ناهێته وه‌رگرتن و كار پێ نا ئێته‌كرن و سالا 1902 زاینی كۆمه‌له‌ك بن ناڤێ ئه‌هلی زیكر و قورئان دامه‌زراند و باره‌گایێ بانگه‌وازیا خۆ دانا لاهور، سالا 1914 ل باژێرێ میانوالی مر و ل وێرێ هاته ڤه‌شارتن و پتر ژ كتێبه‌كێ ل سه‌ر هزر و بیرێت خۆ پشت خۆ هێلان.
پتریا زانایێت هندستانێ د گۆڤارا ئیشاعه‌ت سونه‌تدا فه‌توا ب گاوریا وی دان.
سێ: ئه‌حمه‌ددینێ ئامرته‌سری، ناڤێ وی خاجه ئه‌حمه‌ددین كورێ خاجه میان موحه‌ممه‌ده كورێ موحه‌ممه‌د ئیبراهیمێ ئامرته‌سری، و ئامرته‌سر، ناڤێ باژێرێ وییه، و سالا 1861 ژ دایك بوویه، ده‌رچۆیێ خواندنگه‌ها مه‌سیحه‌خوازیێيه (ته‌بشیرێ) و تێدا فێری ئنجیلێ وهنده زانینێت هه‌ڤچه‌رخ بوویه، و سالا 1902 په‌یوه‌ندی ب عه‌بدوللا جه‌كرالویی كریه، و گه‌له‌ك ب سه‌رڤه دچۆ و رۆژێت بێهندانێ نه‌خاسمه یێت هاڤینێ هه‌میێ د گه‌ل وی دما و هزر و بیر گه‌لێك دگوهۆرين، و سالا 1926 تایێ خۆ یێ تایبه‌ت دامه‌زراند، و ناڤێ وى كره ئومه‌ت ئیسلام، و پتر ژ كتێبه‌كێ ل دۆر هزرێت خۆ یێت پاش خۆ هێلاین، و سالا 1936 زاینی مریه.
چوار: غولام ئه‌حمه‌د په‌رویز، سالا 1903 ل هه‌رێما بنجانێ باژێركێ میتاله، ژ دایك بوویه، خوداندنا خۆ یا ده‌ستپێكی ژ باپیرێ خۆ وه‌رگرتیه، و باپیرێ وی ئێك ژ سه‌رێت سۆفیان یێت ناڤدار بوو، خواندنا خۆ یا دواناوه‌ندی تمام نه‌كر، و ب پله‌یا نڤێسكار ل چاپخانه‌كا میری هاته دامه‌زراندن، و پاشی بوو رێڤه‌به‌رێ چاپخانێ، و ل ڤێرێ ده‌ستپێكر گه‌هشته قورئانیان و ب هزرێت وان دخبار بوو و پاشی د وانه و گۆتارێت خۆدا دژی حه‌دیسێ دئاخفت، و گازیا خه‌لكی دكر حه‌دیسێ وه‌رنه‌گرن، و كار پێ نه‌كه‌ن؛ چونكی نه‌وه‌حیه، و ئه‌م دشێن بێژین دانه‌رێ كتێبێت بزاڤا حه‌ديس وهرنهگران و گه‌له‌ك كتێب د ڤی بواریدا داناینه ژ وان (قورئانی و قه‌وانین) و 1938 گۆڤاره‌ك ب ناڤێ طلوع ئیسلام ده‌رێخست، و تێدا بانگه‌وازی بۆ هزرا خۆ یا خراب و پیس دكر، پاشی كۆربه‌ند (نادی) چێكرن و هه‌ر ب ناڤێ كۆربه‌ندێت طلوع ئیسلام هاتنه نیاسین، پاشی پشتی سالا 1948 پاكستان ژ هندستنانێ ڤه‌بوویی ل كه‌راتشی بنه‌جهـ بوو، و هاریكاریه‌كا زێده و مه‌رد ژ لایێ وه‌زیرێ قادیانی (ظفرالله خان) بۆ دهاته‌كرن، وه‌زیرێ ئێكێ یێ ده‌رڤه یێ پاكستانێ، ئه‌وێ ل سه‌ر موحه‌ممه‌د عه‌لی جه‌ناح ژ لایێ ئنگلیزیڤه وه‌ك مه‌رجێ سه‌رخوه‌بوونێ هاتیه دانان، و سالا 1961 هزار زانایان یێت پاكستانێ و هندستانێ و حیجاز و شامێ فه‌توا گاوریكرنا وی ده‌رێخست.
