گۆمانبازیا هه‌ژدێ: دبێژن نڤێژا خوتبێ د سالا ئێكێ مشه‌ختیدا فه‌رزبوویه، و پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن)، ده‌هـ سالان ل مه‌دینه‌یێ خوتبه خواندینه، و هه‌كه ئه‌م بێژین هه‌رسال (48) خوتبه خواندینه، و هه‌رسال ژی دو خوتبێت جه‌ژنان ژی خواندینه جه‌ژنا ره‌مه‌زانێ و جه‌ژنا قوربانی و هژمارا وان دبنه (20) بیست خوتبه و هۆسا هه‌كه ئه‌م 10 سالان لێكدانی (480) بكه‌ین و كۆمكه‌ین د گه‌ل (20) خوتبێت جه‌ژنان ئه‌نجامێ كۆما خوتبان دێ بنه (500) خوتبه، چونكی 10×48= 480+20= 500 خوتبه، ئه‌ڤ خوتبه هه‌می یێت به‌رزه‌نه، و نه‌هاتینه نڤێسین؛ چونكی دژی سیسته‌ما حوكمرانیا وی سه‌رده‌می بوون، ئه‌ڤه به‌لگه‌یه ده‌ستكاری یا د حه‌دیسێدا هاتیه‌كرن و هه‌كه وه‌سا نه‌با دا ڤان خوتبا بینین.
به‌رسڤدان:
ئێك: ئه‌رێ وان ژ كێرێ زانی (500) خوتبه‌نه ئه‌ڤ ئامار و هه‌ژماره ژ كیرێ ئینایه؟ و گه‌له‌ك جاران پێغه‌مبه‌ر (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) ل خه‌زایان بوو، یان ل وه‌غه‌راندا بوو، سالا چۆیه ته‌بووكێ بیست رۆژان ل وێرێ ما و د وه‌غه‌راندا خوتبه نه‌دكرن، و سالا فه‌تحا مه‌كه‌هێ چه‌ند ما ل وێرێ، و سالا حه‌جا خاترخواستنێ چه‌ند ما، هۆسا دیار‌دبیت ئه‌ڤه هه‌ژماره‌كا نه‌یا دورسته.
دو: رێكا ئێكانه ئه‌م حه‌دیسان بزانین، ڤه‌گێران و نڤێسینه، و مه چو رێكێت دی نینن، چ هاتیه نڤێسین و به‌رده‌ستێ مه‌یه ئه‌م دبێژین ئه‌و حه‌دیسن، و یێت نه‌هاتینه نڤێسن مه چو رێك نین بزانین حه‌دیسن یان نه، ڤێجا وان ژ كیرێ ئه‌ڤ هژماره زانی؟!!.
سێ: ئه‌رێ وان ژ كیرێ زانی ئه‌گه‌رێ نه‌نڤێسینا وان خوتبان ئه‌وه چونكی دژی سیسته‌مێ حوكمرانیا چه‌رخێ سییێ بوون، و ئه‌م دزانین و بێ گۆمان و ب ره‌نگه‌كێ فه‌رمی و ب رێك و پێك ل سه‌رده‌مێ عومه‌رێ كورێ عه‌بدولعه‌زیزی (خودێ ژێ رازی بیت) سالا (99) مشه‌ختی نڤێسینا حه‌دیسێ گه‌رمی دا خۆ.
چوار: هه‌كه ئه‌م بۆ دان و ستاندنێ بێژينه وان: هوین راست دبێژن، به‌لێ هیڤیه ڤان پسیاران بۆ مه به‌رسڤ بده‌ن:
1 ـ هه‌وه ژ كیرێ زانی ئه‌و حه‌دیس نه‌هاتینه نڤێسین؟.
2 ـ هه‌وه چاوا زانی ئه‌گه‌رێ نه‌نڤێسینا وان، دژاتیا وان بوو بۆ سیسته‌مێ حوكمرانیا چه‌رخێ سێیێ مشه‌ختی؟.
3 ـ ئه‌رێ هه‌وه ئه‌و خوتبه دیتن و خواندن و هه‌وه زانى بابه‌تێ وان ئه‌و بوو ئه‌وا هه‌وه گۆتی ژ به‌رهندێ هوین پشتراست وی ئه‌گه‌ری دیاردكه‌ن؟.
پێنج: ئه‌گه‌ر هه‌وه دیتبن و هه‌وه خواندبن و ل سه‌رهه‌لببن ئه‌ڤه گۆتنا هه‌وه یا سه‌ره‌كی (500) خوتبه نه‌هاتینه نڤێسین، دره‌وه و هه‌وه ب خۆ دره‌و ده‌رێخست.
