گۆمانبازیا بیست و سێیێ: گه‌له‌ك حه‌دیس هه‌ڤركن د گه‌ل قورئانێ، و قورئان بنیاته، و هه‌رتشتێ جوداهی د گه‌ل بنیاتی هه‌بیت، ناهێته وه‌رگرتن خۆ بلا پله‌یا دورستبوونا وێ چه‌ند يا به‌رز و ب هێز و بلند بیت، و ئه‌ڤه هه‌ر رێنمایێت پێغه‌مبه‌رینه (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) دبێژیت:
1 ـ پێغه‌مبه‌ر (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) دبێژیت: (سيأتيكم عني أحاديث مختلفة فما جاءكم موافقا لكتاب الله وسنتي فهو مني وما جاءكم مخالفا لكتاب الله عز وجل وسنتي فليس مني).
2 ـ پێغه‌مبه‌ر (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) دبێژیت: (إنِّي وَاَللَّهِ لا أُحِلُّ إلا ما أَحَلَّ اللَّهُ في كِتَابِهِ وَلَا أُحَرِّمُ إلَّا ما حَرَّمَ اللَّهُ في كِتَابِهِ).
3 ـ پێغه‌مبه‌ر (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) دبێژیت: (إنَّ الحديث سَيَفْشُو عَنِّي فما أَتَاكُمْ عَنِّي يُوَافِقُ الْقُرْآنَ فَهُوَ عَنِّي وما أَتَاكُمْ عَنِّي يُخَالِفُ الْقُرْآنَ فَلَيْسَ عَنِّي).
ئه‌ڤ حه‌دیسه هه‌می دیار دكه‌ن هه‌ر حه‌دیسه‌كا هه‌ڤركی د گه‌ل قورئانێ هه‌بیت، دڤێت نه‌هێته وه‌رگرتن، به‌س ئه‌و حه‌دیس دێ هێته وه‌رگرتن یێت هه‌ڤركی نه‌بن.
به‌رسڤدان:
ئێك : ئه‌ڤ گۆمانبازیه یا كه‌ڤن و نوییه، به‌لێ ڤی چه‌رخی یاگه‌رم و گه‌شه، و مخابن گه‌له‌ك كه‌سێت مرۆڤ هزرا خێرێ ژێ دكه‌ت، ب ڤان یێت هاتینه خاپاندن، و ئاخفتا وان ڤه‌دگێرن، و پشته‌ڤانیێ ژ ڤێ گۆمانبازیێ دكه‌ن، و نوزانن ده‌مێ دژمنێت سونه‌تێ ڤی درويشمی بلندكه‌ن قورئان بنیاته و هه‌ر تشتێ هه‌ڤركی بیت ناهێته وه‌رگرتن، وان دڤێت پێ بگه‌هنه باتلی، نموونه‌یا وان، وه‌كی یا خه‌وارجانه، ده‌مێ د خوتبه‌خواندنا ئیمام عه‌لیدا (خودێ ژێ رازی بیت) دگۆتن: (إن الحكم إلا لله) ب ڤێ چه‌ندێ ڤیان بێژن تو یێ خه‌له‌تی ته قه‌بويلكر ئه‌بو موسایێ ئه‌شعه‌ری و عه‌مرێ كورێ عاصی حه‌كه‌میێ بكه‌ن، چو د ده‌ستیدا نه‌ما ژ بلی بێژيته وان: (الله أكبر كلمة حق تریدون به باطلا) ب خودێ ئه‌م ژی ئه‌ڤرۆ ڤێ دبێژینه خودانێ ڤی درويشمی قورئان به‌ری هه‌میانه و بنیاته به‌لێ ئه‌ز ب خودێكه‌مه وه‌سایه به‌لێ هه‌وه ب ڤێ ئاخفتنێ دڤێت ڤیان پێگریا خه‌لكی ب حه‌دیسێ نه‌هێلن.
دو: ئه‌ڤ حه‌دیسێت هه‌وه ئیناین هه‌می د لا‌وازن و كار پێ ناهێته‌كرن.