نه‌قورئانى و حه‌دیس وه‌ر‌نه‌گرێت ناڤدار یێت عه‌ره‌ب
دبیت گه‌له‌ك بن، به‌س یێت ژ هه‌میان ناڤدارتر و كارلێكرنا خۆ هه‌ی سێنه، و فه‌ره بده‌ینه نیاسین؛ دا هه‌رگاڤا بیر و بۆچۆنێت وان د مالپه‌ره‌كيدا هاتنه دیتن، كه‌س پێ نه‌هێته خاپاندن و وان بنیاسن:
ئێك: تهوفیق صدقی: ناڤێ وی مه‌حه‌ممه‌د تهوفیق صدقییه، ده‌رچۆیێ كۆلیژا نوژداریێیه، و ل ده‌سته‌یا زینداناندا نوژدار بوو، یێ ئێكێ دهێته هه‌ژمارتن د ناڤ عه‌ره‌باندا حه‌دیس وه‌رنه‌گرتی، و ب ئاشكرایی گازی بۆ هندێ كری، و گۆتار د گۆڤارا مه‌ناردا به‌لاڤ دكرن، و د هه‌ژمارا (9ـ12)دا ده‌ھ گۆتار ب ناڤێ (الاسلام هو القران وحده) ئینانه خوارێ، تێدا بانگه‌وازیا هندێ دكر قورئان تنێ وه‌حیه، و حه‌دیس نه‌وه‌حیه، و نه‌شه‌ریعه‌ته، و دڤێت نه‌هێته وه‌رگرتن؛ ژ ڤێ بۆچۆنێ دگۆت: خودێ فه‌رمانا ب كرنا نڤێژێ كری. به‌لێ نه‌گۆتیه مه، چه‌ندا بكه‌ن و چاوا بكه‌ن ژ ركعه‌ته‌كێ هه‌تا چه‌ند ركعه‌تان تو دشێی بكه‌ی، و دڤێت رۆژێ دو ركعه‌تان كێمتر نه‌بن، و یاڤه‌كریه هندی مرۆڤی بڤێن، و هه‌كه رۆژێ دو تنێ ژی كرن به‌سی مرۆڤیه، و دبێژیت نه‌نڤێسنا حه‌دیسان د ژیانا پێغه‌مبه‌ریدا به‌لگه‌یه نه‌وه‌حیه، و ده‌ستكاری پشتی هنگی یا كه‌فتیه تێدا ژ به‌ر هندێ دڤێت چو حه‌دیس نه‌هێنه وه‌رگرتن، و سالا 1920 مریه.
دو: مه‌حمود ئه‌بو ره‌ییه، نڤێسه‌ڤانه‌كێ مصرییه، و د جه‌حێلینیا خۆدا سه‌ر ب ئه‌زهه‌رێڤه بوو، ب دژمنیا خۆ یا دژوار بۆ حه‌دیسێ یێ ناسیاربوو، ب ناڤێ تویژاندنا (ته‌حقیق) زانستی و ئازادیا ده‌ربرینا هزر و بیران ئه‌زمان دژوار بوو ل سه‌ر ئیسلامێ و حه‌دیسێ، و ژ كتێبێت وی (اضواء علی السنة النبویة) و (قصة الحدیث المحمدي) و (شیخ المضیرة أبو هریرة) و باراپتر ژ حه‌دیسێ باوهری پێ نه‌دئینا، و وه‌رنه‌دگرت، ب هێجه‌تا حه‌دیسا دهێته وه‌رگرتن به‌س یا موته‌واتره، و كتانی د كتێبا خۆدا (الازهار المتناثرة في الاحادیث المتواترة) یێت بێژه‌یی یێت گه‌هاندینه (300) دان و ژ وان ژی سه‌د و ده‌ها زێده‌تر ناوه‌رگریت و یێت دی هه‌می ل ده‌ڤ نه‌حه‌دیسن و ناهێنه وه‌رگرتن بدانه ب ڤی ره‌نگی وی چه‌ند حه‌دیس ل عه‌ردی دان به‌س حه‌دیسێت موسنه‌دا ئیمام ئه‌حمه‌دی تنێ ژ بلی كتێبێت دی یێت حه‌دیسێ (30000) سیھـ هزار حه‌دیسن، و ب راستی وی چو ڤه‌كۆلین و به‌لگێت نوی د بۆچۆنا خۆدا نه‌ئینانه ژ بلی وی ئه‌و به‌لگه و گۆمانێت ده‌ڤ شیعه و موعته‌زیلان و رۆژهه‌لاتناسان كۆمكرینه و گه‌نگه‌شه‌یێ پێ دكه‌ت.