شه‌ش: و هه‌كه هوین به‌رسڤێ بده‌ن و بێژن: مه نه‌دیتینه و ئه‌م ب سه‌ر هه‌لنه‌بووینه، ئه‌م دبێژینه هه‌وه: پا چاوا هوین دبێژن نه‌هاتینه نڤێسین؟ ما خونه هوین غه‌یبزانن؟ و پشتراست وه‌نینه هوین نوزانن. پا ئه‌ڤه چیه هوین دبێژن؟!.
حه‌فت: و د به‌رسڤا ڤان پسیاراندا، یان دڤێت هوین بێژن: ئه‌و خوتبه ب ره‌نگه‌كێ ژ ره‌نگان هاتینه نڤێسین، یان دڤێت هوین په‌سند بكه‌ن هوین ل سه‌ر هه‌لنه‌بووینه، و ب ڤێ ژی ئه‌و ئه‌گه‌رێ هه‌وه دیار‌كری بۆ نه‌نڤێسانێ یێ بێ بنیاته و خه‌له‌ته.
هه‌شت: صه‌حابه‌یان هه‌رتشتێ گرێدایی خوتبێ ژ پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) یێ گه‌هاندیه مه، بۆ مه یێ گۆتی ده‌نگێ وی د خوتبێدا چ لێ دهات، و چاڤێت وی چ لێ دهاتن، و ب چ ده‌ستپێدكر، و ب چ ب دویماهی دئینا، و هه‌ر نڤێژا ئه‌ینی چه‌ند خوتبه دخواندن، و كا سه‌رپیان دخواند یان روینشتی، و كه‌نگی د خوتبێدا دروینشت، به‌لكی ژ ڤێ هویرتر كا چاوا تلا شه‌هدێ د دوعاكرنێدا بلند دكر، و كا چ سۆره‌ت د نڤێژا خوتبێدا دخواند، به‌لكی بۆ مه ڤه‌گوهازتیه كا چاوا های ژێ هه‌بوو كی دهاته د مزگه‌فتێڤه و كی نه، د خوتبه‌كێدا سوله‌یكێ غه‌طه‌فانی هاته ژۆر و روینشته خوار، پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن)، گۆتێ: رابه دو ركعه‌تێت له‌ز بكه پاشی روینه، و د خوتبه‌كێدا ئێك هات و د خوتبێدا ژێ خواست دوعا بارن بارینێ بكه‌ت، و د خوتبێدا به‌رێ خۆ دا قیبلێ و دوعا كرن، و هێژ د خوتبێدا عه‌ورا خۆ لێكدا و باران باری، و خوتبا پاشتر ئێكێ دی هات دوعا بكه‌ت باران براوه‌ستن؛ چونكی زیان گه‌هشته شینكاتیێ، هه‌ر د خوتبێدا دوعاكرن یاره‌بی ل دۆرماندۆریت مه و نه ل سه‌ر مه، و ب ڤێ درێژیێ و هویرتر زانیاری دۆر خوتبان یێ گه‌هشتیه مه، ڤێجا چاوا هزر دهێته‌كرن خوتبه نه‌گه‌هاندینه.
نه‌ھ : خوتبێت پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) هه‌می د حه‌دیسێت ویدا یێت هاتینه ڤه‌گوهازتن چونكی:
1 ـ خوتبێت وی د كورت بوون، و نه‌وه‌كی خوتبێت خوتبه‌خوینێت ڤی سه‌رده‌مینه، نیڤ سه‌عه‌تێ هه‌تا سه‌عه‌ته‌كێ بكێشن؛ چونكى خودێ كه‌ره‌ما (جوامع الكلم) ئاخفتنێت گشتگیر د گه‌ل كربوو، و هه‌وجه‌ی درێژكرنێ نه‌بوو.
2 ـ صه‌حابان حه‌دیس ل دویڤ جهـ و رۆژا تێدا هاتیه گۆتن سه‌ره‌ده‌ری د گه‌ل نه‌دكر، و هۆسا موسلمانان ژی د دویڤرا ده‌مێ ده‌ست ب نڤێسینا حه‌دیسان كری، به‌لێ ل دویڤ بابه‌تان خه‌م ژێ دخوار، بۆ نموونه حه‌دیسێت ده‌ستنڤێژێ دا د وی بابه‌تیدا ئینن، ل مه‌كه‌هێ گۆتبان یان ل مه‌دینه‌یێ یان د خوتبه‌كێدا.
