گۆمانبازیا چواردێ: دبێژن حه‌دیس نه وه‌حیه، به‌لكی هزره یا پێغه‌مبه‌رییه، وه‌كی ئه‌و مرۆڤ، و دبیت ئه‌و هزر یا دورست بیت، و دبیت یا خه‌له‌ت بیت، ب به‌لگه‌یێ: چيرۆكا ته‌لقیحكرنا دارقه‌سپێ، و جهێ موسلمانان گرتی د شه‌رێ به‌درێدا، و پرسا وه‌رگرتنا مالی پێش ئازادكرنا ئێخسيرێت شه‌رێ به‌درێ، و سه‌حابان ژی هۆسا به‌رێ خۆ ددا حه‌دیسێ كو هزره ژ پێغه‌مبه‌ری و نه وه‌حیه، له‌وا سالا حوده‌یبیێ ب گۆتن و فه‌رمانا پێغه‌مبه‌ری نه‌كرن، ده‌مێ ژ وان خواستی سه‌رێت خۆ بتراشن، و قوربانێت خۆ ڤه‌كوژن، و هه‌كه وان وه‌حی دانابا بێ گیرۆكرن دا فه‌رمانا وی ب جهـ ئینن.
به‌رسڤدان:
ئێك: ئێكبۆچۆن و ئێكده‌نگی یا هه‌ی ل سه‌رهندێ حه‌دیس وه‌حیه و ئه‌ڤه ل ده‌ڤ مه نه جهێ جره‌برێیه و نه جهێ گۆمانێیه؛ چونكی ب هه‌می ئاشكرایی خودایێ مه‌زن دبێژیت: (وَمَا يَنطِقُ عَنِ الْهَوَى إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْىٌ يُوحَى) و (ما) ل ڤێرێ رامانا گشتگيریێ دده‌ت، ئانكو هه‌ر تشتێ بێژیت قورئان بیت یان حه‌دیس بیت، وه‌حیه و نابیت ئه‌و د گۆتنێت خۆدا چو تشتێ نه‌یێ دورست بێژیت، و هه‌كه وه‌كر گه‌ف لێ هاتیه‌كرن و باراپتر ئه‌ڤ گه‌فه ژ وه‌حیا حه‌دیسان ژی دگریت خودایێ مه‌زن دبێژیت: (وَلَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنَا بَعْضَ الأَقَاوِيلِ لأَخَذْنَا مِنْهُ بِالْيَمِينِ ثُمَّ لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِينَ فَمَا مِنكُم مِنْ أَحَدٍ عَنْهُ حَاجِزِينَ) ئه‌ڤ گه‌فه هه‌كه ئه‌و تشته‌كى ژ ده‌ڤ خۆ ب سه‌ر خودێڤه‌نیت دێ ب هێز هێته سزادان، پاشی خودایێ مه‌زن فه‌رمانا مه كریه ئه‌م دویڤ فه‌رمانا وی بچین، و گوهداریا وی بكه‌ین دبێژیت: (وما آتاكم الرسول فخذوه وما نهاكم عنه فانتهوا) و دیسا (ما) ل ڤێرێ گشتگیره، قورئان و حه‌دیسێ هه‌ردوكان دگریت، و ئه‌م نه‌شێن بێژین قورئانێ تنێ دگریت؛ چونكی (ما) عاممه و گشتگیره، و د ئایه‌ته‌كا دیدا فه‌رمانا مه دكه‌ت ئه‌م گوهداریا وی بكه‌ن كو قورئانه و گوهداریا پێغه‌مبه‌ری بكه‌ین كو ب حه‌دیسا وی و هه‌كه ئه‌م وه‌نه‌كه‌ین بلا بترسین كارێت خۆ پویچ بكه‌ین دبێژیت: (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَلاَ تُبْطِلُواْ أَعْمَالَكُمْ) و د ئایه‌ته‌كا دیدا دیار دكه‌ت ئه‌م دورستایی باوه‌ریێ نائینین هه‌كه ئه‌م پێغه‌مبه‌ری د كاروبارێت خۆدا نه‌كه‌ینه حه‌كه‌م و ب دله‌كێ فره‌هـ فه‌رمانا وی وه‌رنه‌گرین و دورستی پێگریێ پێ نه‌كه‌ین دبێژیت: (فَلاَ وَرَبِّكَ لاَ يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لاَ يَجِدُواْ فِى أَنفُسِهِمْ حَرَجاً مِّمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُواْ تَسْلِيماً) و كارئینانا جهناڤی به‌رامبه‌ر به‌لگه‌یه، مه‌خه‌سه‌د پێ پێغه‌مبه‌ره، نه قورئانه، چونكى دبێژتێ: (حَتَّى يُحَكِّمُوكَ) هه‌كه مه‌خسه‌د پێ قورئان با دبێژتێ (حتی یحكموا الله أو القرآن) و نه دگۆتێ: (يُحَكِّمُوكَ) دیسا قورئان هه‌لویستێ باوه‌ریداری و ئاخفتنا وی به‌رامبه‌ر داخوازیكرنا وی بۆ وه‌رگرتنا فه‌رمان وحوكێ پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) دیاردكه‌ت، دبێژیت: (إِنَّمَا كَانَ قَوْلَ الْمُؤْمِنِينَ إِذَا دُعُواْ إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ أَن يَقُولُواْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ) و گۆتنا وی: (لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ) پشتراست دكه‌ت مه‌خسه‌د پێ فه‌رمان و حوكمێ پێغه‌مبه‌رییه، و ئه‌و ژی د حه‌دیسێت ویدا دكۆمن، ڤێجا حه‌دیسێت وی بێگۆمان وه‌حینه.