یا ئێكێ:
1 ـ به‌یهه‌قی دبێژیت: صالح كورێ موسایێ طه‌لحی د رێكا حه‌دیسێدا هاتیه و یێ لاوازه و حه‌دیس ژێ ناهێته وه‌رگرتن.
2 ـ هه‌كه یا دورست ژی بیت وه‌كی غه‌زالی دبێژیت: هه‌كه یا دورست ژی بیت به‌لگه‌یه ل سه‌ر وه‌رگرتنا حه‌دیسێ د گه‌ل من به‌رێ خۆ بدێ دبێژیت: (موافقا لكتاب الله وسنتي) و سونه‌تی ئانكو حه‌دیسا پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن).
3 ـ دێ بێژین یا دورسته وه‌كی هه‌وه گۆتی و مه ئێخسته به‌رامبه‌ر قورئانێ ل دویڤ بنه‌مایێ هه‌وه، مه نه‌دیت ئه‌ڤ مه‌رجه د جهه‌كى د قورئانێدا هاتبیت.
4 ـ دڤێت ئه‌م بزانین هه‌كه حه‌دیس یا دورست بیت، به‌لێ یا دورست بیت هه‌ڤركی د گه‌ل قورئانێ نابیت هه‌ڤركیه‌كا دژاتی تێدا هه‌بیت، ژ به‌رهندێ زانایه‌كێ ب به‌ژن و بالا ئبن حه‌زمی (خودێ ژێ رازی بیت) دبێژیت: حه‌دیس هه‌كه یا دورست بیت هه‌ڤركی د گه‌ل قورئانێ نابیت (من تعلق بحديث التقسيم فقال ما كان في القرآن أخذناه وما لم يكن في القرآن لا ما يوافقه ولا ما يخالفه أخذناه وما كان خلافا للقرآن تركناه فيقال لهم ليس في الحديث الذي صح شيء يخالف القرآن) (الإحكام لابن حزم ج2/ص208) .
حه‌دیسا دویێ: د كتێبا شافعیدا (الأم) هاتیه، و هه‌ر ئه‌و دبێژیت: یا لاوازه و كار پێ ناهێته‌كرن، و یا ڤه‌قه‌تیایه، و هه‌كه یا دورست بیت، رامان ئه‌وه: زێر و ئارمويش (حرير) بۆ زه‌لامان حه‌لاله و كۆمكرن د ناڤبه‌را خوارزایێ و خاله‌تێ یان برازایێ و مه‌تێ د هه‌ڤژینیێدا حه‌لاله و ئه‌ز نابینم كه‌س وه‌دبێژیت.
حه‌دیسا سێیێ: دیسا ئیمامێ شافعی (خودێ ژێ رازی بیت) د كتێبا خۆدا (الأم) ئینایه و دبێژیت: كه‌سێ ئه‌ڤ حه‌دیسه نه‌ڤه‌گێرایه و حه‌دیسا وی یا بنه‌جھـ بیت د تشته‌كێ بچویكدا یان مه‌زندا، و ڤه‌گێره‌كا ڤه‌قه‌تیایه، و ژ نه‌نیاسان و ئبن حه‌زم دبێژیت: حسێنێ كورێ عه‌بدوللاهی د رێكا هاتنا حه‌دیسێدایه و (ساقط متهم بالزندقة).
سێ: ئه‌ڤێت ڤی بنه‌مایی بلند دكه‌ن خه‌له‌ت د هه‌ڤركیێ دگه‌هن، ل ده‌ڤ وان هه‌كه وه‌كهه‌ڤی نه‌بیت هه‌ڤركیه و وه‌كهه‌ڤی ل ده‌ڤ وان ئه‌ڤه‌یه قورئان و حه‌دیس هه‌ڤرابن و ب ئێك په‌یڤ و رامان بهێن، یان حه‌دیس ب رامانه‌كا نێزیكی قورئانێ بهێت هه‌تا ئه‌و هه‌ڤرك نه‌بینن، وه‌كی گۆتنا پێغه‌مبه‌رى (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن): (أد الأمانة إلى من ائتمنك) د گه‌ل گۆتنا خودێ (إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إلى أَهْلِهَا) یێت وه‌كی ڤێ حه‌دیسێ و ڤێ ئایه‌تێ ئه‌و هه‌ڤرا دبینن و بازنێ هه‌ڤركیێ به‌رفره‌هـ دكه‌ن؛ له‌وا دكه‌ڤنه خه‌له‌تيێت مه‌زن و مه‌ترسیداردا، و هه‌كه تێگه‌هشتنا وان هۆسا یا لاواز نه‌با چاوا دا ئینكارا ئیزایێ گۆری كه‌ن، و باوه‌ری پێ نه‌دئینا، د گه‌ل زانینێ ب ده‌هان و پتر حه‌دیس به‌لگه‌نه ل سه‌ر ئیزایا گۆری، و گه‌له‌ك زانا ئه‌و حه‌دیس ب ده‌ره‌جا موته‌واتری داناینه، ژ وان طه‌حاوی د (شرح العقيدة الطحاوية ج1/ص450)دا و ئبن ته‌یمیه د (مجموع الفتاوى ج4/ص285)دا و عه‌لی القاری ژ ئه‌بو ئه‌لمه‌عالی دئینیت د (عمدة القاري ج2/ص98)دا و كتانی د (نظم المتناثر ج1/ص126 )دا و ناڤێ (32) صه‌حابان ئینایه حه‌دیس ل سه‌ر ئیزایا گۆری ژ پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) ڤه‌گێراینه، و شه‌وكانی د (فتح القدير ج1/ص159)دا و پشتی ڤێ هه‌میێ د گه‌ل هندێ ژی هه‌ر یێت ل سه‌ر ركمانا خۆ و ژ بلی ڤێ هه‌میێ ب ده‌هان ئایه‌تێت قورئانێ به‌لگه‌يێت ڤه‌برن ل سه‌ر ئیزایا گۆرى، ژ وان بۆ نموونه:
أ ـ خودایێ مه‌زن دبێژیت: (النار يعرضون عليها غدواً وعشيّاً ويوم تقوم الساعة أدخلوا آل فرعون أشد العذاب) و ئه‌ڤ ئایه‌ته یا ئاشكرایه ل سه‌ر ئیزادانا گۆری و ئیزادانا وان سپێده و ئێڤاران و ئه‌ڤه به‌حسێ دنیایێیه؛ چونكی ئایه‌ت ب خۆ دبێژیت ئه‌ڤه به‌ری قیامه‌تێیه دبێژیت: (ويوم تقوم الساعة أدخلوا آل فرعون أشد العذاب).
ب ـ خودایێ مه‌زن دبێژیت: (فذرهم حتى يلاقوا يومهم الذي فيه يصعقون يوم لا يغني عنهم كيدهم شيئا ولا هم ينصرون وإن للذين ظلموا عذابا دون ذلك ولكن أكثرهم لا يعلمون) ئبن عه‌باس (خودێ ژێ رازی بیت) دبێژیت (عذابا دون ذلك) مه‌خسه‌د پێ ئیزایا گۆرییه به‌ری رۆژا قیامه‌تێ.
ج ـ خودایێ مه‌زن دبێژیت: (ولو ترى إذ الظالمون في غمرات الموت والملائكة باسطو أيديهم أخرجوا أنفسكم اليوم تجزون عذاب الهون بما كنتم تقولون على الله غير الحق وكنتم عن آياته تستكبرون) گۆتنا ملیاكه‌تان (اليوم) رامان ئه‌ڤرۆ به‌لگه‌یه ل سه‌ر ده‌مێ ڤێ گاڤێ و بێ گۆمان ئه‌ڤه به‌ری قیامه‌تێیه، و هۆسا ئایه‌ت به‌لگه‌یه ل سه‌ر ئیزایا گاوران به‌ری رۆژا قیامه‌تێ.