3 ـ صه‌حابه‌یان سه‌ره‌ده‌ری د گه‌ل خوتبێ نه‌دكر وه‌كی ئێك بابه‌ت، به‌لكی هنده رسته ب كار دئینان بۆ گه‌هاندنا رامانه‌كا تایبه‌ت د هه‌لكه‌فتنه‌كا تایبه‌تدا بێی بێژن ئه‌ڤ گۆتنه ژ خوتبا وی یا هاتیه وه‌رگرتن.
4 ـ گه‌له‌ك خوتبێت وی ئایه‌تێت قورئانێ بوون، و قورئان هه‌می یا ل به‌ر ده‌ستێ مه.
5 ـ پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) گه‌له‌ك بابه‌ت د خوتبێت خۆدا دوباره‌دكرن وه‌ك دوپاتكرن و بنه‌جهكرن بۆ هنده رامان و ره‌وشتێت بها بلند و خۆ ئه‌ڤه دوجاركی ناهێنه ڤه‌گێران.
ده‌ھ : هه‌كه ئێك ڤێ گاڤێ گوهێ خۆ بده‌ته خوتبه‌كێ یان گۆتاره‌كێ یان ده‌رسه‌كێ یان كۆربه‌نده‌كێ دێ چ ژێ ڤه‌گوهێزیت، سه‌ری هه‌تا بنی؟ بێ گۆمان نه‌خێر به‌س دێ وێ ڤه‌گوهێزیت یا ل ده‌ڤ وی فه‌ر و هه‌وجه‌یی بۆ هه‌ی.
یازده : خوتبا خاترخواستنێ چه‌ند هزاران گولێ بوو، به‌لێ چه‌ندان ڤه‌گوهاست، پشتراست هه‌می ناڤه‌گوهێزن، هۆسا خوتبێت پێغه‌مبه‌ری ژی (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) مه‌رج نینه هه‌می صه‌حابی ڤه‌گوهێزن.
دوازده : صه‌حابه هژمارا وان ژ (100) هزاران پتربوون، به‌لێ چه‌ندان ژ وان حه‌دیس ڤه‌گوهاستینه، ده‌هێكێ كێمتر، به‌لێ د گه‌ل هندێ ژی ئه‌ڤ كۆما حه‌دیسان گه‌هشتنه مه، پا هه‌كه صه‌حابه‌یان هه‌میان ب هژمارا خۆڤه بۆ مه ڤه‌گوهاستبان، دا هژمارا حه‌دیسان بنه چه‌ند؟!! و چه‌ند ژ وان دا یێت دوباره‌بن؟! به‌لێ ئه‌و قه‌ده‌را ژ وان گه‌هشتیه مه پشت راست و بێ گۆمان خودێ بۆ مه شه‌رع و دینێ مه یێ پێ پاراستی، و دڤێت مه ئه‌ڤ باوه‌ریه هه‌بیت، و تێدا ب گۆمان نه‌كه‌ڤین، و هۆسا خوتبێت وی ئه‌و قه‌ده‌را پێدڤی و دین پێ بێته پاراستن بێ گۆمان یێت هاتینه ڤه‌گوهاستن.
سێزده: پێغه‌مبه‌ر (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) (23) سالان د ناڤ صه‌حاباندا بوو، و د گه‌ل وان دخوار و ڤه‌دخوار و رادبوو و دروينشت و شیره‌ت ل وان دكرن و رێبه‌ری و رابه‌ریا وان دكر، و ئاراسته‌كرنا وان دكر، و نڤێژ به‌ری وان دكر، و ل وه‌غه‌ران د گه‌ل وان بوو و ل خه‌زایان د گه‌ل وان بوو و هه‌كه وان هه‌میان پێكڤه حه‌دیس و ئاخفتنێت پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) د درێژیا ڤان سالاندا بۆ مه ڤه‌گوهاستبان دا بنه چه‌ند حه‌دیس؟؟!! به‌لێ به‌رامبه‌ر ڤێ موسلمانان بێى دودلی و پشتراست و بێ گۆمان و ب یه‌قین، باوه‌ریا هه‌ی تشتێ موسلمانان هه‌وجه‌یی بۆ هه‌بیت خوتبێت وی بن، یان گۆتنێت وی بن، یان كریارێت وی بن، یان په‌سندكرنێت (ته‌قریرات) وی بن، هه‌می یێت گه‌هشتینه مه و نه‌هاتینه به‌رزه‌كرن یان ڤه‌شارتن؛ چونكی خودایێ مه‌زن دبێژیت: (إنا نحن نزلنا الذكر وإنا له لحافظون) و ذكر ل ڤێرێ دینه، و خودێ دێ دینێ خۆ پارێزیت، ڤێجا پشتراست حه‌دیس و خوتبێت وی یێت مه و دینێ مه هه‌وجه‌یی بۆ هه‌ی به‌رزه نه‌بووینه.