دو: رویدانا ته‌لقیحكرنا دارقه‌سپان ژ چ هاتیه، طه‌حاوی د (مشكل الآثار)دا دبێژیت: ده‌مێ پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) هنده‌ك ژ خه‌لكێ مه‌دینێ دیتین زه‌حمه‌تێ ب ته‌لقیحكرنا دارقه‌سپانڤه دبه‌ن، ئه‌ڤ پێشنیاره دا وان، و نه فه‌رمان بوو، و نه ژ بابه‌تێ وه‌حیێ گۆتێ، به‌لكی ژ بابه‌تێ پسیاركرنێ یان ژ بابه‌تێ پێشنیارێ، و هه‌می بێژه‌یێت ڤه‌گێرێ ئه‌ڤه لێ دهێته زانین؛ چونكى د هنده‌كاندا هاتیه: (لو تَرَكُوهُ لَصَلُحَ) ئانكو ما هه‌كه بهێلن فێقی ناگریت؟ و د بێژه‌یه‌كا دیدا ب هيڤیكرن گۆتیێ:(لعلكم لو لم تفعلوا كان خيرا) (لو لم تَفْعَلُوا لَصَلُحَ) ئه‌ڤه هیڤیخوازتنه و پێشنیاره نه ژ ئه‌زموون و شاره‌زایى و ژ به‌ر هندێ هه‌ر ئه‌و دبێژیت: (إنما أنا بشر مثلكم وإن الظن يخطىء ويصيب) (فَإِنِّي إنَّمَا ظَنَنْت ظَنًّا فَلاَ تُؤَاخِذُونِي بِالظَّنِّ) و وه‌كی ڤێ هاتیه و پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) دیار‌كریه نه ژ وه‌حیێ دئاخڤیت، به‌لكی ژ هزرا وییه، وه‌كی ژ هزرا خۆ پێشنیاركری ته‌لقیحا دارقه‌سپێت خۆ نه‌كه‌ن، و هند زه‌حمه‌تێ ب ته‌لقیحێڤه نه‌كێشن، بوخاری ژ ئبن عه‌باسی ڤه‌گێرایه، دبێژیت: به‌ریره ژنا موغیثی بوو، و هه‌ردو كۆله‌بوون، به‌ریره هاته ئازاكرن، ئینا موغیث هێلا، و وی هند حه‌ز ژێ دكر، دویڤرا دكره گری، و رۆندك بۆ دئینانه خوارێ، دلێ پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) پێ سۆت، گۆتێ: هه‌كه تو زڤریبایێ، گۆت: ئه‌رێ ئه‌ڤه فه‌رمانه تو ل من دكه‌ی؟ پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) گۆت: نه‌خێر مه‌هده‌ره، ئینا گۆت: من هه‌وجه‌یی پێ نینه، به‌رێ خۆ بدێ به‌ره‌ڤانی و مه‌هده‌ریا پێغه‌مبه‌ری، به‌لێ نه ژ ده‌رگه‌ھ و بابه‌تێ وه‌حیێ بوو (عن ابن عَبَّاسٍ أَنَّ زَوْجَ بَرِيرَةَ كان عَبْدًا يُقَالُ له مُغِيثٌ كَأَنِّي أَنْظُرُ إليه يَطُوفُ خَلْفَهَا يَبْكِي وَدُمُوعُهُ تَسِيلُ على لِحْيَتِهِ فقال النبي لِعبَّاسٍ يا عَبَّاسُ إلا تَعْجَبُ من حُبِّ مُغِيثٍ بَرِيرَةَ وَمِنْ بُغْضِ بَرِيرَةَ مُغِيثًا فقال النبي لو رَاجَعْتِهِ قالت يا رَسُولَ اللَّهِ تَأْمُرُنِي قال إنما أنا أَشْفَعُ قالت لَا حَاجَةَ لي فيه) و دیسا ئه‌ڤه وه‌كی رویدانا شه‌رێ خه‌نده‌كێیه، ده‌مێ پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن)، ب پێشنیارا خۆ یا بنیاتێ وێ هزر و دیتن، ب سێكا فێقیێ مه‌دینێ ڤیایی غه‌طه‌فان ژ په‌یمانا قوریشیان ڤه‌كه‌ت، به‌لێ سه‌عدێ كورێ مه‌عاذی و سه‌عدێ كورێ عه‌بادی گۆتنێ: یا پێغه‌مبه‌رێ خودێ ل سه‌ر كوفرێ نه‌شیان دلێ خۆ ببه‌نه فێقیێ مه پشتی خودێ ئه‌ڤ كه‌ره‌مه د گه‌ل مه كری و ئه‌م موسلمان بووین، نه ب خودێ ژ بلی شیری ئه‌م ناده‌ینێ، بۆچی ئه‌ڤ هه‌لویسته وان وه‌رگرت چونكی وان پسیار ژ پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) كر: (يا رسول الله أشيء أمرك الله به لا بد لنا من العمل به أم أمر تحبه فتصنعه أم شيء تصنعه لنا قال بل شيء أصنعه لكم) ئه‌رێ یا پێغه‌مبه‌رێ خودێ ئه‌ڤه فه‌رمانه‌كه ژ خودێ دڤێت كار پێ بكه‌ین، یان تشته‌كه تو حه‌زدكه‌ی بكه‌ی یان تشته‌كه ته دڤێت بۆ مه بكه‌ی؟ گۆت: نه‌خێر تشته‌كه ـ ژ دیتنا خۆ ـ من دڤێت بۆ هه‌وه بكه‌م، پشتی وان زانی ئه‌ڤه پێشنیاره و نه‌فه‌رمانه، ئه‌و به‌رسڤ دانه پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن).
سێ: و پرسا جهگرتنا به‌درێ نه ژ وه‌حیێ بوو، چونكی حوبابێ كورێ مونذری پسیار ژێ كر، ئه‌ڤ جهگرتنه ژ وه‌حیێیه، ئه‌م ب سه‌رڤه ناچین یان ژی ژ دیتن و بۆچۆن و نه‌خشه‌یه؟ (أرأيت هذا المنزل أمنزل أنزلكه الله فليس لنا أن نتقدمه ولا نتأخره أم هو الرأي والحرب والمكيدة؟ فقال رسول الله : بل هو الرأي والحرب والمكيدة، قال: فإن هذا ليس بمنزل، انطلق بنا إلى أدنى ماء القوم إلى آخره) پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) بۆ دیار‌كر كا ژ چیه، زانی ژ دیتن و بۆچۆن و نه‌خشه‌یه نه ژ وه‌حيێیه، ئینا ژ نوی حوبابێ كورێ مونذری بۆچۆن و دیتنا خۆ دیار‌كر، جهێ شاهدوه‌رگرتنێ سه‌حابان هه‌میان دزانی ئاخفتنا وی وه‌حیه، و ژ ده‌ڤ خۆ نائاخڤیت، ژ بلی ئه‌و دیار‌بكه‌ت ئه‌ڤه نه‌وه‌حیه، ژ به‌رهندێ به‌رێ خۆ بده ئاوایێ پسیارێ: (أمنزل أنزلكه الله فليس لنا أن نتقدمه ولا نتأخره أم هو الرأي والحرب والمكيدة؟) ئه‌ڤه جهه‌كه خودێ تو لێ دانایی، ئه‌م ب سه‌رڤه ناچین یان ژی دیتن و شا‌ره‌زایی و نه‌خشه‌گێرانه؟ ژ ئه‌ڤا بۆری دهێته زانین ئه‌ڤه نابیته به‌لگه ل سه‌ر نه‌فیكرنا وه‌حیێ ژ تشتێ ئه‌و ب خۆ وه‌حی، ئه‌و ژی حه‌دیسا پێغه‌مبه‌رییه (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن).