د ـ خودایێ مه‌زن دبێژیت: (مِّمَّا خَطِيئَاتِهِمْ أُغْرِقُواْ فَأُدْخِلُواْ نَاراً فَلَمْ يَجِدُواْ لَهُمْ مِّن دُونِ اللَّهِ أَنصَاراً) ئایه‌ت دیسا به‌حسێ فیرعه‌ونیان دكه‌ت پشی خه‌ندقینا وان دويڤرا ئێكسه‌ر دكرنه د ئاگریدا و (فَأُدْخِلُواْ نَاراً) زانا دبێژن ئه‌ڤ (فائه) رامانا دويڤراهاتنێ دكه‌ت ئانكو ئه‌و ئیزایێ دنیايێیه پشتی مرنێ.
و ـ خودایێ مه‌زن دبێژیت: (وَلَوْ تَرَى إِذِ الظَّالِمُونَ فِى غَمَرَاتِ الْمَوْتِ وَالْمَلَئِكَةُ بَاسِطُواْ أَيْدِيهِمْ أَخْرِجُواْ أَنفُسَكُمُ الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا كُنتُمْ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ غَيْرَ الْحَقّ وَكُنتُمْ عَنْ آيَاتِهِ تَسْتَكْبِرُونَ) دیسا (الْيَوْمَ) مه‌خسه‌د پێ ئیزایێ دنیایێیه یێ دكه‌ڤیته پشتی مرنێ؛ چونكی ملیاكه‌ت به‌حسێ ده‌مێ هه‌لكێشانا روحا وان دكه‌ن.
ز ـ خودایێ مه‌زن دبێژیت: (وَلَوْ تَرَى إِذْ يَتَوَفَّى الَّذِينَ كَفَرُواْ الْمَلائِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ) ئه‌ڤ ئایه‌ته ژی وه‌كی یا به‌ری خۆیه به‌حسێ ده‌مێ رح كێشانا گاورانه و ئیزادانا ملیاكه‌تان بۆ وان پشتی مرنێ.
ح ـ خودایێ مه‌زن دبێژیت: (يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُواْ بِالْقَوْلِ الثّابِتِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الآخِرَةِ وَيُضِلُّ اللَّهُ الظَّالِمِينَ وَيَفْعَلُ اللَّهُ مَا يَشَآءُ) ئایه‌ت نیشانا هندێ دده‌ت خودێ یێ باوه‌ریدار د گۆرێ ويدا ئه‌زمانێ وی رادگریت و ئه‌ڤه به‌لگه‌یه ل سه‌ر ئیزایا گۆری.
ك ـ خودایێ مه‌زن دبێژیت: (وَمِمَّنْ حَوْلَكُم مِّنَ الأعْرَابِ مُنَافِقُونَ وَمِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ مَرَدُواْ عَلَى النَّفَاقِ لاَ تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُم مَّرَّتَيْنِ ثُمَّ يُرَدُّونَ إِلَى عَذَابٍ عَظِيمٍ) ئبن عه‌باس و قه‌تاده و حه‌سه‌نێ به‌صری و ئبن جه‌ریر هه‌می دبێژن (سَنُعَذِّبُهُم مَّرَّتَيْنِ) نیشانه ل سه‌ر ئیزایا گۆری جاره‌كێ ب ده‌ستێ موسلمانان و جارا دى د گۆرێت واندا به‌ری رۆژا قیامه‌تێ.
ل ـ خودایێ مه‌زن دبێژیت: (ولنذيقنهم من العذاب الأدنى دون العذاب الأكبر لعلهم يرجعون) ئبن عه‌باس (خودێ ژێ رازی بیت) دبێژيت: (العذاب الأدنى) مه‌خسه‌د پێ ئیزایا گۆرییه.
م ـ خودایێ مه‌زن دبێژیت: (وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكاً وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَعْمَى) ئبن مه‌سعود (خودێ ژێ رازی بیت) دبێژیت: (مَعِيشَةً ضَنكاً) مه‌خسه‌د پێ دنیایه و ئیزایا گۆریه چونكی دويڤرا به‌حسێ ره‌وشا رابوونا وی د رۆژا قیامه‌تێدا دكه‌ت.
