گۆمانبازیا بیست و دویێ: دبێژن گه‌له‌ك حه‌دیس هه‌ڤرك و جوداهی عه‌قلینه، و وه‌رگرتنا وان یا ب زه‌حمه‌ته، و زانایان گرینگیدان نه‌دایه عه‌قلی د وه‌رگرتنا حه‌دیسێدا، ژ به‌ر هندێ هه‌ر حه‌دیسه‌كا هه‌بیت، دڤێت بێخینه به‌رامبه‌ر عه‌قلی، یا دورست بیت یان نه، هه‌ر حه‌دیسا عه‌قلی نه‌وه‌رگرت، دڤێت نه‌دورست بهێته دانان، و پێغه‌مبه‌ر ب خۆ ژى (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) هه‌ر ڤێ دبێژیت: (إذا حدثتم عني بحديث تعرفونه ولا تنكرونه قلته أو لم أقله فصدقوا به، وإني أقول ما يعرف ولا ينكر، وإذا حدثتم عني بحديث تنكرونه ولا تعرفونه، فكذبوا به، فإني لا أقول ما ينكر ولا يعرف) و حه‌دیس یا ئاشكرایه، هه‌ر حه‌دیسه‌كا نه‌كه‌ڤیته به‌رعه‌قلی، دڤێت نه‌هێته وه‌رگرتن، و ئه‌ڤه پیڤه‌رێ سه‌ره‌كییه بۆ وه‌رگرتن و نه‌وه‌رگرتنا حه‌دیسان.
به‌رسڤدان:
ئێك: دێ ژ حه‌دیسا وان ئیناین ده‌ستپێكه‌ین و بێژينێ:
1 ـ جهێ حێبه‌تیێیه هوین حه‌دیسێ به‌لگه بۆ خۆ بینن، و هوین باوه‌ریێ ب حه‌دیسێ نائینن، یان جهێ بۆ هه‌وه بیت هوین دئینن، و جهێ نه بۆ هه‌وه بیت هوین دبێژن نابنه به‌لگه چونكی نه‌وه‌حیه؟!!.
2 ـ ئه‌ڤ حه‌دیسه ئیمامێ سیوطی (خودێ ژێ رازی بیت) هه‌می رێكێت ڤێ حه‌دیسێ ئیناینه، و دیار‌كریه چ رێك یێت دورست نینن، و هه‌می د لا‌وازن و گۆتنێت زانایان ژی ل دۆر ئیناینه، ئبن خوزه‌یمه دبێژت: ئه‌ڤ حه‌دیسه نه‌یا دورسته (مفتاح الجنة ج1/ص24) و عه‌قیلی د گه‌ل حه‌دیسێت لا‌واز ئینایه، و ئبن جوزی د چێكریاندا ئینایه و هه‌روه‌سا ئبن حه‌زم ژی.
دو: مه‌خسه‌دا وان ب ڤێ گۆمانبازیێ ئه‌وه بگه‌هنه هندێ:
1 ـ حه‌دیسێت پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) ئه‌ڤێت گرێدايی موعجیزه‌یان وه‌كی چۆنا عه‌سمانان و هه‌یڤ كه‌ربوونێ و زانا ئاڤێ د ناڤ تلێت ویدا، و شه‌قركرنا سینگێ وی و ده‌رێخستا پشك و بارێت شه‌یتانی، و... هتد نه‌دورست بدانن؛ چونكی عه‌قلێ وان نابریت.
2 ـ حه‌دیسێت پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن)، ئه‌ڤێت ب غه‌یبێڤه گرێدايی نه‌هێلن، وه‌كی عه‌زابا قه‌بری، و مه‌رجێت رۆژا قیامه‌تێ یێت بچویك و مه‌زن، و قویناغێت چێبوونا بچویكی د زكێ دایكێدا، و هاتنا ده‌جالی و عیسایی و... هتد.
3 ـ دا ب كه‌یفا خۆ ئه‌و تشتێ وان نه‌ڤیا بزڤرینن و نه‌وه‌رگرن ب هێجه‌تا (والله)ی عه‌قلێ مه نابریت.