چوارده : د گه‌ل بزاڤا فه‌رمی یا نڤێسینا حه‌دیسان ل سه‌رده‌مێ خه‌لیفێ راشد عومه‌رێ كورێ عه‌بدولعه‌زیزی خوتبه ژی هاتنه نڤێسین و ئه‌ڤرۆ ب دو ره‌نگان ئه‌ڤ خوتبه یێت هه‌ین:
ئێك: وه‌ك خوتبه د به‌لاڤن د كتێبێت حه‌دیسێدا، و ته‌فسيراندا، و كتێبێت ژیانناماندا، و دیرۆكێدا و زانایێت پێشيێ گرنگیدان دایه ڤان خوتبان و كتێبێت تایبه‌ت بۆ هاتینه نڤێسین ژ وان:
1 ـ خُطب النبي صلى الله عليه وسلم، لعلي بن محمد المدائني (ت224هـ).
2ـ خُطب النبي صلى الله عليه وسلم، لأبي أحمد العسّال (ت 349هـ).
3 ـ خُطب النبي صلى الله عليه وسلم، لأبي الشيخ الأصبهاني (ت369هـ).
4 ـ خُطب النبي صلى الله عليه وسلم، لأبي نُعيم الأصبهاني (ت430هـ).
5 ـ خُطب النبي صلى الله عليه وسلم، لأبي العباس جعفر بن محمد المستغفري (ت432هـ).
6 ـ الخُطب الأربعون المعروفة بالوَدْعانية، جمعها القاضي أبو نصر محمد بن علي بن ودعان الموصلي (ت 494هـ).
7 ـ خُطب الرسول صلى الله عليه وسلم، لأبي العباس الخضر الإربلي الشافعي (ت567هــ).
8 ـ موعظة الحبيب وتحفة الخطيب، لعلي القاري الحنفي (ت1014هـ).
9 ـ الخُطب المصطفوية، لمحمد علي أكرم الآروي.
ئه‌ڤێت بۆرین چه‌ند كتێبه‌كێت تایبه‌تن ب خوتبێت پێغه‌مبه‌ریڤه (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) ڤێجا چاوا دبێژن نه‌هاتینه نڤێسین.
دو: زانایێت هه‌ڤچه‌رخ دیسا گرنگى دایه خوتبێت پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن)، و نامێت ماجستێرێ ل دۆر هاتینه دورستكرن و كتێبێت تایبه‌ت ل دۆر هاتینه نڤێسین، ژ وان:
1 ـ خُطب النبي صلى الله عليه وسلم، لعبد الباسط بن علي الفاخوري، مفتي بيروت (ت1324هـ).
2 ـ خُطبات محمدي، لمحمد بن إبراهيم الجوناكرهي (ت1360هـ).
3 ـ الخُطب المأثورة، لأشرف علي التهانوي (ت1362هـ).
4 ـ مجموع من الخُطب النبوية، لعيسى البيانوني (ت1362هـ).
5 ـ إتحاف الأنام بخُطب رسول الإسلام، لمحمد بن خليل الخطيب. وتاريخ مقدمته 1373هـ. و ئه‌ڤی (574) خوتبه یێت پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) د كتێبا خۆدا ئینایه و ژێده‌رێت وان ژی دیار‌كرینه.
6 ـ خُطب سيدنا الرسول صلى الله عليه وسلم وصحابته، لمحمد شفيق الأرواسي (ت1970م).
7 ـ خُطبات النبي صلى الله عليه وسلم، لحبيب الرحمن الأعظمي.
8 ـ خطب النبي صلى الله عليه وسلم جمع ودراسة"، رسالة ماجستير في الجامعة الأردنية، سنة1420هـ، لعبد الملك بن سالم السيابي.
9 ـ خُطب الرسول الكريم محمد صلى الله عليه وسلم: دراسة توثيقية تحليلية"، رسالة ماجستير تقدَّمَ بها مصعب نوري محمود العزاوي إلى كلية التربية في جامعة بغداد سنة (2004م).
10 ـ خطب الرسول صلى الله عليه وسلم: جمعها وتبويبها ودراستها، للدكتور عمر القطيطي التونسي.
11 ـ خطب الرسول صلى الله عليه وسلم، لمجدي الشهاوي.
12 ـ خطب الرسول صلى الله عليه وسلم (676) خطبة من روائع كنوز النبوة مع دراسة في فن الخطبة"، لنواف الجراح.
13 ـ جمهرة خطباء العرب لاحمد زكي صفوت، سێ به‌رگه یێ ئێكێ تایبه‌ته ب خوتبێت پێغه‌مبه‌ریڤه (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن).
