گۆمانبازیا شه‌شێ: دبێژن: پێغه‌مبه‌ری ب خۆ (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) حه‌دیس نه‌نڤێسیه، و فه‌رمان ب نڤێسینا وێ نه‌كریه، هه‌روه‌كى فه‌رمان ب نڤێسینا قورئانێ كری، و نڤێسكارێت تایبه‌ت و به‌رنیاس بۆ قورئانێ هه‌بوون و یێ ژ هه‌میا ناڤدارتر زه‌یدێ كورێ ثابتیه، به‌لێ حه‌دیس نه به‌س فه‌رمان ب نڤێسینا وێ نه‌كریه، به‌لكی فه‌رمان ب نه‌ڤێسانا وێ كریه، و د ڤه‌گێرا موسلمیدا ژ ئه‌بی سه‌عیدێ خودری (خودێ ژێ رازی بیت) هاتیه، دبێژیت: پێغه‌مبه‌ری ب خۆ (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) گۆت: (لا تَكْتُبُوا عَنِّي وَمَنْ كَتَبَ عَنِّي غير الْقُرْآنِ فَلْيَمْحُهُ) چو تشتان ژ من ژ بلی قورئانێ نه‌نڤێسن، و هه‌ركه‌سێ تشته‌ك ژ بلی قورئانێ نڤێسی بیت بلا ژێ ببه‌ت. و وی فه‌رمان ب نه‌نڤێسین و ژێبرنا یا نڤێسی نه‌دایه، بۆ هندێ نه‌بیت ئه‌و ب خۆ ژی حه‌دیسێ وه‌حی نابینیت، و شه‌نگست و ژێده‌رێ دینی نابینیت، و هه‌كه وی حه‌دیس وه‌حی و ژێده‌ر دیتبا، دا فه‌رمانێ ب نڤێسین و كۆمكرنا وێ ژی ده‌ت، هه‌روه‌كی ئه‌ڤه دكر ده‌مێ قورئان بۆ دهاته خوارێ، و ئه‌ڤه به‌لگه‌یه حه‌دیس نه ژ دینییه و هه‌كه ژ دینیبا د بنیرا نه دبوو، فه‌رمان ب نه‌ڤێسینا وێ دابا پاشی فه‌رمان ب ژێبرنا یا نڤێسی دابا.
به‌رسڤدان:
ئێك: ئاخفتنا هه‌وه پێغه‌مبه‌ری ب خۆ (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) فه‌رمان ب نڤێسینا حه‌دیسێ نه‌كریه و د بنیرا ده‌ستویری ژی ب نڤێسانا حه‌دیسێ نه‌دایه، ئاخفتنه‌كا خه‌له‌ته و نه‌یا دورسته، و ئه‌و حه‌دیسا هه‌وه خۆ پێڤه گرتی، نه هه‌لویستێ وی یێ ئێكانه‌یه د پرسا نڤێسینا حه‌دیسێدا، به‌لكی گه‌له‌ك ڤه‌گێرێت دی یێت هاتین، فه‌رمانا ب نڤێسینێ كری و ده‌ستویریا نڤێسینێ ژی دایه، ژ وان ڤه‌گێران:
1 ـ حاكم و ئیمام ئه‌حمه‌د و ئبن خوزه‌یمه ژ عه‌بدوللاهێ كورێ عاصی (خودێ ژێ رازی بیت) ڤه‌دگێرن دبێژیت: من گۆت: (يا رسول الله أكتب ما أسمع منك، قال: نعم، قلت: عند الغضب وعند الرضا؟ قال: نعم، إنه لا ينبغي لي أن أقول إلا حقا) یا پێغه‌مبه‌رێ خودێ حه‌دیسا ئه‌ز ژ ته گوهـ لێ دبم دنڤێسم، گۆت: بلا، من گۆت: د كه‌ر‌بگرتن و د رازیبوونێدا؟ گۆت: به‌لێ، نابیت ئه‌ز چ بێژم ژ بلی حه‌قیێ. و د ڤه‌گێره‌كا ديدا یا حاكمی هه‌ر ئه‌و (خودێ ژێ رازی بیت)، دبێژیت: (قلت: يا رسول الله أني أسمع منك أشياء، أخاف أن أنساها، أفتأذن لي أن أكتبها؟ قال: نعم) من گۆت: یا پێغه‌مبه‌رێ خودێ، ئه‌ز هنده تشتان ژ ته گولێ دبم، ئه‌ز دترسم ژ بیربكه‌م، دێ ده‌ستويریا من ده‌ی بنڤێسم؟ گۆت: به‌لێ.