وی تان ل كه‌عبێ ئه‌حبار دان پشتبه‌ستن ب ئاخفتنێت رۆژهه‌لاتناسان وئاخفتنا سه‌رۆكێ رۆژهه‌لاتناسان (جۆلد ته‌سهیر) ب به‌لگه دئینیت و دبێژیت: حه‌دیسان زانیاریێت خۆ ژ ئینجیل و ته‌وراتێ وه‌رگرتینه، و یێ ئه‌زمان تيژ بوو د راستا صه‌حاباندا نه‌خاسمه ئه‌بو هوره‌یره و ئه‌نه‌سێ كورێ مالكی و صه‌حابان حاشای وان ب دوریاتیێ سالۆخ دده‌ت، به‌رێ خۆ بده (اضواء علی السنه النبویه ص 329 ـ 332).
سێ: ئه‌حمه‌د صوبحی مه‌نصور ده‌ركه‌فتیێ ئه‌زهه‌رییه، و باوه‌ریناما جیهانێ ژێ وه‌رگرتیه، و ب سه‌ر ئه‌زهه‌رێڤه‌بوو، و پشتی بێ باوه‌ریا خۆ ب حه‌دیسێ ئاشكراكری و بانگه‌وازی بۆ هندێ كری سالا 1987 ئه‌زهه‌رێ ده‌رێخست، و مه‌حكه‌ما شه‌رعی بریار ب چۆنه‌ده‌را وی ژ ئیسلامێ ده‌رێخست، پاشی چۆ ئه‌مریكا و نوكه یێ ل وێرێ، هه‌روه‌كی پشته‌ڤان و هاریكار ل وێرێ گه‌له‌كن، ژ وان ره‌شاد خه‌لیفه ئه‌وێ بوویه به‌هائی پاشی خۆ ئاشكراكری پێغه‌مبه‌ره، و ئه‌وه یێ ئه‌ڤ ئایه‌ته ژ كرنه ناڤا شه‌یتانی داناین حاشا: (لَقَدْ جَآءَكُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَّحِيمٌ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَقُلْ حَسْبِىَ اللَّهُ لاإِلَهَ إِلاَّ هُوَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ) دگۆت شه‌یتانی ئه‌ڤه یێت كرینه د ناڤ قورئانێدا دا موحه‌مه‌دی ژ رێزا وی ده‌ربێخیت، ڤێجا وێ هزرێ بكه هه‌ڤالێت وی ئه‌ڤه‌بن، و ل وێرێ گه‌له‌ك كتێب بۆ پشته‌ڤانیا هزرێت خۆ داناینه ژ وان :(عذاب القبر والثعبان الأقرع) كۆمه‌ك دورستكر بن ناڤێ (أهل القرآن) و وان حه‌دیس هه‌می نه‌یا موته‌واتر، و نه‌یا ئاحاد، هه‌می وه‌رنه‌گرت و باوهری پێ نه‌ئینا، نه وی، و نه هه‌ڤالێت وی، و د هه‌می كتێبیت خۆدا پشته‌ڤانیا هندێ دكر، حه‌دیس نه‌وه‌حیه و نابیت بێته وه‌رگرتن، و بیدعا نوی یا ئه‌و پێ هاتی، مه باوهری ب وێ هه‌یه یا بۆ موحه‌مه‌دى هاتی كو قورئانه، به‌س مه باوهری ب وی ب خۆ نینه، كو پێغه‌مبه‌ره، و ئه‌ڤ ئایه‌ته ل سه‌ر ڤێ بیدعێ كره به‌لگه: (وَالَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ وَآمَنُواْ بِمَا نُزِّلَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَهُوَ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ) و دگۆت: ئیمان ئه‌وه ته باوهری ب وێ هه‌بیت یا بۆ موحه‌ممه‌دی هاتی، كو قورئانه، و نه ئه‌وه ته باوهری ب وی هه‌بیت ئه‌و پێغه‌مبه‌ره؛ چونكی باوه‌رئینان ب كه‌ساتیا موحه‌ممه‌دى ده‌ستپێكا خودێكرنا وییه.