و ـ خودایێ مه‌زن دبێژیت: (وَلاَ تَقُولُواْ لِمَن يُقْتَلُ فِى سَبيلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْيَاءٌ وَلَكِن لاَّ تَشْعُرُونَ) رۆنترین و ئاشكراترین ئایه‌ت ل سه‌ر خۆشی و ئیزایا گۆران ئه‌ڤ ئایه‌ته‌یه كه‌س نه‌شێت ژینا وان ئینكاركه‌ت، چونكی ئایه‌ت دبێژیت: (بَلْ أَحْيَاءٌ) به‌لگه‌یه نوكه د دنیایێدا د ساخن د جیهانا به‌رزه‌خێدا، و زانایێ ناڤدار سیوطی دبێژیت: ئه‌م دبێژينێ ئیزایا گۆری؛ چونكی د گۆریدا دهێنه ئیزادان هه‌كه یا دورست بێژنێ ئیزایا به‌رزه‌خێ و ئه‌و ژى جیهانه‌كا جودایه و یاسا و قانون و بنه‌مایێت دنیایێ ل سه‌ر ته‌طبیق نابن.
چوار: هه‌رتشتێ دورست بیت ناڤێ حه‌دیسێ بكه‌ڤیته سه‌ر دبیته چار پشك (حه‌دیسا دورست و حه‌دیسا حه‌سه‌ن و یا لاواز و چێكری). پشكا ئێكێ و دویێ نابیت هه‌ڤركی ب رامانا هه‌ڤدژیێ هه‌بیت، و هه‌كه هه‌بیت ژی هه‌ڤركیه، نه هه‌ڤدژیه هنگی دڤێت به‌رێخۆدانه‌كا زانستی و هویركار هه‌بیت؛ دا ئه‌و جوداهیا ب سه‌رڤه ئاشكرا بووی راببیت، بۆ نموونه هنده‌ك ڤێ حه‌دیسێ نا وه‌رگرن ب هێجه‌تا هه‌ڤركیێ د گه‌ل قورئانێ، د گه‌ل كو حه‌دیسه‌كا دورسته (إِنَّ الْمَيِّتَ لَيُعَذَّبُ بِبُكَاءِ أَهْلِهِ عليه) بوخاری و موسلمی ڤه‌گێرایه، و هه‌كه به‌رێخۆدانه‌كا سه‌رڤه‌یى به‌رێ خۆ بده‌یه ڤێ حه‌دیسێ و ئایه‌تا قورئانێ: (مَّنِ اهْتَدَى فَإِنَّمَا يَهْتَدى لِنَفْسِهِ وَمَن ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا وَلاَ تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى وَمَا كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولاً) دبیت جارا ئێكێ هه‌ڤركیه‌ك بۆ ته د ناڤبه‌را واندا ئاشكرا ببیت، به‌لێ به‌رێخۆدانه‌كا هوریكار دێ دیار بیت چو هه‌ڤركی نینه، زانایێت مه هۆسا به‌رسڤێ دده‌ن، حه‌دیس ژ وی دگریت یێ مالا خۆ شیره‌ت بكه‌ت پشتی وی ل سه‌ر بكه‌نه گری و ب خۆ داده‌ن، هه‌لبه‌ت ئه‌ڤه دێ ب گریا مالا خۆ هێته ئیزادان، یان ئه‌و ئيزادانا مری ئیزا دانا ده‌روونیه و رحا وی دئێشیت هۆسا مالا خۆ ببینیت، و دورستی سه‌ره‌ده‌ریێ د گه‌ل قه‌ده‌رێ ناكه‌ن، و هۆسا چو هه‌ڤركی د ناڤبه‌را ئایه‌تێ و حه‌دیسێ نه‌ما و ئه‌م هه‌وجه نه‌بووین حه‌دیسێ نه‌دورست بدانین ب هێجه‌تا هه‌بوونا هه‌ڤركیێ.
به‌لێ پشكا سێیێ و چوارێ (حه‌دیسا لاواز و چێكری) نه‌جهێ هزركرنێیه هه‌رگاڤا هه‌ڤركی هاته دیتن بێ دودلی و پشتراست و بێی راوه‌ستان هنگی حه‌دیس ناهێته وه‌رگرتن.