و د ڤه‌گێره‌كا دیدا یا حاكمی و ئه‌بو داودی و داره‌می هه‌ر ژ عه‌بدوللاهێ كورێ عه‌مری (خودێ ژێ رازی بیت) دبێژیت: (كنت أكتب كل شيء أسمعه من رسول الله وأريد حفظه، فنهتني قريش، وقالوا: تكتب كل شيء تسمعه من رسول الله ورسول الله بشر يتكلم في الرضا والغضب! قال: فأمسكت، فذكرت ذلك لرسول الله فقال: أكتب، فوالذي نفسي بيده ما خرج منه إلا حق، وأشار بيده إلى فيه) هه‌ر تشتێ من ژ پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) گوهـ لێ ببا من دنڤێسی، و من دڤیا ژبه‌ركه‌م، قوره‌یشیان ئه‌ز دامه پاش، و گۆتن: هه‌ر تشتێ ته ژ پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) گولێ ببی دنڤێسی؟! و ئه‌و مرۆڤه د رازیبوون و كه‌ربگرتنێدا دئاخڤیت، دبێژیت من خۆ ڤه‌گرت، پاشی ئه‌ڤه من گۆته پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن)، ئینا گۆت: بنڤێسه ئه‌ز ب وی كه‌مه یێ جانێ من د ده‌ستێ ویدا، ژ حه‌قیێ پێڤه‌تر، ژێ ده‌رنه‌كه‌فتیه و ئیشاره‌ت كره ده‌ڤێ خۆ.
2 ـ د ڤه‌گێرا ترمزیدا ژ ئه‌بو هوره‌يره (خودێ ژێ رازی بیت) هاتیه: (كان رَجُلٌ من الأنْصَارِ يَجْلِسُ إلى النبي فَيَسْمَعُ من النبي الحديث فَيُعْجِبُهُ ولا يَحْفَظُهُ، فَشَكَا ذلك إلى النبي فقال: يا رَسُولَ اللَّهِ إني أَسْمَعُ مِنْكَ الحديث فَيُعْجِبُنِي ولا أَحْفَظُهُ، فقال رسول اللَّهِ : اسْتَعِنْ بِيَمِينِكَ، وَأَوْمَأَ بيده لِلْخَطِّ) زه‌لامه‌ك ژ ئه‌نصاران ـ خه‌لكێ مه‌دینێ ـ ل ده‌ڤ پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) دروينشته خوارێ، و گوهـ ل ئاخفتنا وی دبوو و حه‌ز ژێ دكر و نه ژ به‌ردكر ـ ئانكو زوی ژ بیر دكر ـ گۆته پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن)، ئینا گۆتێ هاریكاریا ئه‌زمانی ب ده‌ستێ خۆ بكه، و ئیشاره‌ت ب ده‌ستێ خۆ كره نڤێسینێ ـ ئانكو بۆ خۆ بنڤێسه دا ژ بیرا ته نه‌چن.
3 ـ بوخاری ژ ئه‌بو هوره‌یره (خودێ ژێ رازی بیت) ڤه‌دگێریت دبێژیت: (ما من أَصْحَابِ النبي أَحَدٌ أَكْثَرَ حَدِيثًا عنه مِنِّي، إلا ما كان من عبد اللَّهِ بن عَمْرٍو، فإنه كان يَكْتُبُ ولا أَكْتُبُ) كه‌سێ هندی من حه‌دیسێت پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) ژ به‌ر نه‌بوون عه‌بدوللاهێ كورێ عه‌مرێ كورێ عاصی نه‌بیت وی دنڤێسین و من نه‌دنڤێسين.
ئه‌ڤ ڤه‌گێره ڤه‌گێرا حاكمی و ئیمام ئه‌حمه‌د پشتراست و موكم دكه‌ت، كو عه‌بدوللاهێ كورێ عه‌مرێ كورێ عاصی (خودێ ژێ رازی بیت) ب په‌سندكرنا پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن)، حه‌دیسێت وی یێ دنڤێسین و پێغه‌مبه‌ری ده‌ستویریا دایه وی حه‌دیسێت وی بنڤێسیت.