چوار: و پرسا ئێخسیرێت به‌درێ، د ناڤبه‌را وه‌حیێ و بۆچۆن و دیتنێدا كۆمكر، و ئه‌ڤه به‌لگه‌یه خودایێ مه‌زن پێغه‌مبه‌رێ خۆ (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) ل سه‌ر خه‌له‌تیێ ناهێلیت، و دێ دورستكه‌ت، هه‌روه‌كى د سه‌رهاتیا ئێخسیرێت به‌درێدا ئه‌ڤه چێ بووی، و دیسا هه‌روه‌كی د سه‌رهاتیا ئبن مه‌كتومیدا چێ بووی و گۆتنا خودێ ل سه‌ر هاتیه خوارێ: (عبس وتولی) ڤێجا هه كه فه‌رمانا وی دورست هات، خودێ دێ په‌سندا وی كه‌ت هه‌روه‌كى په‌سندا وی كری د په‌یمانا ریضوانێدا (لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ) و هه‌كه خه‌له‌ت بوو، ناهێلیته وه‌سا و دزڤرینیته‌ڤه راستیێ و دورست دكه‌ت، هه‌روه‌كی د ئێخسیرێت به‌درێ و سه‌رهاتیا ئبن مه‌كتومیدا چێ بووی، ئه‌ڤه پتر مه پشتراست دكه‌ت وه‌حی به‌رده‌وام چاڤدێریا وی دكه‌ت، و ئه‌ڤه نه‌به‌لگه‌یه ل سه‌ر بۆچۆنا حه‌دیس وه‌رنه‌گران كو حه‌دیس نه‌وه‌حیه.
پێنج: گۆتنا وان صه‌حابان ژی دزانی حه‌دیس نه‌وه‌حیه، له‌وا گوهداریا پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) نه‌كرن، ده‌مێ د پێكهاتنا حوده‌یبیێدا ژ وان خواستی سه‌رێ خۆ بتراشن و قوربانێت خۆ سه‌رژێكه‌ن. و ئه‌ڤه دره‌وه‌كا سۆر و سۆره، هه‌كه وان ژ به‌ر هندێ وه‌كربا هه‌تا دویماهیكێ دا ل سه‌ر هه‌لویستێ خۆ مینن، به‌لێ وا هیڤی و ئومێد هه‌بوون پێغه‌مبه‌ر ژ هه‌لویستێ خۆ لێڤه‌ببیت، و جاره‌كا دى نه‌زڤرنه مه‌دینه‌یێ، هه‌تا نه‌چنه د مه‌كه‌هێدا و عومرا خۆ ب دلێ خۆ نه‌كه‌ن، ئها وان ئه‌ڤ هیڤی و حه‌زه هه‌بوو، و وان كو فه‌رمان ب جهـ نه‌ئینا به‌لكی گیرۆكر د هیڤیا هندێدا، گوهۆرینه‌ك چێ ببیت دلێ وان خۆشكه‌ت، به‌لێ ده‌مێ بێ هیڤی بووین له‌ز ل فه‌رمانا پێغه‌مبه‌ری كرن، و گوهداری كرن، بوخاری سه‌رهاتیێ ژ مسیوه‌رێ كورێ مه‌خره‌می ڤه‌دگێریت، دویماهیكێ پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) فه‌رمان دا (فلما فَرَغَ من قَضِيَّةِ الْكِتَابِ قال رسول اللَّهِ لأصْحَابِهِ قُومُوا فَانْحَرُوا ثُمَّ احْلِقُوا قال فَوَاللَّهِ ما قام منهم رَجُلٌ حتى قال ذلك ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فلما لم يَقُمْ منهم أَحَدٌ دخل على أُمِّ سَلَمَةَ فذكر لها ما لَقِيَ من الناس فقالت أُمُّ سَلَمَةَ يا نَبِيَّ اللَّهِ أَتُحِبُّ ذلك اخْرُجْ لا تُكَلِّمْ أَحَدًا منهم كَلِمَةً حتى تَنْحَرَ بُدْنَكَ وَتَدْعُوَ حَالِقَكَ فَيَحْلِقَكَ فَخَرَجَ فلم يُكَلِّمْ أَحَدًا منهم حتى فَعَلَ ذلك نَحَرَ بُدْنَهُ وَدَعَا حَالِقَهُ فَحَلَقَهُ فلما رَأَوْا ذلك قَامُوا فَنَحَرُوا وَجَعَلَ بَعْضُهُمْ يَحْلِقُ بَعْضًا) به‌رێ خۆ بدێ ده‌مێ ژ ئومێدا خۆ بێ هیڤی بووین، چ كرن؟ (فلما رَأَوْا ذلك قَامُوا فَنَحَرُوا وَجَعَلَ بَعْضُهُمْ يَحْلِقُ بَعْضًا) رابوون قوربانێت خۆ ڤه‌كوژتن و ده‌ستهاڤێتنێ سه‌رێ هه‌ڤدو تراشتن.