پێنج : دڤێت ئه‌م په‌یوه‌ندیا حه‌دیسێ د گه‌ل قورئانێ بزانین و كا نموونه‌یا چ دكه‌ت ژ قورئانێ، زانا ل سه‌ر ڤی بنیاتی حه‌دیسێ دكه‌نه چه‌ند پشك:
ئێك: دوپاتكه‌ر و مسۆگه‌ركه‌ره بۆ یا د قورئانێدا هاتی، وه‌كی گۆتنا پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) (استوصوا بالنساء خيراً) ئه‌ڤه دوپاتكرنه بۆ گۆتنا خودێ: (وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ) و هه‌ر حه‌دیسه‌كا ل سه‌ر باشیكرنا د گه‌ل دایبابان هاتبیت دوپاتكرنه بۆ گۆتنا خودێ (وبالوالدین إحسانا) و هه‌ر حه‌دیسه‌كا ل سه‌ر مافێ جیرانی هاتبیت دوپاتكرنه بۆ گۆتنا خودێ : (وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَى وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالجَنْبِ) و هۆسا باراپتر حه‌دیس ژ ڤی ره‌نگییه.
دو: رۆنكه‌ر و ئاشكراكه‌ر و درێژكه‌ره بۆ یا ب كۆم و گشتگیر د قورئانێدا هاتی، وه‌كی فه‌رمانا كرنا نڤێژێ و حه‌جێ و رۆژیگرتنێ و دانا زه‌كاتێ ئه‌ڤ فه‌رمانه ب گشتی بۆ مه یێت هاتین، و هه‌كه حه‌دیس نه‌با مه نه‌دزانی دێ چاوا وان فه‌رمانان ب جه ئینین و كار پێ كه‌ین، و گه‌له‌ك ژ حه‌دیسێ ژ ڤی ره‌نگییه.
سێ: راڤه‌كه‌ره بۆ هنده په‌یڤێت رامان ژێ نه‌دیار و نه‌ئاشكرا وه‌كی ده‌مێ ئه‌ڤ ئایه‌ته هاتیه خوار: (الَّذِينَ آمَنُواْ وَلَمْ يَلْبِسُواْ إِيمَانَهُمْ بِظُلْمٍ أُوْلَئِكَ لَهُمُ الأمْنُ وَهُمْ مُّهْتَدُونَ) صه‌حابی ترسیان و گۆتن: یا پێغه‌مبه‌رێ خودێ ما كى ژ مه هه‌یه ب گونه‌هان سته‌م ل خۆ نه‌كری، ئه‌و (بِظُلْمٍ) ل ڤێرێ تێگه‌هشتن گشت گونه‌ھه بچویك و مه‌زن، ئینا پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) بۆ دیاركر و گۆته وان: وه‌سا نینه وه‌كی هوین هزردكه‌ن (ظلم) ل ڤێرێ مه‌خسه‌د پێ شیرك و هه‌ڤپشچێكرنه، ما هه‌وه گولێ نه‌بوویه خودایێ مه‌زن چ دبێژیت: (إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ). و دیسا راڤه‌كرنا وی بۆ (الخیط الابیض والخیط الاسود) د گۆتنا خودێدا: (وكلوا واشربوا حتى يتبين لكم الخيط الأبيض من الخيط الأسود) عوده‌یێ كورێ حاته‌می (خودێ ژێ رازی بیت) دبێژیت: ده‌مێ ئه‌ڤ ئایه‌ته هاتیه خوارێ من به‌ندكه‌كێ سپی و ره‌ش دانانه بن بالیفكا خۆ، و من دخوار و ڤه‌دخوار هه‌تا بۆ من لێك هاتبانه ئاشكراكرن، سپێدێ ئه‌ز چۆمه ده‌ڤ پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) و من گۆتێ، ئینا گۆته من هه‌كه وه‌سا بیت بالیفكا ته یا درێژه، مه‌خسه‌د پێ سپیاتیا سپێدێیه و ره‌شاتیا شه‌ڤێیه و ئه‌ڤ ره‌نگه ژی گه‌له‌كێ هه‌ی و نه‌شێن قورئانێ بێی ڤی ره‌نگی راڤه‌كه‌ین و مه‌خسه‌د و مرادان تێبگه‌هین.