سێ: دڤێت ل ده‌ڤ مه یا ئاشكرا ئاشكرا بیت، ئیسلامێ قه‌در و بهایه‌كێ زێده یێ مه‌زن یێ دایه عه‌قلی، و عه‌قل یێ كریه بنیاتێ به‌رپرساتیێ، یێ عه‌قل نه‌بیت خودێ لێ ناگریت؛ ژ به‌رهندێ قه‌له‌مێ به‌رپرسیاریێ ژ سه‌ر دو كه‌سان یێ راكریه زارۆك هه‌تا دگه‌هیت چ كوربیت چ كچ، و مرۆڤێ شێت هه‌تا هشیار دبیت، و قورئانێ (48) جاران په‌یڤا عه‌قل ئینایه ب پتر ژ ئاوایه‌كى، وه‌كی: (تعقلون، یعقلون، یعقلها، نعقل، عقلوه) و (20) جاران ژی هنده په‌یڤێت دی ئیناینه رامانا عه‌قلی دده‌ن، وه‌كی: (اولی النهی، لذی حجر، اولی الالباب ، له قلب) و ئه‌ز نابێژم كا چه‌ند جاران به‌حسێ فكر و هزركرنێ هاتیه‌كرن وه‌كی (لعلكم تتفكرون، لقوم یتفكرون، لتتفكروا) و ئه‌و ژی به‌رهه‌مێ عه‌قلینه، ڤێجا كه‌س نه‌شێت زێده‌كرنێ (موزایه‌دێ) ل سه‌ر ئیسلامێ بكه‌ت.
چوار : ل ڤێرێ فه‌ره ئه‌م ڤان پسیاران ژ وان بكه‌ین:
1 ـ مه‌خسه‌د پێ كیژ عه‌قله؟
2 ـ مه‌خسه‌د پێ عه‌قلێ كێیه؟
هه‌كه به‌رسڤ ب ڤی ره‌نگی هات:
1 ـ مه‌خسه‌د پێ ئه‌و عه‌قله یێ غه‌ریزی ئه‌وێ ئه‌م هه‌می تێدا هه‌ڤپشك بچویك و مه‌زن و زانا و نه‌زان و خوانده‌وار و نه‌خوانده‌وار و ره‌وشه‌نبیر و نه‌ره‌وشه‌نبیر، و ئه‌ز باوه‌رناكه‌م كه‌س ڤێ بێژیت؛ چونكی ئه‌ڤه بانگه‌وازیه بۆ فه‌وزا و گێله‌شۆك و تێكه‌لۆك و شێل و بێلكرنێ.
2 ـ و هه‌كه مه‌خسه‌د ئه‌و عه‌قل بیت یێ ژ زانین و مه‌عریفه‌تێ هاتیه وه‌رگرتن، و ژ ئه‌گه‌رێ زانست زانینێ شاره‌زایی و هزرتیژی دورست بووی، ئه‌م دبێژینه وان ڤی عه‌قلی كار یێ پێ هاتیه‌كرن، و حه‌دیسێ هه‌ڤركی د گه‌ل ڤی عه‌قلی نینه، و حه‌دیسزانان یێ د هه‌می قويناغێت وه‌رگرتنا حه‌دیسێدا ب كار ئینای، د وه‌رگرتن و گولێبوونا حه‌دیسێدا، و د ره‌خنه‌كرنا سه‌نه‌دێدا و د ڤه‌كۆلینا مه‌تنێدا، و د دانانا زاراڤێت جه‌رح و ته‌عدیلێدا، و د دانانا شه‌نگستێت وه‌رگرتنا مه‌تنا حه‌دیسێدا، و كورت د چو قويناغاندا عه‌قل یێ غائيب نه‌بوو، و ئه‌ڤرۆ ئه‌و حه‌دیسێت ئه‌م دبینین، هه‌می به‌رهه‌مێ عه‌قلێ حه‌دیسزانانه، و چو حه‌دیس نه‌هاتینه هه‌كه وان حوكم ل دویڤ شه‌نگستێت عه‌قلێ مه‌عرفی ل سه‌ر نه‌كربیت، ڤێجا چاوا دبێژن خه‌م ب عه‌قلی نه‌هاتیه خوارن؟!! هه‌تا ئه‌ڤرۆكه هنده‌كێت خۆ زانا و هزرڤان ددانن خۆ بكه‌نه خودانێ ڤێ بۆچۆنێ، و ب كه‌یفا خۆ یا وان ڤیا وه‌رگرن و یا نه‌ڤیا نه‌وه‌رگرن، ب هێجه‌تا هندێ هه‌ڤركی عه‌قلییه و عه‌قلێ وان نابریت، و ل سه‌ر به‌رچاڤ وه‌رگرتنا عه‌قلی د وه‌رگرتن و نه‌وه‌رگرتنا حه‌دیساندا زانایێ ناڤدار خه‌طیبێ به‌غدادى د كتێبا خۆدا (الكفایة) بابه‌ته‌كێ تایبه‌ت ئینایه كا كیژ ڤه‌گێر دێ هێته وه‌رگرتن و كیژ ناهێته وه‌رگرتن نه‌خاسمه ژ كارێت موسته‌حیل و عنتیكه ناڤێ بابه‌تێ خۆ كریه (باب وجوب اطراح المنكر والمستحیل من الاحادیث).
پێنج: و پسیارا دی عه‌قلێ كێ؟ نابیت بێژی عه‌قلێ من، و عه‌قلێ خۆ ل سه‌ر غه‌یری خۆ بسه‌پینی؛ چونكی هه‌رئێك ب عه‌قلێ خۆ شاهی و رازیه، و هۆسا هه‌ر ئێك دێ ب كه‌یفا خۆ كه‌ڤیت، و دێ بيته گێله‌شۆك و شێل و بێل، و ئه‌ڤه نه‌یا دورسته، پا عه‌قلێ كێ؟ خودێ ل ڤی ده‌می به‌رێ مه دده‌ته زانایان دبێژیت: (فسالوا أهل الذكر إن كنتم لا تعلمون) و حه‌دیسێت تو نه‌شیای ب چو تێگه‌هشتنان ژێ ده‌ركه‌ڤی هاریكاریێ ژ عه‌قلێ زانایات بسپۆر د مه‌یدانا حه‌دیسێدا بخوازه، دڤێت وان ئاراسته‌كرن هه‌بن، و دو علم بۆ ڤێ چه‌ندێ هاتینه دانان، و كۆمه‌كا كتێبان ژی ل سه‌ر هاتینه دانان، علمێ ئێكێ: دبێژنێ علم موخته‌له‌ف ئه‌لحه‌دیث، ئه‌و زانینه یا خه‌مێ ژ راكرنا جوداهیێ دكه‌ت، د ناڤبه‌را حه‌دیسێت ئاشكرایا وان دیار‌دكه‌ت هه‌ڤركن، و ناڤدارترین كتێب د ڤی بواریدا هاتینه دانان: (تأویل مختلف الحدیث) یا ئبن قوته‌یبه، و (اختلاف الحدیث) یا ئیمامێ شافعی كو ئه‌ڤه پشكه‌كه ژ كتێبا (الأم) و علمێ دویێ: (علم موشكل الحدیث)ـه، ئه‌ڤ علمه خه‌مێ ژ وان حه‌دیسان دخۆت یێت تێگه‌هشتنا ئاستێ و ب زه‌حمه‌ت، و مه‌به‌ست ژێ نه‌دیار چونكی هه‌ڤركه د گه‌ل به‌لگه‌يه‌‌كى ژبه‌لگه‌يان، و ناڤدارترین كتێب د ڤی بواریدا: (شرح مشكل الآثار)ـه یا طه‌حاوی و (تأویل الأحادیث المشكلة) یا عه‌لی بن موحه‌مه‌دێ طه‌به‌ری و گه‌له‌كێت دی.