4 ـ بوخاری و موسلم هه‌ردو ژ ئه‌بو هوره‌يره (خودێ ژێ رازی بیت)، ڤه‌دگێرن: زه‌لامه‌ك ژ خه‌لكێ یه‌مه‌نێ دگۆتنێ ئه‌بو شاه، خوتبا پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) رۆژا ڤه‌كرنا مه‌كه‌هێ گوهـ لێ بوو، و یێ نه‌خوانده‌وار بوو، ژ پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) خواست، بۆ بنڤێسیت، ئینا گۆته هه‌ڤالێت خۆ بۆ ئه‌بو شاهی بنڤێسن.
ژ ڤان ڤه‌گێران هاته زانین، ئاخفتنا هه‌وه چه‌ندا دویری راستيێیه ده‌مێ هوین دبێژن: پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) د بنیرا فه‌رمان ب نڤێسانێ نه‌كریه، و ده‌ستویری پێ نه‌دایه.
دو: ئاشكه‌رایه پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) نامه بۆ مه‌زنێت وی سه‌رده‌می، و بۆ سه‌رۆك عێلان دهنارتن، و داخوازا وان بۆ ئیسلامێ دكر، و هه‌تا ڤێ گاڤێ ژی، گه‌له‌ك ژ وان نامان د پاراستینه و بێ گۆمانه ڤان نامان گۆتنێت وی تێدابوون، و دیسا ئاشكرایه نامه بۆ كاربه‌ده‌ستێت خۆ دهنارتن، و فه‌رمانێت زه‌كاتێ و خوین وه‌رگرتنێ و پشك و بارێت میراتگران تێدابوون، دیسا یا ئاشكه‌رایه ده‌مێ پێغه‌مبه‌ر (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) هاتیه مه‌دینێ و لێ بنه‌جهـ بووی و ڤیایى كاروباران و ژیانا خه‌لكێ مه‌دینێ رێكبێخیت، دستور دانا و نڤێسی، و بێ گۆمان ئه‌و دستور گۆتن و حه‌دیسێت وی بوون، و نه قورئان بوو، ئه‌ڤ رویدانه هه‌می به‌لگه‌یێت پشتراستكه‌ر و گۆمانبرن پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) ده‌ستویری ب نڤێسینێ داییه و فه‌رمانا ب نڤێسانێ كری.
پسیار ڤێرێ ئه‌ڤه‌یه حه‌دیسێت ده‌ستویردانا نڤێسانێ و نه‌هێلانا نڤێسانێ دێ چاوا ئێخینه به‌رێك و دێ چاوا كه‌ڤنه به‌رێك؟
ئێك: حه‌دیسێت ده‌ستویردانێ پترن ژ يێت نه‌هێلانێ، به‌لكی زانایێ ناڤدار خه‌طیبێ به‌غدادی دبێژیت: چو حه‌دیسێت نه‌هێلانێ دورست نینن، ژ بلی ڤه‌گێرا ئه‌بو سه‌عیدێ خودری (خودێ ژێ رازی بیت)، د گه‌ل وێ ژی بوخاری دبێژیت: یا راوه‌ستیایه (مه‌وقوفه) ل سه‌ر سه‌عیدێ خودری (خودێ ژێ رازی بیت).
دو: حه‌دیسا ئه‌بو سه‌عیدێ خودری، (خودێ ژێ رازی بیت)، ده‌ستپێكا ئیسلامێ بوو، و هێژ قورئان دهاته خوار و ترسا قورئان و حه‌دیس تێكه‌ل نه‌بن، پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) فه‌رمان دا، ژ بلی قورئانێ چو یێ دی نه‌هێته نڤێسن، دا تێكه‌ل نه‌بیت، و پشتی موسلمان باش د قورئانێدا و ئاوایێ وێدا شاره‌زابووین، و ترسا تێكه‌لیێ نه‌مایی، و شاره‌زاییا وان وه‌رگرتی ناهێلیت تێكه‌ل ببیت، پشتراستی دێ ژێك جوداكه‌ن، پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن)، ده‌ستویری ب نڤێسینا حه‌دیسێ دا، هۆسا كار ب هه‌ردو ڤه‌گێران هاته‌كرن و كه‌فتنه به‌رێك.