چوار: حوكمه‌ك و فه‌رمانه‌كێ دیار بكه‌ت د قورئانێدا نه‌هاتبیته دیار‌كرن، یان قورئان ل سه‌ر بێ ده‌نگ بیت، وه‌كی حه‌رامكرنا كۆمكرنێ د ناڤبه‌را خارزایێ و خاله‌تێ و برازایێ و مه‌تێ د هه‌ڤژینيێدا. و ئه‌ڤ ره‌نگه گه‌له‌ك جاران دبیته تایبه‌تكه‌ر و تایبه‌تخواز بۆ گشتهاتیێ د قورئانێدا، و ئه‌ڤ تایبه‌تكرنه (تخصیص) بۆ گشتهاتیێ (عام)ێ قورئانێ دڤێت بێته وه‌گرتن و كار پێ بێته‌كرن و ئه‌م وه‌حی بزانین، و ئه‌مرێ خودێ بزانین چونكی خودایێ مه‌زن هۆسا فه‌رمانا مه دكه‌ت دبێژیت:
1 ـ (لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولاً مِّنْ أَنفُسِهِمْ يَتْلُواْ عَلَيْهِمْ ءَايَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِن كَانُواْ مِن قَبْلُ لَفِى ضَلالٍ مُّبِينٍ) و دبیت ئه‌ڤ ئایه‌ته به‌رسڤدانا دوعا ئیبراهیم پێغه‌مبه‌ری بیت (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن)، ده‌مێ دوعا ژ خودایێ خۆ كرین پشتی ئاڤاكرنا كه‌عبێ ل مه‌كه‌هێ ب دویماهی ئینای: (رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولاً مّنْهُمْ يَتْلُواْ عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكّيهِمْ إِنَّكَ أَنتَ العَزِيزُ الحَكِيمُ) و زانایێت مه تایبه‌ت یێت ب سه‌نگ و تویژه‌نه‌ر (موحه‌قق) دبێژن مه‌به‌ست ژ حیكمه‌تێ (بالحكمة) د ڤێرێدا سونه‌ت و حه‌دیسا پێغه‌مبه‌رییه (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن)؛ چونكی خودایێ مه‌زن فه‌رنا پێغه‌مبه‌رێ خۆ دكه‌ت دو تشتان نیشا خه‌لكی بده‌ت، كیتاب و حیكمه‌تێ، كتاب ل ڤێرێ قورئانه، و حیكمه‌ت سونه‌ت و حه‌دیسا وییه، و نابیت هه‌ردو ئێك تشت بن؛ چونكی پیتا (واو) د ناڤبه‌را واندایه و رامانا گوهۆرين و جودابوونێ دده‌ت، بۆ نموونه: هه‌كه ئه‌م بێژین: ئازاد و سه‌ربه‌ست ئه‌و واوا د ناڤبه‌را هه‌ردوكاندا رامانا هندێ دده‌ت، دو كه‌سێت ژێك جودانه، و نه‌ئێكن، هۆسا ماده‌م واوا جودابوونێ كه‌فتیه د ناڤبه‌را كیتاب و حیكمه‌تێدا، دڤێت هه‌ردو نه‌ئێك بن، و د ژێك جودا بن، و نابیت حیكمه‌ت تشته‌كێ دی بیت ژ بلی سونه‌ت و حه‌دیسا پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن)، هۆسا دیاره دبیت قورئان یا حه‌قه و سونه‌تا حه‌قه؛ چونكی هه‌ردو وه‌حینه.
2 ـ (الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِىَّ الأُمِّىَّ الَّذِى يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِندَهُمْ فِى التَّوْرَاةِ وَالإِنجِيلِ يَأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالأغْلالَ الَّتِى كَانَتْ عَلَيْهِمْ) ئایه‌ت ب ره‌نگه‌كێ گشتی كارێ پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) دیار دكه‌ت، فه‌رمانكرنه ب باشیێ و نه‌هیكرنه ژ خرابیێ و حه‌لاكرنا تشتێ پاك و پاقژه و حه‌رامكرنا تشتێ خراب و پیسه و ب ره‌نگه‌كێ ڤه‌كری ب قورئانا بۆ هاتی یان ب وی مافێ خودایێ مه‌زن دایێ ب سونه‌ت و حه‌دیسا خۆ.
