گۆمانبازیا پازدێ: زانینا تشتێ نهێنی و ڤهشارتی (غهیب) تایبهته ب خودێ تنێڤه، و چونكی پێغهمبهر مرۆڤه و بهشهره چو ژ ڤێ زانینێ نوزانیت، و خودایێ مهزن دبێژيته وی بێژه خهلكی، ئهز مرۆڤم و ئهز چو ژ زانینا ڤهشارتی نوزانم : (وَلَوْ كُنتُ أَعْلَمُ الْغَيْبَ لاَسْتَكْثَرْتُ مِنَ الْخَيْرِ وَمَا مَسَّنِىَ السُّوءُ) و دبێژیت: (قُل لاَّ أَقُولُ لَكُمْ عِندِي خَزَآئِنُ اللَّهِ وَلا أَعْلَمُ الْغَيْبَ وَلا أَقُولُ لَكُمْ إِنِّي مَلَكٌ) و د ئایهتهكا دیدا دبێژته وی بێژه ژ بلی خودێ كهس چو ژ زانینا ڤهشارتی نوزانیت: (وَعِندَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لاَ يَعْلَمُهَا إِلاَّ هُوَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْبَرّ وَالْبَحْرِ وَمَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلاَّ يَعْلَمُهَا وَلاَ ولا حبة في ظلمات الأرض ولا رطب ولا يابس إلا في كتاب مبين) و د گهل ڤێ ژی ئهم ل دۆر غهیبێ د كتیبێت حهدیسێدا وهكى كتێبا بوخاری و موسلمی دبینین، ئهرێ چاوا زانی رۆژا قیامهتێ ژ بلی خودێ بهرهڤانی و مههدهر ههیه ؟ ئهرێ پهرده ل سهر بهحهشتێ و جههنهمێ راكریه ههتا رهوشا وان بزانیت و بۆ مه ڤهگوهێزیت؟ چاوا زانی گۆركری د گۆرێ خۆدا دهێته ئیزادان؟ ژكيڤه زانی هندهك بهحهشتینه و مزگینیێ بدهته دههـ كهسان ب بهحهشتێ؟ و گهلهك نموونهیێت دی ئهڤه ههمی نیشانن دهستێت كهفتینه ناڤ حهدیسێ و ئهو حهدیسێت ل دۆر زانینا ڤهشارتی (غهیبێ) ههمی درهون و نهراستن.
بهرسڤدان:
ب راستی ئهوێ ڤێ ب بهلگه بزانیت ستێركا خۆ ل حهدیسێ بگریت و بریندار بكهت ئهو دوجاركی یێ نهزانه:
ئێك: ئهو جهـ و قهدرێ پێغهمبهران و سهربارێ وان پێغهمبهران پێغهمبهرێ مه (سلاڤێت خودێ ل سهر بن) نوزانن.
دو: ئهو د قورئانێدا د نهزانن دهمێ ئهو ب دلخوازیا خۆ هنده ئایهتان ژێ دگرن وراڤهكرنهكا مهبهسهتكری ل دهڤ خۆ ددهنێ و ل سهر دراوهستن ئهو وهكی وانن یێت دبێژن (ولا تقربوا الصلاة) و دراوهستن؛ دا بێژن خودێ یا گۆتی نێزیكی نڤێژێ نهبن، ئهو ژی ههر یێ ڤێ دكهن د ڤی بهلگهیدا.
جهـ و قهدر و تایبهتمهندیا پێغهمبهران ل دهڤ خودێ نوزانن، و هزر دكهن پێغهمبهر مرۆڤهكێ ئاسییه وهكی وان، تایبهتمهندی و موعجیزه و كهرامهت نینن، و ههكه وان زانین د قورئانێدا ههبا وان وهنهدگۆت، و دا د چهند ئایهتاندا بۆ وان دیاربیت خودایێ مهزن ڤێ كهرهمێ، د گهل پێغهمبهرێت خۆ دكهت، و كارێ ڤهشارتی بۆ وان دیاردكهت، دا ببیته رێكهك راستیا گازیا وان ئاشكرا بكهت، بهرێ خۆ بدێ پشتی ئهو نهخشێ برایێت یوسفی (سلاڤ ل سهر بن) ب سهری ئینایی، خودایێ مهزن چ زانین دایێ؟ پهردا غهیبێ بۆ ئاشكراكر. و ژڤان دایێ پشتی چهند سال و زهمانان، دێ كریارا وان دهته رویێ وان و وان های ژ خۆ نه، گۆتێ: (فَلَمَّا ذَهَبُواْ بِهِ وَأَجْمَعُواْ أَن يَجْعَلُوهُ فِى غَيَابَةِ الْجُبِّ وَأَوْحَيْنَآ إِلَيْهِ لَتُنَبِّئَنَّهُمْ بِأَمْرِهِمْ هَاذَا وَهُمْ لاَ يَشْعُرُونَ) وپشتی سال و زهمان بۆرین، وهسا هات وهكی خودایێ مهزن ژڤان دایێ، كێ ئهڤ غهیبه نیشا دا؟ چاوا زانی؟ (هَلْ عَلِمْتُمْ مَّا فَعَلْتُم بِيُوسُفَ وَأَخِيهِ إِذْ أَنتُمْ جَاهِلُونَ) و د زیندانێڤه ههر خوارنهكا بۆ وی و ههڤالێت زیندانكریێت د گهل وی هاتبا، بهری هنگی بۆ وان دگۆت كا ئهڤرۆ دێ چ خوارن خۆن و دێ چ خوارن بۆ هێت: (قَالَ لاَ يَأْتِيكُمَا طَعَامٌ تُرْزَقَانِهِ إِلاَّ نَبَّأْتُكُمَا بِتَأْوِيلِهِ قَبْلَ أَن يَأْتِيَكُمَا) و پاشی خودایێ مهزن، غهیب بۆ یهعقوب پێغهمبهر (سلاڤ ل سهر بن) نهراكر و بێهنا یوسفی ل مصرێ نهگههانده شامێ؟!، و هۆسا دهربرین ژ ڤێ كهرهمێ كر: (وَلَمَّا فَصَلَتِ الْعِيرُ قَالَ أَبُوهُمْ إِنِّى لأَجِدُ رِيحَ يُوسُفَ لَوْلاَ أَن تُفَنِّدُونِ) و وی ههست ب ڤێ بێهنێ كر، و یێت دۆرماندۆرێت وی ههست پێ نهكر، لهوا هۆسا بهرسڤا وى دا: (قَالُواْ تَاللَّهِ إِنَّكَ لَفِى ضَلالِكَ الْقَدِيمِ) ئانكو تو یێ ل سهر زێده حهژێكرنا خۆ بۆ یوسفی و ئهو ڤیانا زێدهیه وهل ته دكهت، ڤێجا دهمێ مزگینی بۆ هاتی، چ گۆته وان؟ گۆته وان: من نهگۆته ههوه ئهز ههست ب بێهنا یوسفی دكهم و ئهز ژ خودێ دزانم یا هوین نهزانن: (فَلَمَّآ أَن جَآءَ الْبَشِيرُ أَلْقَاهُ عَلَى وَجْهِهِ فَارْتَدَّ بَصِيرًا قَالَ أَلَمْ أَقُلْ لَّكُمْ إِنِّی أَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ).
ئهڤه عیسایه (سلاڤ ل سهر بن) خودێ نیشا دا، كا د مالێت خۆدا چ دخۆن و چ دههلگرن، كێ نیشا دا؟ خۆنه كامیرێت زێرهڤانیێ ل مالان رهشاندبوون بزانیت؟ یان خودێ نیشا دابوون، دبێژیت: (وَأُنَبِّئُكُم بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِى بُيُوتِكُمْ).
و پێغهمبهر راسته چو ژ غهیبێ نوزانن بهلێ تایبهتمهندیێت خۆ یێت ههین و خودێ گهلهك كارێت غهیبێ بۆ موكمكرن و پشتگرتن و دیاركرنا راستیا وان غهیبێ ل سهر زارێ وان دیاردكهت و د ڤێ چهندێدا دبێژیت: (عَالِمُ الْغَيْبِ فَلاَ يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَداً إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَداً) خودێیه زانایێ تشتێ نهبهرچاڤ و غهیبا خۆ بۆ كهسێ ئاشكرا ناكهت بۆ وی نهبیت یێ ئهو بۆ پێغهمبهراتیێ ههلبژێریت، پسیار ل ڤێرێ ئهرێ موحهممهد ل دهڤ ڤان حهدیس وهرنهگران پێغهمبهره یان نه پێغهمبهره؟ و ههكه ب پێغهمبهر بزانن دڤێت بزانن خودێ د كتێبا خۆدا یا ئاشكراكری ئهو پێغهمبهرێت خۆ یێت بڤێت غهیبا خۆ بۆ ئاشكرادكهت، و ئهڤه ل سهر وان واجب دكهت باوهریێ ب حهدیسێت پێغهمبهری (سلاڤێت خودێ ل سهر بن) بینن یێت بهحسێ كاروبارێت غهیبێ دكهن.
و دویماهیكێ ئهم دبێژین ههبوونا ڤان حهدیسان مهزنترین بهلگهیه ل سهر:
ئێك: گۆتن و ئاخفتنێت پێغهمبهری (سلاڤێت خودێ ل سهر بن)، ههمی وهحیه و ژ دهڤ خودێنه؛ چونكی ئهڤ حهدیسێت گرێدایی كاروبارێت غهیبێ راستیێت باوهریێنه و موعجیزهنه، خودایێ مهزن ل سهر زار و ئهزمانێ پێغهمبهرێ خۆ ئینان، و چاوا هاتیه گۆتن وهسا هاتن ل بهر گوهـ و چاڤێت جیهانێ و رۆژ بۆ رۆژێ زانین و تاقیگههێت زانستی موعجیزهكا نوی ژ گۆتنێت پێغهمبهری (سلاڤێت خودێ ل سهر بن) ئاشكرا دكهت.
دو: ئهڤ رهنگێت حهدیسان یێت گرێدایی غهیبێ بهلگهنه ل سهر راستیا بانگهوازیا پێغهمبهری (سلاڤێت خودێ ل سهر بن)، و ل دهڤ خودێیه، و ههبوونا ڤان رهنگه حهدیسان، دوجاركی دلرهحهتی و پشتراستیێ بۆ مه چێ دكهت، جارهكێ ئهڤ حهدیسه وهحینه؛ چونكی چاوا گۆتینه وهسا دهێنهڤه جارا دی باوهریا مه پتر ب پێغهمبهری (سلاڤێت خودێ ل سهر بن) موكم دكهت، كێ ئهڤه نیشادان ههكه خودێ نهبیت؟! و ئهڤه د چهرخێ زانینێدا بۆ زانایان دێ مینیت رێكهك تێدا بگههنه راستیا ئیسلامێ و باوهریێ بینن.