سێ : فه‌رمان ب نڤێسینا حه‌دیسێ نه‌هاته‌كرن وه‌كی ب قورئانێ هاتیه‌كرن، چونكی قورئان ب بێژه و رامانڤه وه‌حیه، و ژ ده‌ڤ خودێیه، و دڤێت خواندنا وێ نه‌هێته گوهۆرین، و چو پیت و په‌یڤ نه‌چنه جهێ یا دی، ژ به‌ر هندێ پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن)، خه‌ما سه‌ره‌كی دا نڤێسانا قورئانێ، و هه‌ر ب وێ رادێ خه‌م ژ حه‌دیسێ نه‌خوار وه‌كی قورئانێ بێته نڤێسین، چونكی پێدڤیاتی نه‌دخواست و دورسته حه‌دیس ب رامانێ بێته ڤه‌گوهازتن و مه‌رج نینه ب بێژه‌یا خۆڤه بێته ڤه‌گێران، هه‌كه هه‌ر وێ رامانێ بده‌ت، و رامانا خۆ یا دورستی ژ ده‌ست نه‌ده‌ت، ژ به‌ر ئه‌ڤا بۆری پێدڤی بوو گرنگیدان ب نڤێسینا قورئانێ بێته دان، و بۆ پاراستنا حه‌دیسێ پشتبه‌ستن ب ژبه‌ركرنێڤه تنێ هاته به‌ستن و نه‌هێلا ده‌ستپێكێ حه‌دیس بێته نڤێسن و پاشی دویماهیێ ده‌ستویری هاته دان، وه‌كی ڤی كاری د مشنه د حه‌دیسێدا، بۆ نموونه: ده‌ستپێكێ پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن)، نه‌هیكر سه‌ردانا گۆرستانێ بكه‌ین، پاشی ده‌ستویرى دا، و دیسا ده‌ستپێكێ پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) نه‌هی ژ هه‌لگرتنا گۆشتێ قوربانان كر، پاشی ده‌ستویری دا.
هه‌لویستێ حه‌دیس وه‌رنه‌گران د راستا ڤان هه‌ردو ره‌نگێت حه‌دیساندا دو جوینن:
ئێك: هنده‌ك به‌س حه‌دیسێت نه‌هیێ و نه‌هێلانێ تنێ دئینن، و نه دویر و نه نێزیك، نیشانێ ناده‌نه حه‌دیسێت ده‌ستویری تێدا، د گه‌ل گه‌له‌كیا وان، و ئه‌و پترن ژی، هه‌روه‌كی نینن، و ئه‌ڤ چه‌نده ئاشكرا دكه‌ت ئه‌ڤ جوینه داخوازكه‌رێت نه‌حه‌قیێنه، و راستى و حه‌قیێ ناخوازن، و دویرن ژ رێكا راست.
دو: جوینا دویێ دانپێدانێ ب حه‌دیسێت ده‌ستویردانێ دكه‌ن، به‌لێ تێدا یێت بووینه دو هه‌لویست:
1 ـ حه‌دیسێت دستویردانێ ل پێشیێ دئینن، و پاشی یێت نه‌هێلانێ، و هۆسا دكه‌نه نه‌سخكه‌ر بۆ یێت ده‌ستویردانێ، و نه‌هێلانێ دكه‌نه هه‌لویستێ دویماهیكێ، یێ پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن)، و ئه‌ڤه شاشی و خه‌له‌تیه‌كا مه‌زن و ئاشكرایه، چونكی حه‌دیسا ئه‌بو شاهـی، یا بوخاری و موسلمی هه‌ردوكان ڤه‌گێرای، د گه‌ل مه بۆری سالا نه‌هێ مشه‌ختی بوو، سالا ڤه‌كرنا مه‌كه‌هێ.
2 ـ لا‌وازدانانا حه‌دیسێت ده‌ستویردانانێ، و ئه‌ڤه شاشیه‌كا دیه، و خه‌له‌تیه‌كا دییه، و بێ گۆمان حه‌دیسێت ده‌ستویر ب نڤێسانێ داین پترن و دورستن ژی.