3 ـ (قَاتِلُواْ الَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلاَ بِالْيَوْمِ الاْخِرِ وَلاَ يُحَرِمُونَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَلاَ يَدِينُونَ دِينَ الْحَقِّ) ئایه‌ت دو ره‌نگێت حه‌رامی ئاشكرا دكه‌ت یێ خودێ ب قورئانێ حه‌رامكری و پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) ب سونه‌تا خۆ حه‌رامكری، وه‌كی حه‌رامكرنا زێری و ئارمویشی بۆ زه‌لامان هه‌ردو حه‌رام وه‌كی ئێكن و دڤێت پێگری ب هه‌ردووكان بێته‌كرن.
4 ـ (وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُواْ) (ما) ل ڤێرێ گشتخوازه ئانكو هه‌ر تشتێ پێغه‌مبه‌ر (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن) فه‌رمانا مه پێ بكه‌ت چ ب قورئانێ بیت چ ب حه‌دیسێ بیت دڤێت ئه‌م وه‌رگرین و كار پێ بكه‌ین.
5 ـ (فَلاَ وَرَبِّكَ لاَ يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لاَ يَجِدُواْ فِى أَنفُسِهِمْ حَرَجاً مِّمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُواْ تَسْلِيماً) خودایێ مه‌زن ب مه‌زاتیا خۆ سويند دخۆت ئه‌م نابینه خودان ئیمان، هه‌تا ئه‌م نه‌زڤرینه حوكم و بریارا پێغه‌مبه‌ری (سلاڤێت خودێ ل سه‌ر بن)، پاشی بۆ فه‌رمانا وی دلته‌نگ نه‌بین، پاشی دورستی گوهداریا وی نه‌كه‌ین، و حوكمێ وی ب جه نه‌ئينین، و هۆسا خودێ زڤرینا حوكمێ وی و رازیبوون پێ و پێگری پێ د هه‌ر تشته‌كێ ئه‌و حوكمی پێ دكه‌ت ب قورئانێ یان ب حه‌دیسا خۆ نیشانێ ئیمانداریێ دانایه.
6 ـ (أَفِى قُلُوبِهِمْ مَّرَضٌ أَمِ ارْتَابُواْ أَمْ يَخَافُونَ أَن يَحِيفَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَرَسُولُهُ ثُمَّ يَتَوَلَّى فَرِيقٌ مّنْهُمْ من بعد ذلك وما أولئك بالمؤمنين وإذا دعوا إلى الله ورسوله ليحكم بينهم إذا فريق منهم معرضون وَإِن يَكُنْ لَّهُمُ الْحَقُّ يَأْتُواْ إِلَيْهِ مُذْعِنِينَ أفي قلوبهم مرض أم ارتابوا أم يخافون أن يحيف الله عليهم ورسوله أم يخافون أن يحيف الله عليهم ورسوله إِنَّمَا كَانَ قَوْلَ الْمُؤْمِنِينَ إِذَا دُعُواْ إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ أَن يَقُولُواْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَمَن يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَخْشَ اللَّهَ وَيَتَّقْهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَآئِزُون) ئایه‌ت موسلمان و نه‌موسلمان وێنه دكه‌ت یێ موسلمانی وه‌سا ددانیت هه‌رگاڤا داخوازا وی بۆ حوكمێ خودێ و پێغه‌مبه‌رێ وی هاته‌كرن خۆڤه‌گرتن و گیرۆكرن و دودلی وان نینه ژ بلى ئێك ئاخفتێ (سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا) مه گولێ بوو و مه گوهدارى كر، ئها ئه‌ڤه‌نه یێت سه‌رفه‌راز د ناڤبه‌را حوكمێ وی و خودێ ژێك جودا ناكه‌ن، به‌لێ نموونه‌یا دوروی دودله كا بۆ خۆ چاوا دبینیت ژ به‌ر نه‌ساخیا د دلێ واندا دێ وه‌كه‌ن.