ئه‌رێ نوزام یێ نه‌زانه یان خۆ نه‌زان دكه‌ت، باشه پا ئه‌و چ ل ڤێ ئایه‌تێ دكه‌ت و چاوا راڤه دكه‌ت: (قُلْ ياأَيُّهَا النَّاسُ إِنِّى رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ جَمِيعًا الَّذِى لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالاٌّ رْضِ لاإِلَهَ إِلاَّ هُوَ يُحْىِ وَيُمِيتُ فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ النَّبِىِّ الأُمِّىِّ الَّذِى يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَكَلِمَاتِهِ وَاتَّبِعُوهُ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ).
تایێت نه قورئانیان و حه‌دیس وهرنهگران یێت نوكه هه‌ین
چوار تا هه‌تا ڤی ده‌می ژی ل پاكستانێ و هندێ یێت هه‌ین:
ئێك: ئومه‌ت موسلیم، ئه‌هلێ زكر و قورئانێ، و ئه‌ڤ تایه نوینه‌راتیا هزرا عبدالله جه‌كرالویی و ئه‌حمه‌ددینێ ئامرته‌سری دكه‌ن، و ڤێ گاڤێ ئه‌ڤ تایه یێت لاوازن، و هنده په‌رستگه‌هـ ل هنده باژێرێت پاكستانێ یێت هه‌ین، نڤێژا ئه‌ینیێ تێدا دكه‌ن، و ئه‌ڤ تایه رۆژێ سێ نڤێژان تنێ دكه‌ن، و هه‌ر نڤێژه‌كا وان به‌س دو ركعه‌تن، و هه‌ر ركعته‌كێ سوجده‌كێ تنێ دبه‌ن، و ژ ركعوعێ ئێكسه‌ر دچنه سوجدێ و ژ ركوعێ نارابنه‌ڤه.
دو: طلوع ئیسلام ئه‌ڤه بزاڤا غولام ئه‌حمه‌د په‌رویزه‌یه، و ئه‌و ژ هه‌می تا و بزاڤێت حه‌دیس وهرنهگران ب هێز و چالاكتره و ب زیانتره و پتر ژ تایێت دی لایه‌نگر یێت هه‌ین، ئه‌ڤه ژی دزڤریته هندێ، بوو میراتگرا لايه‌نگرێت تایێت دی یێت به‌ری خۆ، وه‌كی: تایێ ئومه‌ت ئیسلام، ئه‌وا عبد الله جه‌كرالویی دامه‌زراندی. خودانا گۆڤارا ناڤدار طلوع ئیسلام.
سێ: ته‌حریك ته‌عمیر ئینسانیه‌ت (بزاڤا ره‌وشه‌نبیركرنا مرۆڤایه‌تیێ) و ئه‌ڤ بزاڤه دگه‌هیته زه‌نگینه‌كێ پاكستانی، ناڤێ وی عبدولخالق مالواده‌یه، و ئه‌ڤ بزاڤه داخباره ب هزرێت په‌رویزی.
چوار: تایێ چوارێ، ئه‌م دشێن بێژین ئه‌ون، یێت ل سه‌ر مالپه‌رێت ئنته‌رنێتێ دهێنه په‌روه‌رده‌كرن، ئه‌وێت ڤان مالپه‌ران و هزر و بیرێت وان مامۆستا و سه‌یدا و خواندنگه‌هـ و زانینگه‌ھ بۆ خۆ ددانن، و هنده‌ك ل ڤێرێ و ل وێراهه ده‌ردكه‌ڤن و به‌رده‌وامیێ دده‌نه وێ شینكاتیا پیس یا ل هندستانێ و ل بن پشته‌ڤانی و هاریكاری و چاڤدێریا ئنگلیزی شین بووی.
